دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه
پرفشاری خون، مشکل تهدید کننده سلامت مردم در اکثر کشورهاست.
از این بیماری معمولاً به «قاتل خاموش» یاد می‌شود؛ چرا که افراد مبتلا به آن ممکن است برای سال‌ها بدون علامت باشند و سپس دچار حمله قلبی یا مغزی شوند.
فشار خون درمان‌نشده، منجر به بسیاری از بیماری‌های تحلیل برنده از جمله نارسایی قلبی، کبدی و بیماری پیشرفته کلیوی و بیماری عروق محیطی می‌گردد.
تعریف و تقسیم‌بندی پرفشاری خون
پرفشاری خون به فشار سیستولیک mmHg 140 یا بالاتر و یا فشار دیاستولیک mmHg 90 یا بالاتر، و یا هر دو با هم اطلاق می‌شود.
پرفشاری خون در مراحل مختلف، بر اساس خطر ایجاد بیماری‌های قلبی- عروقی، این چنین تقسیم‌بندی می‌گردد:
گروه
فشارخون سیستولیک (میلی‌متر جیوه)
فشارخون دیاستولیک (میلی‌متر جیوه)
بهینه
120 > و
80 >
طبیعی
130 > و
85 >
بالای حد طبیعی
139ـ130 یا
89 ـ 85
پرفشاری خون
مرحله I
159ـ140 یا
99ـ90
مرحله II
179ـ160 یا
109ـ100
مرحله III
180 یا
110
تقسیم‌بندی فشار خون مربوط به افراد بالغ 18 سال به بالا است که هیچ گونه داروی فشار خون دریافت نکنند و بیمار نباشند.
علائم فشار خون بالا
نشانه‌های بیماری فشار خون عبارتند از: سردردهای مکرر، اختلال بینایی، تنگی نفس، خونریزی بینی، درد قفسه سینه، گیجی، ضعف، کمی حافظه و مشکلات دستگاه گوارش.
پیشگیری و درمان فشار خون بالا
پیشگیری اولیه پرفشاری خون، می‌تواند کیفیت زندگی و هزینه‌های مرتبط با کنترل بالینی پرفشاری خون و عوارض آن را بهبود بخشد.
پرفشاری خون اگر درمان نشود، می‌تواند خطر مشکلات قلبی- عروقی، بیماری‌های کلیوی، حمله قلبی و تحلیل پیشرونده استخوانی و یا حتی مشکلات در حافظه طولانی‌مدت را افزایش دهد.
الف) اندازهگیری فشار خون
چرا باید میزان فشار خون خود را در خانه اندازهگیری و ثبت کنیم؟
اندازهگیری فشار خون در خانه نشان می‌دهد که در طول روز چقدر فشار خون‌تان تغییر می‌کند. در واقع اندازهگیری فشار خون نوعی مدیریت سلامت بدن می‌باشد.
ب) برای اندازهگیری فشار خون به چه وسایلی نیاز است؟
برای اندازهگیری فشار خون در خانه، می‌توانید از مانیتور انروید یا مانیتور دیجیتالی، بر حسب نیازتان استفاده کنید.
مانیتور انروید، دارای اعداد و ارقامی است که با نگاه کردن به صفحه نمایشگر، کاملاً مشخص می‌شوند.
این نوع از دستگاه‌های اندازهگیری فشار خون روی بازو بسته و بعد با دست باد می‌شوند (با باد کردنِ یک حباب پلاستیکی که به دستگاه وصل است).
مانیتور دیجیتالی روی مچ دست بسته و میزان فشار خون روی یک صفحه کوچک نمایشگر، ثبت می‌شود.
مزایا و معایب مانیتورهای انروید
مزیت اصلی مانیتورهای انروید این است که به راحتی از جایی به جای دیگر منتقل می‌شوند.
این نوع از فشارسنج‌ها معمولاً از فشارسنج‌هایی که مانیتور دیجیتالی دارند، ارزان‌ترند، اما کار کردن با آنها کمی پیچیده است و به راحتی دچار اختلال شده و در این شرایط اعداد و ارقامی که نشان می‌دهند، دیگر دقیق و درست نیستند.
به علاوه، ممکن است باد کردن حباب پلاستیکی کمی دشوار باشد.
در ضمن افرادی که ناشنوایی دارند، نمی‌توانند از مانیتور انروید استفاده کنند، زیرا با گوشی ضربانسنج قادر به شنیدن صدای قلب نیستند.
مزایا و معایب مانیتورهای دیجیتالی
از آنجایی که مانیتورهای دیجیتالی خودکار هستند، یکی از متداولترین دستگاه‌ها برای اندازهگیری فشار خون محسوب می‌شوند.
با این دستگاه میزان فشار خون به راحتی خوانده می‌شود، زیرا اعداد روی یک صفحه نمایش داده می‌شوند.
استفاده از آنها به مراتب ساده‌تر از مانیتورهای انروید است.
در ضمن افراد ناشنوا نیز به راحتی می‌توانند از آن استفاده کنند، زیرا نیازی به شنیدن صدای قلب از طریق گوشی نیست، اما عیب اصلی این دستگاه‌ها این است که صحت و دقت اعداد با هر تکان بدن تغییر می‌کند و دیگر اینکه نیاز به باتری دارند.
برخی از انواع مانیتورهای دیجیتالی به نوعی طراحی شده‌اند که فقط برای دست چپ قابل استفاده هستند.
آیا می‌توان از مانیتورهای انگشتی برای اندازهگیری فشار خون استفاده کرد؟
تحقیقات نشان می‌دهند که مانیتورهای انگشتی دقت بالایی ندارند و ضریب خطا در آنها کمی بیشتر است.
همچنین نسبت به تکان‌های بدن بسیار حساس هستند و البته در مقایسه با سایر دستگاه‌های فشار خون، قیمت بالاتری هم دارند.
ویژگی‌های مانیتور فشار خون
مانیتور فشار خون از نوع مچ دست، باید اندازه‌ای متناسب با مچ دست شما داشته باشد.
به هنگام خرید حتماً از فروشنده متخصص بخواهید که با توجه به اندازه بازو و مچ دست‌تان مانیتور مناسب به شما بدهد.
اعداد روی مانیتور باید به آسانی خوانده شوند.
اگر از گوشی ضربانسنج استفاده می‌کنید، باید صدای قلب خود را با آن بشنوید.
از آنجایی که دستگاه‌های فشارخون خانگی قیمت‌های متفاوتی دارند، نسبت به مبلغی که پرداخت می‌کنید، حواس‌تان جمع باشد.
چطور می‌توان از کارکرد صحیح دستگاه مطمئن شد؟
وقتی که دستگاه را میخرید، بهتر است آن را به پزشک خود نیز نشان دهید تا نسبت به درستی آن اطمینان حاصل کنید.
هر سال یک بار مانیتور فشارسنج خود را چک کنید. همواره از آن مراقبت کرده و از قرار دادن در محیط بسیار گرم خودداری کنید.
اگر مانیتور شما دارای تلمبه بادی است، مراقب باشید که دچار بریدگی و سوراخ‌شدگی نشود.
برای اطمینان بیشتر می‌توانید از یک پزشک یا یک پرستار بخواهید که طریقه استفاده صحیح آن را به شما آموزش دهد.
با استفاده صحیح از وسیله‌ای که خریدهاید، می‌توانید همواره فشارخون خود را کنترل کنید.
اطلاعاتی که روی مانیتورها نمایش داده می‌شوند
فشار سیستولیک: بیشترین فشار در رگ‌های خونی است؛ یعنی وقتی که قلب مثل تلمبه، خون را به همه جای بدن می‌رساند.
فشار دیاستولیک: کمترین فشار در رگ‌های خونی است؛ یعنی وقتی که قلب در حال استراحت می‌باشد.
منظور از میزان فشار خون، فشار سیستولیک و دیاستولیک است و معمولاً به این شکل نوشته می‌شود: مثلاً 120/80، عدد بالاتر مربوط به فشار سیستولیک است که اول می‌آید.
قبل از اندازهگیری فشار خون، چه باید کرد؟
- قبل از اندازهگیری فشار خون (حدود 30 دقیقه قبل)، از مصرف کافئین، الکل، توتون و امثال اینها خودداری کنید.
- مثانه را تخلیه کنید.
- 5-3 دقیقه در حالت استراحت قرار بگیرید و حرف نزنید تا اندازه دقیق‌تری به دست آید.
- در یک موقعیت راحت بنشینید. دستها و پاهایتان را به هم نچسبانید.
- دست چپ خود را در راستای قلب دراز کنید یا روی میز بگذارید تا ثابت بماند.
- آستین لباس را بالا بزنید و دستگاه را به آرامی روی دست خود ببندید.
طریقه استفاده از مانیتورهای انروید یا دستی
1- گوشی ضربانسنج را به گوش بزنید.
2- حباب پلاستیکی را با سرعت باد کنید (آرام باد کردن درصد خطا را افزایش می‌دهد).
3- به آرامی دریچه را شل کنید و اجازه دهید هوا کمکم از قسمت بازوبند دستگاه خارج شود و بعد آن را در هر ثانیه به اندازه 3-2 میلی‌متر، باد کنید. اگر مقدار باد خیلی زیاد باشد، نمی‌توانید رقم دقیق فشارخون را متوجه شوید.
4- به محض خروج هوا از بازوبند، صدای ضربان قلب را خواهید شنید. به اولین صدای قلب خود توجه داشته باشید. آن عدد فشار سیستولیک را نشان می‌دهد.
5- باد کردن بازوبند را ادامه داده و به صدای ضربان قلب خود گوش دهید. برخی لحظات صدای ضربان قلب قطع می‌شود (حالت استراحت قلب).
عددی که در این لحظات روی نمایشگر می‌بینید، فشار دیاستولیک شما را نشان می‌دهد.
6- اگر می‌خواهید اندازهگیری فشارخون را مجدداً تکرار کنید، 3-2 دقیقه صبر کنید و بعد این مراحل را دوباره انجام دهید.
طریقه استفاده از مانیتورهای دیجیتالی
1- دستگاه را به دور بازوی خود ببندید و دکمه روشن شدن دستگاه را فشار دهید تا شروع به کار کند.
2- دستگاه به‌طور خودکار باد می‌کند و شما فقط باید یک دکمه را فشار دهید. بعد از باد شدن، دستگاه به طور خودکار شروع به خارج کردن باد کرده و فشار روی دست کمتر و کمتر می‌شود.
3- با نگاه کردن به مانیتور دستگاه می‌توانید فشارخون خود را روی آن بخوانید. این دستگاه فشار سیستولیک و دیاستولیک شما را روی صفحه نمایش می‌دهد.
4- دکمه اتمام کار (خروج) را بزنید تا تمام باد خارج شود.
5- در صورت تمایل به تکرار اندازهگیری 3-2 دقیقه صبر کنید و بعد این مراحل را انجام دهید.
فشارخون طبیعی 120/80 یا کمی پایین‌تر و فشارخون بالا 140/90 یا بالاتر است.
اگر فشارخون شما بین 120/80- 140/90 باشد، وضعیت شما وضعیت قبل از فشارخون بالاست، به این معنی که در مراحل نخست خطر بالا رفتن فشار خون هستید.
در افرادی که دیابت یا مشکلات کلیوی دارند، میزان فشارخون در مقایسه با افراد دیگر باید کمتر باشد.
فشارخون پایین نیز مربوط به زمانی است که فشار سیستولیک کمتر از 90 باشد. فشارخون بسیار پایین ایجاد شوک می‌کند و خطری بسیار جدی تلقی می‌شود.