د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتر سید مهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی میرغضنفری؛ دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
همان طور که قبلاً نیز عنوان شد، دلیل اصلی مالیخولیا، سودای اضافی در بدن است؛ مقدار کم سودا برای هر بدنی لازم و ضروری است و در بخش های محکم بدن مانند استخوان، تاندون، مو و غیره یافت می شود.
سودا هم مانند هر خلط دیگر چنانچه در بدن افزایش یابد، اشکالاتی ایجاد می کند. این سودای اضافه ممکن است در کل بدن پراکنده شود یا در یک عضو تجمع پیدا کند.
امروزه اکثر افراد دچار حرارت زائد در بدن هستند؛ کره زمین در مقایسه با قرن های گذشته گرم تر شده است.
علاوه بر این سبک زندگی به شکلی تغییر پیدا کرده است که مزاج ها دچار حرارت زاید (علاوه بر حرارت طبیعی بدن که به آن حرارت غریزی هم گفته می شود) شده اند؛ خوردن بیش از حد غذاهای گرم و پرادویه، نوشیدنی های با مزاج گرم، گرمی زودرس هوا، خواب کم، دیر به خواب رفتن، تماشای فیلم های خشن و اکشن و غیره باعث افزایش حرارت بدن و به دنبال آن افزایش سودا و سوختن آن می شوند.
رخدادهای روانی مانند استرس بالا، زیاد عصبانی شدن و پرخاشگر بودن به علت افزایش حرارت زائد در بدن به وجود می آیند.
توان بدن در دفع مواد زائد محدود است (دفع مواد زاید در بدن از طریق ادرار، مدفوع، عرق، سرفه ترشحات، پوسته های بدن و غیره).
در نتیجه اگر مقدار مواد زائد وارد شده به بدن بیشتر از توان دفعی بدن باشد، این مواد در بدن تجمع پیدا کرده و غلیظ می شوند.
حرارت اضافه باعث غلظت و رسوب بیشتر آن می شود. یکی از تدابیر بهاری این است که حجم غذا کم شود و غذا سبک شود (مانند انواع سوپ ها، آش ها، خورشت سبزی‌های تازه، ملین ها و غیره).
دلیل این تدابیر، دفع مواد جمع شده در زمستان به دلیل پرخوری و فعالیت کمتر است. اگر این عمل صورت نگیرد، حرارت اضافی تابستان روی آن اثر کرده و تولید خلط سودای سوخته در بدن می کند.
عوارض افزایش سودا در بدن و مراحل دفع آن
سودای سوخته در بدن مانند ته دیگ سوخته یک غذاست؛ یک اشتباه رایج در درمان مالیخولیا، خوردن گرمی جات است که مانند حرارت دادن مجدد به ته دیگ سوخته است.
سودای سوخته بایستی اصولی درمان شود، بدین شکل که بایستی در ابتدا نرم شده و سپس از بدن دفع شود.
اولین کاری که با دیدن قابلمه ته گرفته می کنیم این است که آن را از روی گاز برمی داریم و جلو بیشتر سوخته شدن آن را می گیریم.
این یعنی پرهیز از حرارت زائد و دوری از عوامل ایجاد کننده آن (مانند خوردن گرمی جات، خواب زود هنگام در شب، کاهش استرس ها و غیره). مرحله بعد آب گرفتن ماده سوخته است تا نرم و رقیق شده و آماده دفع شوند.
به این عمل در طب سنتی نضج (پخته شدن) گفته می شود. در این عمل اگر ماده مورد نظر رقیق است سفت می شود و اگر سفت است رقیق می شود.
سپس عمل دفع انجام می شود و تمام دفعیات بدن تیره تر می شوند مانند ادرار و عادت ماهیانه پررنگ تر. حتی ممکن است پوست جوش بزند.
این علامت خوبی است چون نشان دهنده پاکسازی بدن است و بدن در حال بیرون ریختن گل و لای و در واقع سودا می باشد.
روش‌های رقیق‌سازی سودا در بدن
ترطیب (رطوبت بخشی) و رقیق سازی با مصرف متعارف مرطباتی همچون کاهو و سکنجبین، آب، دوغ و لبنیات انجام می شود. گل گاو زبان به صورت دم کرده یکی از منضج های خوب است و این مواد سفت شده را آماده دفع می کند.
تخم بالنگو در آب، مربای گل قند (از گل محمدی که همراه با قند و شکر مدتی معجون شده، درست شده است و در داروخانه ها موجود است)، گل بنفشه و گل نیلوفر (هم منضج هستند و هم رطوبت رسان)، ماء‌الشعیر طبی (جو را کمی پخته و مایع آن که رطوبت بخشی خوبی دارد مصرف می کنند)، ترنجبین و کدو خورشتی جزو مرطبات هستند.
روش‌های دفع سودا از بدن
بعد از اینکه سودا رقیق شد و نضج یافت، بایستی دفع شوند؛ در این مرحله ترشحات بدن رنگ و بوی تندی می گیرند.
حتی ممکن است فرد دچار سوزش ادرار شود.
ماءالجبن که از جوشاندن شیر و افزودن سرکه اضافه به دست می‌آید، بسیار مؤثر در پاکسازی بدن از سوداهایی است که عامل مالیخولیا، فکر و خیال و هذیان هستند.
افتیمون، یکی از بهترین دفع کننده های سودای زائد می باشد.
نحوه استفاده از این گیاه به این شکل است که مقداری از این گیاه را داخل پارچه ای تمیز می ریزیم، وارد شیر گرم یا آب پنیر می کنیم، چند ثانیه نگه داشته و بیرون آورده و دوباره وارد کرده و فشار داده و حدود 10-15 بار انجام می‌دهیم.
این شیره و عصاره گیاه افتیمون داخل شیر یا آب پنیر می رود که اگر به صورت ناشتا و به مدت 3-5 روز مصرف شود، به دفع و تخلیه سوداهای جمع شده در بدن کمک می کند.
گیاه مفید بعدی اسطوخودوس است که مصرف آن به صورت دم کرده (با لیمو عمانی) هفته ای یک یا دوبار مفید برای مغز و اعصاب و دافع سودا و برطرف کننده مالیخولیا و فکر و خیال می باشد.
روش‌های دفع سودا در مزاج‌های مختلف
ملین ها را می توان بر اساس مزاج نیز به صورت اختصاصی مصرف کرد؛ مثلاً کسانی که مزاج گرم دارند الو بخارا هم در این مرحله بیشتر استفاده کنند تمر هندی تازه خیلی گیاه مفیدی است.
تمر هندی‌ترش برای مزاج های گرم، تمر هندی شیرین برای مزاج های سرد و تمر هندی ملس در مزاج معتدل و برای دفع اخلاط ثلاثه (سودای زیاد، صفرای زیاد و هم سایر اخلاطی که از دم و بلغم شکل می گیرد) به کار می رود.
در افراد با مزاج گرم آلو بخارا و گل پنیرک (داخل آب سرد) نیز به عنوان ملین های خوب به کار می رود.
در افراد با مزاج سرد مصرف انجیر بسیار مفید است چون در روند درمان تقویت هم می باشد.
مصرف روغن بادام شیرین خوراکی، هر 8 ساعت یک قاشق مربا خوری، کمک به روند دفع مواد زائد می کند و تقریباً هیچ عارضه ای ندارد.
تقویت بدن در طول دوران دفع سودا
نکته خیلی مهم این است که در فرایند پاک سازی و استفراغات، بدن ممکن است دچار ضعف شود که تقویت لازم است.
به همین علت در همان ابتدا به سرد مزاجان توصیه می شود که بدن را تقویت کنند، مانند مصرف مغز بادام، مویز، سکنجبین شیرین، انگور تازه، سیب، گلاب، حریره بادام، آبگوشت کم چرب با گوشت لطیف مثل بره و بزغاله، سوپ با گوشت پرندگان کوچک مانند بلدرچین، مصرف شیرگرم شیرین شده با عسل، مویز یا شکر سرخ، نوشیدنی جلاب (که از آب و شکر و گلاب و مختصری زعفران درست می شود) و همین طور در مرحله آخر استراحت کردن، آرامش داشتن، جلو حرارت زاید را گرفتن و تفریح سالم مانند کوه و دشت رفتن بسیار مفید است.
استفاده از بوی خوش و متناسب با هر مزاج هم توصیه شده است که برای مغز بسیار خوب است (نیلوفر خنک است و عنبر و نرگس گرم می باشد).
تدهین (روغن مالی) به خصوص در فصل های خشک توصیه شده است مگر بدن چرب و پوست ضخیم باشد.
در حمام چون منافذ پوستی باز شده و عرق کرده، اگر روغن مالی کند جذب بدن می شود و این رطوبتی است که داخل بدن می شود و سوداهای خشک و سفت شده را دفع می کند.
حرارت و رطوبت حمام هم به این روند کمک می کند. روغن مالی قبل از بیرون آمدن از حمام (10 دقیقه قبل از بیرون آمدن) مفید می باشد.
در تدابیر حمام توصیه شده که ابتدا لیف و یا کیسه بزنند و سپس درون آب غوطه ور شوند که در قدیم به آن آبزن گفته می شد و امروزه می توان آنرا با آب و وان انجام داد.
برای کسانی که پوست خشکی دارند، استفاده از مقداری روغن بادام شیرین داخل وان یا مقداری گل پنیرک، خیار،کاهو و رنده کنده داخل آب، باعث رطوبت بخشی بیشتر آب می شود.
افراد با مزاج سرد می توانند از نمک و افراد با مزاج گرم می توانند از سرکه داخل آب استفاده کنند.
روش‌های رفع تجمع سودا در سر
روغن چکاندن در بینی (مانند روغن بادام شیرین)، برای افرادی که خشکی بینی دارند و خوابشان نمی برد و فکر و خیال دارند، مخصوصاً برای کسانی که سودا در کل بدن کمتر است و در سر مجتمع است و پوست صورت تیره شده، چشم‌ها گود رفته و زیر چشم تیره شده که علت خشکی بدن و سودای زیادی در بدن می‌باشد، بسیار مفید است.
افرادی بیشتر دچار سودا در سر می شوند که کار بدنی ندارند و کارشان بیشتر فکری است مانند اساتید حوزه و دانشگاه و طراح و گرافیست و افرادی که با کامپیوتر کار می کنند.
همچنین کسانی که آفتاب زیادی به سر بخورد، این افزایش حرارت در سر، باعث افزایش سودا می شود.
استفاده بیش از حد از سیر و پیاز که تند هستند و همچنین تره، ترخون و شاهی مخصوصاً در هوای گرم، باعث می شود گازها به سمت مغز برود.
دیدن صحنه های بد و موسیقی های تند، مسائل غیر اخلاقی و فکر کردن به این مسائل نیز باعث می شود سودا در مغز زیاد شود و فرد به سمت مالیخولیا پیش رود.
معمولاً روغن بادام شیرین برای همه مزاج‌ها می‌سازد اما برای گرم مزاجان روغن بادام مناسب بنفشه است. شب یک قطره داخل بینی چکانده و در صبح‌ها هم انجام شود.
همچنین در پیشانی و پشت گوش، گونه ماساژ دهند، این عمل به صورت موضعی از طریق مخاط بینی جذب و اثرش به مغز می رسد.
همچنین روغن مالی به سر هم برای خشکی پوست سر و مو مفید است.
درمان مالیخولیا در افراد با مزاج گرم و تر
افراد با مزاج گرم و تر در راستای جلوگیری از تولید سودای اضافه، بایستی مصرف غذاهایی از قبیل گوشت قرمز، غذاهای سنگین سرخ شده، برنج و نان زیاد را کاهش دهند و در عوض از غذاهای رطوبت بخش و لینت دهنده استفاده کنند مانند آش و خورشت هایی که در پخت آن از سبزی تازه، گشنیز، لپه و برنج استفاده می شود.
در این غذاها از گوشت قرمز استفاده نمی شود و چنانچه فرد ضعف بکند می تواند مقداری بال مرغ هم در آن بریزند.
در این آش ها می‌توان از تمر هندی، آب زرشک و آلو بخارا هم استفاده کرد تا هم طعم آن بهتر شده و هم خاصیت آن افزایش پیدا کند.
درمان مالیخولیا در افراد با مزاج گرم و خشک
در این افراد استفاده از خنکی جات توصیه می شود؛ شربت سکنجبین ملس و خاکشیر، عرق کاسنی و شاهتره، آبمیوه‌های ملس، رقیق شده کمی آبغوره در آب معمولی.
در مقابل استفاده از غذاهای تند، پرادویه و سرخ شده در این افراد به شدت نهی شده است.
درمان مالیخولیا در افراد با مزاج سرد و تر
این افراد معمولاً دچار سودای زیاد نمی شوند؛ سست و کند و پف آلوده و سفید و خواب و خمار هستند.
رژیم غذایی مناسب افراد بدین شکل است: پرهیز از خوردن ماست و دوغ و لبنیات، مرکبات، مواد غذایی ترش، آب زیاد و سکون. در مقابل ورزش، مصرف موادی مانند انجیر و مویز برای این افراد مفید است.
درمان مالیخولیا در افراد با مزاج سرد و خشک
افراد با مزاج سرد و خشک بایستی از مصرف غذاهای مانده، ترشی و انواع کنسرها پرهیز کنند.
غم و اندوه و رنگ های تند برای این افراد خوب نیست و در مقابل آرامش بخشی و استفاده از رنگ های شاد برای این افراد توصیه می‌شود.
انجیر، بادام، حریره بادام، گوشت بره و بزغاله برای این افراد مفید است.
