دکتر محمد رادفر؛ دکترای عمومی داروسازی و متخصص تغذیه و رژیم درمانی، دکتر ودیعه بیگی خوزانی؛ دکترای داروسازی
یکی از تفریحات سالم و لذت بخش در زندگی مردم مسافرت و گشت و گذار در جهان پیرامون جهت بازدید از مناظر دیدنی و مکان‌های گردشگری و توریستی است.
سفر در واقع بخش مفرح و خاطره انگیز زندگی مردم را تشکیل می‌دهد و برای ایجاد حس لذت و شادمانی باید به مسائلی که سلامت سفر را تضمین و تأمین می‌کنند توجه ویژه داشت که یکی از این موارد سلامت جسمانی و روحی مسافران در طول سفر است.
به دلیل اینکه در هنگام سفر تمام شرایط ایجاد شده اعم از دسترسی به غذا و مواد مغذی، آب و نوشیدنی‌ها و مکان‌های مناسب رفاهی مانند سرویس بهداشتی و محل اسکان و ... ممکن است کاملاً در کنترل مسافران نباشد و یا از سلامت آنها اطلاع کامل نداشته باشند توجه به نکات بهداشتی و پیشگیری کننده از ایجاد مخاطرات سلامتی بسیار حائز اهمیت است.
یکی از وسایل لازم و ضروری در مسافرت‌ها وجود جعبه کمک‌های اولیه می‌باشد که دسترسی به خدمات اولیه درمانی و پزشکی را در موارد اورژانسی فراهم می‌کند.
در بسیاری از موارد ایجاد سانحه و بیماری‌های اورژانسی وجود جعبه کمک‌های اولیه حتی قبل از رسیدن اورژانس‌های جاده‌ای و متولیان امداد رسانی توانسته جان افراد را نجات دهد یا از پیشرفت عوارض حوادث یا بیماری‌ها جلوگیری کند.
داروها و ترکیبات دارای اثر درمانی یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین اجزای جعبه کمک‌های اولیه هستند که در موارد متعددی مورد مصرف قرار می‌گیرند.
انجمن کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) به مسافران پیشنهاد می‌کند در جعبه کمک‌های اولیه خود داروهایی که پزشک تجویز کرده است را به همراه داروهای بدون نسخه (OTC) داشته باشد.
احتیاج به داروها و مواد بهداشتی و درمانی مورد نیاز برای مسافرت‌ها بر اساس منطقه مورد مسافرت، میزان حساسیت و توان جسمی مسافران، بازه زمانی و مدت مسافرت، استفاده از مکان‌های عمومی یا شخصی و دسترسی به آب و غذای سالم ممکن است متفاوت باشد.
به طور کلی و با در نظر گرفتن احتمال ایجاد بیماری‌های معمول مسافرتی در جعبه کمک‌های اولیه باید داروهایی که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم موجود باشد.
داروهای ضد تهوع و سرگیجه
به دلیل حساسیت افراد به مسافرت با وسایل نقلیه و حرکت در جاده‌ها، ممکن است تهوع و سرگیجه ایجاد شود که همراه داشتن تعدای از داروهای شیمیایی مانند داروی دیمن هیدرینات و ترکیبات گیاهی مانند زنجبیل و لیمو به شکل پودرهای گیاهی برای مصرف به شکل دمنوش مفید است.
در مواردی که تهوع و سرگیجه اجتناب ناپذیر است می‌توان از نسخ پزشک و داروهای همچون اندانسترون و متوکلوپرامید و... هم استفاده کرد.
داروهای ضد درد و مسکن
این داروها در کنترل درد و التهاب مؤثر هستند و در زمان مسافرت به علت احتمال ایجاد آسیب و حوادث، سردردها، کمر درد ناشی از مسافرت طولانی و ... می‌توان از آنها استفاده کرد.
از این گروه داروهای مانند استامینوفن، ایبوپروفن، آسپرین، آ.ث.آ، دیکلوفناک و ... را می‌توان همراه داشت. توصیه می‌شود شکل دارویی ژل‌ها و پمادهای موضعی ضد درد هم در جعبه کمک‌های اولیه موجود باشد تا در صورت عدم نیاز به مصرف خوراکی داروهای مسکن بتوان از شکل موضعی آنها (مانند پماد منتول سالیسیلات، دیکلوفناک، پیروکسیکام و پمادهای گیاهی حاوی رزماری) جهت کاهش عوارض این داروها استفاده کرد.
داروهای ضد حساسیت و آلرژی‌ها (آنتی هیستامین‌ها)
این داروها در موارد ایجاد حساسیت‌های فصلی و با تغییرات آب و هوا به دلیل مسافرت کاربرد دارند.
در برخی از فصول سال مانند بهار گرده افشانی گل‌ها و وجود ترکیبات آلرژن و حساسیت زا در محیط نیاز به استفاده از داروهایی مانند کلروفنیرآمین، کلماستین، آنتی هیستامین دکونژنستانت، دیفن هیدرامین، فکسوفنادین و ... وجود دارد.
در برخی از مناطق جغرافیایی به دلیل احتمال خطر گزش حشرات (بخصوص گزش پشه) همراه داشتن داروهای بی حس کننده مانند لیدوکایین و بنزوکایین و یا لوسیون‌های دافع حشرات که به صورت لوسیون قبل از گزش و بعد از گزش حشرات در داروخانه‌ها موجود می‌باشند ضروری است.
لوسیون کالامین اثرات ضد خارش و گزش مناسبی را در این موارد ایجاد می‌کند.
داروهای الکترولیتی و تأمین کننده آب بدن
از این مورد تنها به پودرهای ORS اشاره می‌کنیم که جهت تأمین مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته در اسهال‌ها کاربرد دارد.
کاهش آب بدن (dehydration) زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی آب و مواد معدنی (الکترولیت‌ها) از بدن به علت اسهال، همراه یا بدون استفراغ دفع شوند.
کاهش آب بدن در بین بیماران بالغ با اسهال حاد که مقدار زیادی مدفوع دارند شایع است، به خصوص زمانی که دریافت مایعات به علت بیحالی کاهش یافته و یا همراه با استفراغ و حالت تهوع است.
بیماران با کاهش آب بدن ملایم ممکن است فقط تشنگی و خشکی دهان را تجربه می‌کنند. کاهش آب بدن متوسط تا شدید همراه با کاهش فشار در حالت ایستادن همراه با غش (ضعف کردن در حال ایستادن به خاطر کاهش حجم خون، که موجب افتادن فشار خون در زمان ایستادن می‌گردد)، کاهش حجم ادرار، ضعف شدید، شوک، نارسایی کلیه، پریشانی، اسیدوز (مقدار زیاد اسید در خون) و بیهوشی است.
الکترولیت‌ها (املاح) در زمانی که اسهال طولانی و شدید است از دست می‌روند و کمبود الکترولیت‌ها اتفاق می‌افتد.
شایع‌ترین کمبودهای الکترولیتی با سدیم و پتاسیم اتفاق می افتد و میزان کلر و بیکربنات نیز ممکن است غیر طبیعی شود که با مصرف پودرهای ORS تا حدودی درمان می‌شود ولی در اولین فرصت ممکن باید به اورژانس و پزشک مراجعه شود.
داروهای ضد اسهال و یبوست
معمولاً در تمام مسافرت‌ها یبوست یا اسهال جز مشکلات اصلی مسافران است.
به دلیل استفاده کمتر از مایعات و نوشیدنی‌ها، کمبود مصرف فیبرها در رژیم غذایی مورد مصرف در مسافرت‌ها و استفاده از فست فود ها و غذاهای رستورانی بیشتر مسافران دچار عارضه یبوست می‌شوند که درمان آن توسط داروهای شیمیایی مانند بیزاکودیل یا گلیسرین (شیاف) یا داروهای گیاهی مانند ترکیبات برگ سنا و فلوس یا ترکیبات روغن‌ها مانند روغن کرچک و روغن زیتون و پارافین خوراکی قابل درمان است.
از طرفی بیماری اسهال هم کمتر از یبوست گریبانگیر مسافران نیست و به دلیل عدم رعایت مسائل بهداشتی در برخی از رستوران‌ها یا مکان‌های عمومی و یا عدم دسترسی به آب سالم و بهداشتی جهت کاهش عوارض اسهال که به آن اشاره شد، نیاز به داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید و داروهای گیاهی مانند ترکیبات پونه، به، گل انار، دارچین و... وجود دارد.
در مورد اسهال مسافران باید توجه داشت که در اولین فرصت باید به پزشک مراجعه گردد زیرا بسیاری از اسهال‌ها با منشأ عفونی ممکن است باعث ایجاد خطر جدی و تهدید کننده سلامتی برای فرد شود.
داروهای ضد عفونی کننده پوستی و ضد باکتری و قارچ
این داروها در مسافرت به مناطقی که عوامل ایجاد کننده عفونت‌ها و مشکلات پوستی در محیط وجود دارند مورد نیاز می‌باشند. الکل، پویدون آیودین، پماد تتراسایکلین از جمله این ترکیبات هستند.
داروهای ضد سوختگی، آفتاب سوختگی و ضد التهاب
در جعبه کمک‌های اولیه وجود پماد سوختگی حاوی روغن ماهی (Burn) و پماد سیلورسولفادیازین و پماد زینک اکساید جهت سوختگی‌های احتمالی در اثر آتش یا ظروف داغ و مایعات داغ و همچنین وجود پمادهای گیاهی ضد آفتاب سوختگی حاوی گیاهان گل همیشه بهار و ویتامین E و بابونه و آلوئه ورا ضروری به نظر می‌رسد.
داروهای ضد اسید معده و ریفلاکس
داروهای ضد اسید معده (ترش کردن) هم کاربرد زیادی در مسافرت‌ها دارند زیرا عملکرد دستگاه گوارش در طول مسافرت ممکن است دچار اختلال شود و برگشت محتویات معده به داخل مری و نیز دردهای معده نیاز به استفاده از یک خنثی کننده یا کاهش دهنده اسید معده را ایجاد کنند.
از این داروها می‌توان به ترکیبات منیزیم هیدروکساید، آلومینیم هیدروکساید، رانیتیدین و فاموتیدین اشاره کرد.
محلول‌های شستشو چشمی و شستشوی زخم‌ها
به دلیل حساسیت چشم و سیستم بینایی و نیاز فوری به شستشوی چشم با محلول‌های استریل چشمی (Ophthalmic Bath Solution) وجود این ترکیبات در جعبه کمک‌های اولیه می‌تواند از آسیب به چشم جلوگیری کند.
سرم شستشو هم برای شستن زخم‌ها و پارگی‌های سطحی پوست کاربرد دارد که ممکن است تا قبل از درمان پزشکی و اورژانسی مورد نیاز باشد.
در مورد افرادی که به دلایل مختلف و بیماری‌های خاص داروی خاصی را مصرف می‌کنند باید مقدار داروی مصرفی را به اندازه مدت زمانی که در مسافرت به سر می‌برند به همراه خود داشته باشند زیرا در برخی از مناطق دسترسی به تمام داروهای موجود در کشور امکان پذیر نیست و بیماران ممکن است با کمبود دارو و تشدید بیماری مواجه شوند.
لذا توجه به وضعیت بیماران در مسافرت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید از مشورت پزشک و داروساز جهت آگاهی از شرایط مناسب حمل و نگهداری داروها در سفر، بهره برد.
