اما و اگرهای رؤیت ماه

بررسی آراء فقهی مذاهب در مورد ابتداى ماه هاى قمرى(به قلم آیت الله تسخیری)
بحث اصلى آن است که هرگاه دوره طبیعى ماه جدید آغاز شده باشد، ولى ما نتوانیم آن را ببینیم یا در شهرى رؤیت ماه حاصل شود، اما در شهر دیگرى دیده نشود، چه باید کرد. اگر ندیدن ماه در شهرى فقط به سبب ابرى بودن هوا باشد، رؤیت ماه در شهر دیگرى براى ساکنان شهر اول کافى خواهد بود؟
چکیده
گاهى علت اختلاف رؤیت، اختلاف افق دو شهر است که باید متون دینى را بررسى کنیم. در این زمینه هم میان اهل سنت و هم شیعه اختلاف است.
عالمان شیعى معتقدند رؤیت ماه در شهر هم افق یا قریب الافق براى اثبات هلال کفایت مى کند; اما براى شهرهاى بعیدالافق مشهور، عدد کفایت است; اما افراد قابل توجهى از فقیهان متأخر باز آن را کافى مى دانند. میان عالمان سنى، در کتاب مغنیه آمده که حنفیه، مالکیه و حنبلى ها رؤیت را هر کجاى زمین کافى مى دانند; اما شافعیه، معتقد به عدم کفایت است و قریب الافق بودن را شرط کفایت مى داند.
ادلّه طرفداران کفایت رؤیت براى شهرهاى بعیدالافق از این قرار است: طبق سوره قدر، شب قدر براى همه اهل زمین یکى است. احادیثى که با تعابیر گوناگون، ملاک را رؤیت گرفته اند، اطلاق آن باعث کفایت رؤیت در مورد یک منطقه دارد، و تعبیر به کفایت دیدن در شهر دیگر، شامل همه شهرها مى شود.
ادلّه مخالفان از این قرار است: از تعبیر کفایت دیدن در شهرى براى شهر دیگر، اطلاق استفاده نمى شود; بلکه انصراف عرفى به شهرهاى هم افق و یا قریب الافق دارد، و نیز چگونه تعبیر شهر دیگر، شامل حتى شهرى است که در دورترین نقطه زمین ما قرار دارد.
در هر حال نمى توان برهان قاطعى بر وحدت زمان هلال اقامه کرد; پس نمى توان فرد یا دولتى را به تعیین هلال واداشت و نباید در این مباحث از جهانیان واهمه داشته باشیم; بلکه باید طبق اصول و ادله خود حرکت کنیم.
یگانه راه قطعى، دستور ولىّ امر مسلمانان بر تعیین وقت هلال است که ادله شرعى کافى براى پذیرش آن وجود دارد.
ابتدا سه مطلب که در روشن شدن موضوع بحث مؤثر است، ذکر مى شود:
1. ما مسأله وحدت اسلامى را از مهم ترین ویژگى هاى امت اسلامى مى دانیم; یعنى همان امورى که قرآن کریم بر آن اصرار ورزیده و سنت شریف بر آن تأکید کرده است. ما هر گامى را که به شکل درست و شرعى براى تحقق این هدف اسلامى بزرگ برداشته شود، تأیید مى کنیم; هدفى که همگان به آن تمایل دارند; چرا که تمام مسلمانان از این نظر در حالت واحدى قرار دارند و در صددند در مسیر تکامل، خود را به رها شدن از قید و بندهاى دنیایى بکشانند و از جهت دیگر با متجاوزان و غربى بستیزند.
2. بر این نکته تأکید مى کنیم بسیارى از کسانى که در جوامع اسلامى در حال حاضر بر امور مسلطند، درصدد سودجویى از مسأله تعیین ابتداى ماه هاى قمرى و مناسبت هاى اسلامى هستند تا در مسیر اهداف کوچک خود، از آن استفاده کنند. این امر باید باعث آن باشد که خود را از این حاکمان کنار زنیم و این مناسبت ها را به دست افراد مستقل بسپاریم تا این مناسبت ها تحت تأثیر هواهاى نفسانى قرار نگیرند و ما فقط خدا را مراقب خود قرار دهیم.
3. هر ماه با خارج شدن از جایگاه خود که میان زمین و خورشید است، آغاز مى شود (همان وقتى که جهت تاریک ماه، در مقابل زمین قرار مى گیرد و بدین سبب براى ساکنان زمین دیده نمى شود). ماه با خارج شدن از این محل آغاز مى شود که ناحیه نصف روشن آن به شکل هلال، شروع مى شود (و این حالت، شروع حرکت اقترانى نام دارد) و ماه هر قدر از زمان پنهان شدن خود فاصله گیرد، مساحت قسمتى که براى ما ظاهر شده، افزون تر مى شود تا جایى که همه نصف آن به شکل «بدر» براى ما آشکار خواهد شد که زمین در این زمان میان ماه و خورشید قرار مى گیرد.
در ابتداى ماه، ظهور هلال در محل غروب خورشید حاصل مى شود و در این حالت مدّت اندکى در بالاى افق قرار دارد و پس از آن پنهان مى شود; به همین علت، گاهى رؤیت ماه دشوار یا غیر ممکن است; مانند موارد ذیل:
أ: هلال ماه بعد از غروب خورشید بالاى افق غربى، در زمان کمى ظاهر، و پس از آن در زیر افق غربى پنهان شود که در این صورت ظهورش آشکار نخواهد بود و چه بسا رؤیت آن مشکل یا غیر ممکن باشد.
ب. قسمت روشن هلال در مقابل زمین قرار گیرد و پس از آن در زیر افق، قبل از غروب خورشید پنهان شود که در این هنگام، تا زمانى که خورشید پیدا است، امکان رؤیت هلال وجود ندارد.
ج. ناحیه نورانى ماه که مقابل زمین است، بسیار اندک باشد; به سبب آن که در ابتداى خروج از حالت پنهان شدن است که در این وقت با چشم غیر مسلح دیده نمى شود.
در تمام حالات سه گانه پیشین، در واقع دوره طبیعى ماه آغاز شده است و فقط ما نتوانسته ایم آن را نگاه کنیم; اما ماه شرعى با مفهومى که دارد، هنوز شروع نشده است و شروع ماه شرعى فقط بر دو امر توقف دارد:
امر اوّل. ماه از محل پنهان شده خود شروع به خارج شدن کند و قسمت روشن آن مقابل زمین قرار گیرد.
امر دوم. با چشمان عادى و غیر مسلح، منطقه روشن ماه دیده شود; به همین علت، گاهى ماه شرعى از ماه فلکى و طبیعى به تأخیر مى افتد.
در شریعت اسلامى، معیار دیدن ماه فقط با چشم است، نه دیدن به هر شکل;
گэه با ابزار باشد که در این صورت وجود مانع از رؤیت هلال مانند ابر و مه ضررى به آن نخواهد رساند.
همچنین معیار، رؤیت ماه با ابزار علمى نیست. معیار فقط دیدن با چشم معمول و بدون ابزار است.
مسأله اختلاف شهرها در رؤیت ماه
گاهى هلال ماه در شهرى دیده مى شود; اما در شهر دیگرى دیده نمى شود. در چنین وضعى حکم چیست؟
در پاسخ این پرسش گفته مى شود که ندیدن ماه، گاهى به سبب وجود مانعى مانند ابرى بودن هوا است. در این صورت، شکى نیست که رؤیت هلال در یک شهر، براى شهرى که داراى آسمانى ابرى است، کفایت مى کند.
گاهى عدم رؤیت هلال به علت اختلاف افق است; چه اختلاف در طول یا عرض و یا هم طول و عرض باشد.
چون در گذشته یادآور شدیم که رؤیت ماه از نظر شرعى فقط به دو امر بستگى دارد:
خروج ماه از حالت پنهان خود و امکان دیدن آن با چشم عادى، آغاز ماه به مفهوم شرعى آن، امرى نسبى خواهد بود. چه ما معتقد شویم که در واقع، خارج شدن ماه از حالت پنهانى خود امرى نسبى است یا امرى طبیعى و واحدى است که تکرار نمى شود (چون در مفهوم محاق و حالت پنهان شدن ماه دو نظریه است). برخى مى گویند: این حالت در اثر قرار گرفتن مرکز ماه بر روى خطى است که بین مرکز زمین و خورشید تصویر مى شود که در این صورت، ماه از دید همه اهل زمین پنهان خواهد شد و برخى نیز معتقدند که حالت پنهان شدن (محاق) ماه بر اساس قرار گرفتن جهت تاریک ماه با منطقه اى از زمین است که امرى نسبى خواهد بود.
در هر حال، نسبیت در دیدن ماه، بر آمده از امکان رؤیت ماه با چشم معمول و غیر مسلّح است; به همین علّت، لازم است به متون شرعى رجوع شود تا بدانیم که آیا شارع مقدّس امکان دیدن ماه را در مکانى از زمین براى مکان هاى دیگر در شروع ماه جدید کافى مى داند یا چنین رؤیتى را براى مکان هاى دیگر معتبر نمى داند.
در این عرصه، اختلاف مهمى میان دانشمندان بزرگ، در بررسى متون پدید آمده است. سرّ اختلاف این بزرگان ممکن است به علت «انصراف» متون باشد که در جمله «دیدن ماه در شهر دیگرى»، برخى گفته اند درست است. این تعبیر مطلق است; اما این اطلاق، به شهرى انصراف دارد که در افق با شهرى که رؤیت هلال انجام گرفته، نزدیک است.
برخى این انصراف را نپذیرفته، و گفته اند: تعبیر «شهر دیگرى» شامل هر شهر دیگرى مى شود;گэه هم افق یا قریب الافق نباشند; چرا که مطلق و بدون قید ذکر شده است.
دیدگاه عالمان شیعه
دانشمندان شیعه همگى بر این نکته توافق دارند که رؤیت ماه در شهرى براى شهرهاى قریب الافق نیز کفایت مى کند; چون در چنین حالتى علم پیدا مى شود که ندیدن ماه در شهرهاى قریب الافق، به علت مانعى بوده است; اما درباره شهرهاى دور که داراى افق هاى گوناگونى هستند، گفته شده که عالمان گذشته به این مسأله نپرداخته اند; اما رأى مشهور عالمان متأخر آن است که رؤیت هلال در شهرى براى شهرهاى دیگر که در افق با آن شهر مختلف است، کافى نیست و نمى توان آن را ابتداى ماه شرعى براى شهرهاى دیگر برشمرد; البته تعدادى از عالمان و محققان شیعه به کفایت رؤیت در یک شهر براى شهرهاى دیگر معتقد شده اند. این کفایت را مرحوم علامه حلى در کتاب التذکره از برخى عالمان نقل کرده، و خود با صراحت تمام در کتاب المنتهى آن را برگزیده است; چنان که شهید اول در کتاب الدروس، این قول را محتمل دانسته و نیز مرحوم محدث کاشانى در کتاب الوافى نیز با صراحت آن را برگزیده و روایت ذیل را در این باب ذکر کرده است:
بصرى مى گوید: از امام صادق(علیه السلام) درباره هلال رمضان که در 29 شعبان آن گاه که هوا بر ما ابرى مى شود پرسیدم. امام پاسخ داد: روزه نگیر، مگر هلال را ببینى و اگر اهل شهر دیگرى شهادت بر رؤیت آن در آن روز دادند، روزه آن روز را قضا کن. (الاستبصار، ج 2، ص 64، ح 206)
مرحوم فیض کاشانى در حاشیه اى بر این روایت مى گوید: این که امام فرمود: اگر ماه را اهل شهر دیگرى در آن روز دیده باشند، تو روزه آن روز را قضا کن، به علّت آن است که اگر فردى در شهرى ماه را دیده باشد، در واقع حدود هزار نفر آن را دیده اند; چنان که گذشت و به ظاهر، فرقى نیست شهرى که در آن ماه دیده شده است، به شهرى که دیده نشده، نزدیک یا دور باشد; چون اولا بناى تکلیف بر خود رؤیت است، نه بر امکان رؤیت و ثانیاً نزدیک و دور بودن براى عموم مردم مشخص نیست و ثالثاً لفظ مطلق است و تعبیر «شهر دیگر» بدون قید ذکر شده; پس این که میان فقیهان متأخر ما مشهور شده: شهر قریب الافق یا بعید الافق با یک دیگر فرق دارند و به دنبال این، کلام فقیهان در تفسیر دور و نزدیک بودن هم به واسطه اجتهاد با یک دیگر مختلف شده، بى اساس است (ص 20).
مرحوم شعرانى بر کلام فیض کاشانى تعلیقه اى دارد که مى گوید: خود شریعت، ماه قمرى را به امکان رؤیت مرتبط کرده است. حال باید توجه کنیم که آیا ماه را در هر منطقه اى به امکان رؤیت در همان منطقه ربط داده یا ماه را به همه مناطق در صورت امکان رؤیت در هر مکانى ربط داده. بر اساس آنچه ما از ادلّه شرعى مى فهمیم، نزدیک تر به واقع آن است که در یک مکان که امکان رؤیت باشد، براى همه مناطق کافى است; پس اگر هلال در شهرى رؤیت شود، در شهرهاى دیگر هم ثابت مى شود.
همین قول را صاحب کتاب حدائق در الحدائق تأیید کرده و نیز صاحب جواهر به آن متمایل شده; گر چه به اختیار این قول تصریح نکرده است و نیز نراقى در المستند و سید ابوتراب خوانسارى در شرح نجاة العباد و سید حکیم در المستمسک خود به این قول متمایل شده اند. متن کتاب چنین است: با علم به متساوى بودن دو شهر در افق طولى، اشکالى در حجّیت بیّنه رؤیت هلال در یکى از دو شهر براى شهر دیگرى نیست، و همین طور است اگر هلال در شهرهاى شرقى رؤیت شده باشد که در این صورت، براى شهرهاى غربى به طریق بهترى اثبات مى شود; اما اگر رؤیت هلال در شهرهاى غربى باشد، تمسک به اطلاق متن روایت (شهر دیگر) بعید نیست. (مگر این که علم به عدم رؤیت در شهرهاى دیگر باشد که در این حالت مجال براى حکم ظاهرى وجود ندارد) و ادعاى انصراف لفظ و منحصر کردن آن به دو شهر که قریب الافق هستند ثابت نیست. (المستمسک، ج 8، ص 481)
آقاى خویى در کتاب منهاج الصالحین همین قول را گفته; زیرا تصریح کرده است: و این قول ]=کافى بودن رؤیت در شهرى براى ثبوت هلال در شهر دیگرى گэه با اختلاف افق آن دو [قوى تر و روشن تر است (منهاج الصالحین، ج 1، ص 274)
مرحوم سید محمد باقر صدر در الفتاوى الواضحة این قول را پسندیده است، (الفتاوى الواضحة، ص519) و مرحوم شیخ کاشف الغطاء در کتاب الفردوس الاعلى مى گوید:
سؤال:آیا اگر در آسمان مانعى نباشد، بیّنه در شهر براى ثابت شدن هلال حجّت است یا حجیت ندارد؟
جواب: در این سؤال، نوعى اجمال وجود دارد; اما ضابطه کلى آن است که ادلّه حجّیت بیّنه مطلق است و به دور نبودن یا شک نکردن در بیّنه بعد از تحقق موضوع آن مقید نیست، مگر آن که انسان، به اشتباه بودن بیّنه یا خطا بودن آن علم یابد; پس فرقى نیست بیّنه اى که بر رؤیت هلال قائم شده در خود شهر یاخارج شهر باشد و دور از شهر یا نزدیک آن باشد.
رأى دیگر، عدم کفایت است که این قول نیز طرفدارانى دارد. امام خمینى(قدس سره) به این قول تصریح کرده; آن جا که مى گوید: اگر هلال در شهرى ثابت شده، امّا در شهر دیگرى ثابت نشده باشد، اگر هر دو شهر از نظر افق نزدیک هم یا هم افق باشند، کفایت مى کند در غیر این صورت کافى نیست. (تحریر الوسیلة، ج 1، ص 297)
دیدگاه عالمان غیر شیعه
علامه مغنیه در کتاب خود (فقه در مذاهب پنجگانه) نقل کرده که حنفیه، مالکیه وحنبلى ها گفته اند:
هرگاه رؤیت هلال در ناحیه اى از زمین ثابت شود، بر سایر نواحى زمین نیز ثابت مى شود و در این مسأله فرقى میان دور و نزدیک و غیر آن به واسطه اختلاف افق هلال نیست.
امامیه و شافعیه گفته اند: اگر اهل شهرى هلال را رؤیت کنند، اما اهل شهر دیگرى آن را رؤیت نکنند، اگر در افق قریب باشند، حکمشان یکى است و اگر در افق و زمان طلوع ماه اختلاف داشته باشند، هر شهرى حکم خاص خود را دارد(الفقه على المذاهب الخمسه، ص 162);
امّا ما دیدیم که در صورت اختلاف افق، عالمان شیعه اختلاف دارند; گэه آنچه مغنیه گفته، مشهور میان عالمان شیعه است.
امام محمد غزالى در کتاب احیاء الدین گفته است: هرگاه هلال در شهرى دیده شود، اما در شهر دیگرى دیده نشود و بین آن دو از نظر مسافت، کمتر از مسیر دو روز فاصله باشد، روزه بر اهل دو شهر واجب است; ولى اگر مسافت بیشترى باشد، هر شهرى حکم خاص خود را دارد و در این صورت، وجوب روزه از شهرى به شهر دیگر سرایت نمى کند. (ج 1، ص 232(
ادلّه طرفداران کفایت رؤیت هلال در شهرى براى شهرهاى دیگر
پیش از هر چیزى، سوره قدر را یادآور شده اند که دلالت مى کند شب قدر فقط یک شب براى اهل زمین است با اختلافى که در افق هاى شهرهاى ساکنان آن وجود دارد; به علّت آن که قرآن کریم در یک شب نازل شده و این شب همان شب قدر است که بر هزار ماه برترى دارد و در آن امور بر اساس حکمت الهى تدبیر و جدا مى شود (دخان (44)، 4)، و همه مناطق کره زمین را در بر مى گیرد.
بعد از شاهد قرآنى پیشین، روایاتى ذکر مى شود که برخى از آن ها از این قرار است:
1. گفتار پیامبر(صلى الله علیه وآله) که فرموده است: تا رؤیت ماه روزه بگیرید و با رؤیت ماه ]جدید[ نیز افطار کنید (بحار الانوار، ج 55، ص 356). این روایت، خطابى کلى براى همه امّت است; پس هر کس در هر مکانى آن را ببیند، رؤیت او همانند رؤیت براى همه است.
2. صحیحه هشام بن حکم که از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده. حضرت در مورد کسى که 29 روز را روزه گرفته بود فرمود: اگر براى این فرد بیّنه عادل ]= شهادت دو عادل[ از اهل شهر بود که آنان بر اساس رؤیت هلال، سى روز روزه گرفته اند، باید یک روز را قضا کند. (الوسائل، ج 10، ص 265(
3. روایت صحیحه ابو بصیر از امام صادق(علیه السلام). از امام صادق(علیه السلام) درباره روزى از ماه رمضان که روزه اش قضا مى شود، پرسیده شد. در پاسخ فرمود: آن را قضا نکن، مگر آن که دو شاهد عادل از نمازگزاران بر هنگامه ابتداى ماه شهادت دهند و نیز امام صادق(علیه السلام)فرمود: آن روز را که قضا مى شود، روزه مگیر، مگر اهل شهرها آن روز را قضا کنند; پس اگر آنان چنین کردند، تو هم روزه آن روز را بگیر. (تهذیب الاحکام، ج 4، ص 157)
4. روایت صحیحه اسحاق بن عمار که مى گوید: از امام صادق(علیه السلام) از هلال ماه رمضان در حالى که در روز 29 شعبان هستیم و آسمان هم ابرى است پرسیدم. امام(علیه السلام) پاسخ داد: این روز را روزه مگیر، مگر هلال را رؤیت کنى; اما اگر ساکنان شهر دیگرى بر رؤیت هلال گواهى دادند، تو آن روز را قضا کن. (همان، ص 178، ح 493(
5. روایت صحیحه عبدالرحمان بن ابى عبدالله که مى گوید: از امام صادق(علیه السلام) درباره هلال ماه رمضان در حالى که در روز 29 شعبان آسمان بر ما ابرى است، پرسیدم. امام پاسخ داد: روزه مگیر، مگر آن را ببینى; اما اگر اهل شهر دیگرى بر آن گواهى دادند، روزه آن روز را قضا کن).الاستبصار، ج2، ص 64، ح 206(
6. و نیز به روایات دیگرى تمسک کرده اند; مانند آنچه در کتاب تهذیب از امام باقر(علیه السلام)آمده: فطر روزى است که مردم افطار مى کنند، و عید قربان روزى است که مردم قربانى مى کنند، و روزه وقتى است که مردم روزه مى گیرند. (تهذیب الاحکام، ج 4، ص 317، ح 966(
روایتى نیز از طریق ابى الجارود نقل شده و مى گوید: از امام باقر(علیه السلام) شنیدم که مى فرماید: روزه بگیر زمانى که مردم روزه مى گیرند و افطار کن; آن گاه که مردم افطار مى کنند; چرا که خداوند، هلال ها را زمان تعیین وقت ها براى مردم قرار داده است. (همان، ص 164، ح 462(
به آنچه در دعاى روایت شده در قنوت نماز عید ذکر شده تمسک کرده اند: خدایا! از تو مسألت دارم به حق این روز که براى مسلمانان عید قرار داده اى (مصباح المتهجّد، ص 645)، و نیز دعاى روایت شده از امامان معصوم را ذکر کرده اند که در آن آمده است: و رؤیت آن را براى همه مردم، رؤیت یکسان قرار داده اى.
استدلال هاى آنان به سکوت همه روایات ختم شده که هیچ یک، وحدت افق را در مسأله رؤیت معتبر نکرده و حتى در روایات ضعیف هم از وحدت افق ذکرى نشده است.
ادلّه مخالفان کفایت رؤیت هلال در شهرى براى شهرهاى دیگر
آنچه در گفتار این مخالفان ظهور دارد، از همان ابتدا تأکید بر مسأله «انصراف» عرفى است که از تعبیر «رؤیت در شهر دیگر» استفاده کرده اند به شکلى که تعبیر «شهر دیگر» درست، و مطلق است و شامل همه شهرهاى دیگر مى شود; اما منصرف و متمایل به شهرى است که با شهرى که رؤیت حاصل شده از نظر طول و عرض، قریب الافق هستند; پس در این حالت، قاعده فقط در خصوص شهرهاى نزدیک به هم، رأى به وحدت حکم مى دهد و آن گاه که دقت کنیم، مى بینیم این انصراف عرفى با توجه به مسائل ذیل مورد تأکید واقع مى شود:
أ. بعید پنداشتن این مسأله که در روایتى که تعبیر «شهر دیگر» را دارد، نظر به شهرهایى هم داشته باشد که در دورترین نقطه زمین باشد.
ب. تأکید عرف بر تشبیه و قیاس اختلاف اوقات طلوع قمرى بر اوقات مختلف طلوع هاى خورشیدى، به رغم بطلان این قیاس، امّا در هر حال، این باور عرفى باعث منصرف کردن ظهور کلام از شمول همه شهرها مى شود و این مسأله سبب مى شود که اگر به واقع منظور از «شهر دیگر» اعم از شهرهاى نزدیک و دور بوده، لازم بود در خود روایات تصریح مى شد که فرقى میان شهر نزدیک یا دور نیست و چون چنین تصریحى در روایات موجود نیست، همان باور عرف و فهم عرفى که از تعبیر «شهر دیگر» فقط شهر نزدیک را مى فهمد، پذیرفته شده است.
از استدلال طرفداران کفایت رؤیت به سوره قدر پاسخ داده مى شود که شاید آن شب در علم خداوند فقط یک شب است و این مسأله با حکم ظاهرى این شهر با دیگرى فرق دارد. نیز شاید از استدلال آن ها به گفتار پیامبر(صلى الله علیه وآله) (روزه بگیرید تا رؤیت، و افطار کنید با رؤیت) چنین پاسخ داده شود که حکم گэه کلى و عمومى است، به اندازه افراد و شهرهاى متعدد، این حکم نیز منحل و متعدّد مى شود به ویژه آنگه که قاعده «انصراف» ذکر شده را هم مدّ نظر قرار دهیم.
به این طریق نیز از شواهد دیگرى که ذکر کرده بودند، پاسخ داده مى شود و افزون بر این ها در سند روایات نیز ضعف وجود دارد; اما این که گفتند روایات از اعتبار وحدت افق ساکت است، همین سکوت مى تواند دلیلى ضدّ طرفداران کفایت رؤیت باشد; زیرا این روایات از بیان عدم فرق میان شهرهاى دور و نزدیک ساکتند به رغم آن که متعارف میان مردم ، وجود این فرق است; پس اگر روایات در صدد عدم فرق شهر نزدیک با دور بود، مى بایست این عدم فرق را بیان مى کرد.
در هر حال، منشأ این مسأله و بازگشت آن به فهم ظاهر کلام برمى گردد; پس نمى توان برهان قاطعى اقامه کرد; چرا که در مسأله، متن صریحى نداریم. بر این اساس، ما معتقدیم که مسأله یگانه کردن ماه هاى قمرى، امرى است که با این اختلاف ها تا زمانى که وجود دارند، سازگارى ندارد و امکان بهره بردارى و رسیدن به نظامى کلى نیست; حال چه قائل به انفتاح باب اجتهاد یا بسته بودن آن باشیم; زیرا با عرضه کردن آرا مى یابیم که مذاهب در این مسأله مختلفند و نیز آراى مجتهدانى هم که طرفدار انفتاح باب اجتهاد هستند نیز متعدّد و پراکنده است و طبیعى است تا وقتى اوضاع چنین است، امکان اجبار فرد یا دولتى به نظام خاصى که گاهى هم آن را باور ندارد، ممکن نیست; پس چگونه امکان دارد بیانه اى بر وحدت ابتداى ماه صادر شود. بله، مگر ولىّ امر مسلمانان در این زمینه، دستورى صادر کند.
به رغم آنچه در این نوشته گذشت، مى یابیم که کوشش هاى انجام گرفته شده گاهى در جهت تقریب آرا بسیار مفید بوده، و در مسیر تشخیص شهادت هاى صحیح از باطل گاهى مؤثر شده است; بلکه این کوشش ها در متحد کردن بخش بزرگى از افرادى که به وحدت افق ها ایمان دارند، مفید واقع مى شود; اما با این همه، ما از سودجویى سیاسى پست از این مسأله شریف ترسانیم.
در پایان مى گوییم: هرگاه ما به شریعت خود تمسک جوییم و به حق و همراه دقت سخن گوییم، پیروزیم و آنچه جهانیان درباره ما مى گویند چندان مهم نخواهد بود و به همین سبب است که اعتراض خویش را به استناد برخى از عالمان به «دیدگاه جهانى» یادآور مى شویم; پس مهم نزد ما تحقق بخشیدن به خواست شریعت اسلامى است و دانستیم که مسأله رؤیت هلال مسأله اى اختلافى است و در آن اجماعى نیست.
منابع و مآخذ :
1ـ قرآن کریم.
2ـ الاستبصار، ج 2.
3ـ المستمسک، ج 8.
4ـ منهاج الصالحین، ج 1.
5ـ الفتاوى الواضحة.
6ـ تحریر الوسیلة، ج 1.
7ـ الفقه على المذاهب الخمسه.
8ـ احیاءالدین، محمدغزالى، ج 1.
9ـ بحارالانوار، ج 55.
10ـ الوسائل، ج 10.
11ـ تهذیب الاحکام، ج 4.
12ـ مصباح المتهجّد.

ارسال توسط کاربر محترم سایت :fc_farshad