تاثیر رژیم کاهش وزن بر استخوان

زهرا قنبری؛ کارشناس ارشد تغذیه

نمایه توده بدنی به عنوان عامل مهمی بر توده استخوانی مطرح است. نمایه توده بدنی بالا ناشی از فعالیت ورزشی (ورزشکار حرفه‌ای) و یا چاقی هر دو می‌‌تواند چگالی توده استخوانی را افزایش دهد به این علت که وزن زیاد فشار بالایی بر استخوان‌‌ها تحمیل  می‌‌کند که می‌‌تواند منجر به استحکام بیشتر استخوان‌‌ها شود. اما باید به این نکته اذعان کرد که اضافه وزن ناشی از تجمع چربی بیش از آنکه بر استخوان تاثیر مثبت داشته باشد، می‌‌تواند اتلاف استخوانی و خطر شکستگی را در پی داشته باشد.

امروزه به افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند توصیه می‌‌شود که 10درصد از وزن خود رابه علت فاکتورهای خطر ناشی از چاقی (دیابت، پرفشاری خون، بیماری قلبی- عروقی) کاهش دهند که ضمیمه این کاهش وزن اتلاف 2-1 درصدی توده استخوان خواهد بود. مطالعات متعددی در این زمینه انجام شده است، به طور مثال در مطالعه‌ای که شرکت کنندگان 5 درصد از وزن خود را کم کرده بودند با 1.7 درصد کاهش توده استخوانی مواجه شدند، در حالیکه افرادی که ثبات وزن داشتند این کاهش توده استخوان یک  درصد گزارش شده بود.

میزان شدت کاهش توده استخوان به وزن اولیه فرد، جنس، سن، شرایط برنامه غذایی مانند میزان محدودیت انرژی و دریافت مواد مغذی، هم چنین جراحی‌‌هایی مثل Bariatric که برای کاهش وزن صورت می‌‌گیرد بستگی دارد.

وزن اولیه فرد: مطالعات نشان داده‌اند که وزن اولیه پایین نه تنها پیشگویی برای کاهش توده استخوان است، بلکه کاهش توده استخوانی بیشتری را نسبت به سایر افراد به همراه دارد.  در مطالعه‌ای افرادی با وزن اولیه 60 کیلوگرم در مقایسه با افرادی با وزن اولیه 70 کیلوگرم کاهش چگالی توده استخوانی بیشتر بوده است. 

جراحی و کاهش وزن شدید: تعداد قابل توجهی از افراد با چاقی شدید برای کاهش وزن قابل توجه، عمل جراحی (Bariatric)  - حذف معده از شرکت در روند هضم غذا - را انجام می‌‌دهند این جراحی در مقایسه با جراحی که تنها سایز معده کوچک می‌‌شود، به علت روند سو جذب مواد مغذی، کاهش وزن بیشتر و در نتیجه اتلاف استخوانی بیشتری را در پی خواهد داشت.

میزان محدودیت دریافت انرژی و مواد مغذی: هر چه میزان محدودیت دریافت انرژی و مواد مغذی بیشتر باشد، به علت کاهش وزن شدید کاهش بیشتر توده استخوانی را خواهیم داشت، که این شرایط در مبتلایان به بی اشتهایی عصبی بیشتر مشاهده می‌‌شود.  

عواملی که منجر به کاهش توده استخوانی در طول کاهش وزن می‌‌شوند: هورمون‌‌ها، سیتوکبین و پپتید‌‌ها در طول محدودیت دریافت کالری بر استخوان‌‌ها تاثیرگذار هستند.

استروژن: کاهش چربی بدن منجر به کاهش استروژن در گردش و افزایش پروتئین‌‌های متصل  شونده به این هورمون می‌‌شود که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تاثیرات منفی بر فعالیت استخوان‌سازها (استئوبلاست) و تخریب کنندگان استخوان (استئوکلاست‌‌ها) به علت افزایش در سطح (IL-1,IL-6,TNF) دارد. 

پاراتیروئید: محور کلسیم - پاراتیروئید در طول محدودیت دریافت انرژی در افرادی که کلسیم کمی دریافت می‌‌کنند منجر به افزایش بازجذب استخوانی کلسیم می‌‌شود.

کفایت جذب کلسیم: محدودیت کالری دریافتی کفایت جذب کلسیم را از طریق تغییرات غدد درون ریز کاهش می‌‌دهد به طور مثال کاهش استروژن و افزایش کورتیزول به‌طور مستقیم بر جذب کلسیم اثرات منفی دارند که افزایش هورمون   پاراتیروئید سرم می‌‌تواند پاسخی بر کاهش جذب کلسیم باشد. 

میزان تحمل وزن: کاهش تحمل وزن و توده‌ ماهیچه‌ای به علت محدودیت دریافت انرژی می‌‌تواند در کاهش توده استخوان موثر باشد به این علت که کاهش وزن بار مکانیکی را بر استخوان‌‌ها کاهش می‌‌دهد.

به طور کلی تداخل بین هورمون‌‌ها، فاکتورهای رشد، سایتوکاین‌‌ها و اثرات انها بر جذب کلسیم و استخوان در طول محدودیت کالری پیچیده است و تحت تاثیر عوامل زیادی نظیر وزن اولیه بدن، مقدار کاهش وزن، سن، جنس، میزان محدودیت کالری و دریافت مواد مغذی می‌‌باشد. راهبردهای کاهش اتلاف استخوان در طول محدودیت دریافت کالری (کاهش وزن)

مداخلات پزشکی و تغذیه‌ای می‌‌توانند به کاهش اتلاف استخوانی در طول کاهش وزن از طریق افزایش دریافت ریزمغذی‌‌ها و درشت مغذی‌‌ها و فعالیت فیزیکی کمک کنند.

پروتئین: اثرات مثبت دریافت پروتئین بیشتر، بر استخوان در چندین مطالعه اپیدمیولوژی و کلینیکی به اثبات رسیده است.  دریافت رژیم پرپروتئین جذب کلسیم را افزایش می‌‌دهد.

هم چنین یک رژیم غذایی پرپروتئین بازگردش و اتلاف استخوانی را در طول محدودیت دریافت کالری کاهش می‌دهد بنابراین با دریافت رژیم غذایی با پروتئینی تا میزان 24 درصد کل کالری دریافتی حتی بدون دریافت کلسیم بالاتر از میزان توصیه شده، اتلاف استخوانی ناشی از کاهش وزن کمتر خواهد شد.

ورزش: اموزش ورزش در بزرگسالان اتلاف چگالی توده استخوانی را در حضور کلسیم کافی کاهش می‌‌دهد. فعالیت فیزیکی که اثرات مفیدی بر کاهش خطر شکستگی دارد شامل فعالیت‌‌های کششی و مقاومتی و ورزش‌‌هایی که وزنی را بر ماهیچه‌‌ها اعمال می‌‌کنند. در مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که رژیم‌‌های غذایی کاهش وزن همراه با ورزش اتلاف استخوانی کمتری در مقایسه با رژیم غذایی به تنهایی خواهد داشت و این به دلیل این است که ورزش عواملی را که اتلاف استخوانی را سبب می‌‌شوند کاهش می‌‌دهد.

در پایان باید این نکته را متذکر شد که کاهش وزن و رسیدن به وزن مطلوب نیازمند صرف زمان، رژیم غذایی مناسب، ورزش و در صورت لزوم دریافت مکمل مولتی ویتامین - مینرال می‌‌باشد.