روزنامه اعتماد: «لطفا دست نزنید» راهنمایان موزهها و مراکز تاریخی در طول روز بارها و بارها این جمله را خطاب به بازدیدکنندگان تکرار میکنند. بازدیدکنندگانی که تنها این جمله را میشنوند، اما توجهی به آن نمیکنند.
پردهها و مبلمان کاخ موزهها، تابلوهای نقاشی، تندیسها و حتی ویترینها، اشیایی هستند که غالب بازدیدکنندگان موزهها علاقه دارند به آنها «دست بزنند» گویی تنها با لمس این اشیا است که میتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. چند سالی است که گرفتن سلفی در موزهها هم مزید بر علت شده است، تا جایی که راهنما و نیروهای حفاظت موزه مجبور به تذکر میشوند: «لطفا سلفی نگیرید، سعی کنید از زمان خود برای دیدن آثار استفاده کنید.»
حفاظی را که حریم بازدید از اثر را مشخص میکند کنار زده و نوزاد چند ماهه را با یک دست روی سکویی که زیر تندیس «دومینیک قدیس» قرار دارد، نگه داشته تا دوربین لحظه نشستن کودک را کنار یکی از آثار موزه لوور که به تهران آمده، ثبت کند. اینکه این عکس در آینده موجب افتخار این کودک باشد یا شرمساریاش از رفتار خانواده، بستگی به این دارد که در آینده آموزشی در مورد بازدید از موزه را دریافت کند یا خیر؟
با اینکه برنامههایی برای آموزش کودکان در پژوهشگاه میراث فرهنگی تعریف شده است، اما اجرای این برنامهها محدود است و تنها در سطح چند موزه برگزار میشود و بسیاری از آن بیخبرند. موزه برای بیشتر مردم (به ویژه در ایام نوروز) جایی است که از آن «بازدید» میکنند تا جاذبههای شهر مقصدشان را «دیده باشند» اما علاقهای به افزایش اطلاعاتشان در مورد تاریخچه آن یا دانستن قصه و تاریخ آثار موجود در آن ندارند و به طور کلی اشتیاقی برای دانستن بیشتر در بین بازدیدکنندگان موزهها دیده نمیشود. تنها حافظه دوربینها پر میشود از لبخند در مقابل آثار و بناهایی که افراد غالبا اطلاعاتی در مورد آن ندارند.
هر چند در تمام این مکانها راهنمایان موزه حضور دارند تا اطلاعات مورد نیاز بازدیدکنندگان را در اختیارشان بگذراند، اما از آنجا که آشنایی چندانی با اصول بازدید از موزه در جامعه وجود ندارد، عکس و فیلم گرفتن در موزه برای اغلب بازدیدکنندگان به مراتب جذابیت بیشتری دارد تا شنیدن توضیحات و حتی به خاطر سپردن توصیههایی مثل «بدون فلش عکس بگیرید»، «به تابلوها نزدیک نشوید»، «به اشیا دست نزنید»، «از سمت راست حرکت کنید» و...
موزه کجاست؟ چه رفتاری باید در آن داشته باشیم؟ مواردی است که در هیچ مقطعی از آموزشهای رسمی در آموزش و پرورش و حتی دانشگاه، به آن پرداخته نمیشود. خانوادههای بسیاری سالهاست در سفرهای نوروزیشان به موزه شهرهای مختلف میروند، اما تعداد زیادی از آنها هنوز نمیدانند، موزه کجاست؟ رفتار صحیح در موزه چیست؟ تا بخواهند همین فرهنگ را به فرزندانشان منتقل کنند. این در حالی است که بازدید از موزه یک کار فرهنگی است و به وسیله آمارهای مربوط به بازدید از آن، میزان توسعه یک جامعه سنجیده میشود.
در روزهای نخست تعطیلات نوروز، صف طولانی مقابل موزه ملی ایران، باعث خوشحالی بسیاری از فعالان میراث فرهنگی شد، چرا که این اتفاق در موزههای ایران اتفاقی کمسابقه است. هر چند تجربه «صف کشیدن مردم مقابل موزه» را مدیون میهمانی آثار موزه لورر در سالنهای موزه ملی ایران هستیم. اما دیدن تصاویری که از حاشیه این بازدیدها منتشر میشود، نه تنها مایه خوشحالی نیست، که موجب نگرانی هم هست.
١٤ اسفند ماه نمایشگاه لوور در تهران افتتاح شد. برگزارکنندگان نمایشگاه تمام سعی خود را به کار گرفتند تا اشیا و شیوه نمایش آنها به گونهای باشد که مردم بتوانند از لووری کوچک در تهران بازدید کنند. نمایشگاه از همان روزهای نخست مورد استقبال قرار گرفت و در تعطیلات نوروز توانست رکورد بازدید را در موزه ملی بشکند. هرچند آمار بازدید از نمایشگاه نسبت به آمار موزههای ایران باستان و دوران اسلامی، نسبت مطلوبی نبود، اما در عین حال رفتار مردم در جریان این بازدیدها سوالی را طرح میکند که هرگز مورد توجه قرار نگرفته: «چرا در سیستم آموزشی ما جایی برای موزه، فرهنگ بازدید از موزه، چرایی اهمیت موزه تعریف نشده است؟»
هر ساله بیشترین آمار بازدید موزههای کشور به بازدیدهای دانشآموزی و دانشجویی اختصاص دارد، اما این گروهها در خلال بازدید از موزه در خوشبینانهترین حالت تنها اطلاعاتی در خصوص آثار و تاریخچه موزه دریافت میکنند و متولیان آموزش ضرورتی برای تاکید بر رفتار صحیح در موزه در این بازدیدها احساس نمیکنند و شاید این تصور اشتباه وجود دارد که بازدید از موزه کاری نیست که نیاز به آموزش داشته باشد، افراد به این موضوع اشراف دارند و نیازی به تکرار دوباره آن نیست. و عبور ساده از کنار این موضوع موجب میشود که شاهد تصاویری در موزهها باشیم که پایین بودن فرهنگمان در بازدید از موزه را فریاد میزنند.