معمای بزرگ؛ آیا آمریکا می تواند نفت ایران را بخشکاند؟

یکی از موضوعات اصلی که پس از خروج امریکا از برجام برای ایران بسیار اهمیت دارد موضوع فروش نفت و برگشت پول آن است. قبل از برجام، ایران در شرایط نامطلوبی از این نظر قرار گرفته بود و فروش نفت آن تا 800 هزار بشکه تنزل کرده بود. بجز اینکه پول آن هم با مشکلاتی وارد چرخه اقتصاد کشور می شد، از دست دادن مشتریها به خاطر تحریمهای چند جانبه نیز فشار مضاعفی به ایران آورده بود و مفری برای آن وجود نداشت. حالا با برگشت تحریمهای امریکا چه وضعیتی وجود خواهد داشت. نفت کالایی حیاتی برای ایران است که تحریمی دو سویه را بر خود دارد. یک جنبه آن قرار گرفتن آن در لیست کالاهایی است که مورد تحریم هستند و از سویی تحریم سازوکار بانکی است که باید از طریق آن پول فروش نفت را اخذ کرد. 

امریکا با خروج از برجام استراتژی به صفر رساندن فروش نفت ایران را در پیش گرفت و در این مسیر از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. تهدید شرکتها برای کار با ایران تا سفر به کشورهای مشتری ایران و همچنین هماهنگی با سعودی ها برای جایگزین کردن نفت ایران. 

هند، چین و اروپا سه مشتری عمده ایران هستند که هر کدام نزدیک به 700 هزار بشکه از ایران نفت خرید می کردند. در حال حاضر خرید اروپا کاهش پیدا کرده ولی دو کشور دیگر خرید خود را انجام می دهند. مسیری که برای ایجاد سازوکار مالی برای برگشت پول ایران طراحی شده است همان SPV است که هنوز از آن رونمایی نشده است. در این ساز و کار البته قرار نیست هیچ پولی رد و بدل شود و تنها شرایطی ایجاد می شود که واردات و صادرات کالایی طرفین انجام شود و مبلغ پولی آن به شکل کالا بین دو طرف محاسبه گردد.

این وضعیت با در نظر گرفتن این بحث که امریکا در ابتدا برای 8 کشور با شرایط خاصی معافیت خرید نفت ایجاد کرده، باعث شکل گرفتن وضعیتی پیچیده را برای آینده بازار نفت ایران شکل داده است. این معافیتها که از 2 الی 6 ماه را در بر می گیرد به کشورهای خریدار ایران اعلام کرده است که باید هر 6 ماه یکبار، 20 درصد از خرید خود را کاهش دهند. یعنی مسیری که در نهایت به قطع خرید نفت خود از ایران برسد.

در این شرایط رقابت نفتی ایران و عربستان با همراهی روسها وارد فاز جدیدی شده و در حالی که عربستان به خاطر وضعیت متشنج روابطش با ایران همه تلاش خود را برای فشار روی ایران انجام می دهد، تحریم نفتی می تواند نگرانی مشتریهای ایران را تشدید کند.

در این شرایط در آستانه نشست اوپک بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، می‌گوید مادامی که ایران تحت تحریم است، حاضر نیست سهمیه تولید نفت خود را با دیگر کشورها به بحث بگذارد.

همزمان رویترز گزارش داده است که خالد فالح، وزیر نفت عربستان، با برایان هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران دیدار کرده است. همچنین نشست اوپک در شرایطی برگزار می‌شود که قطر اعلام کرده است از این سازمان خارج می‌شود.

امریکا در حال حاضر استراتژی فشار روی ایران را در حالی پیش می برد که به نتیجه رسیده است نمی تواند به یکباره فروش نفت ایران را صفر کند. از سویی این مسئله زیان کشورهای مشتری ایران را مانند هند در بر دارد که خرید زیادی از ایران دارد و سیستم پالایشگاههای آن به نفت ایران وابسته است. از سویی نگرانی از بالا رفتن قیمت نفت برای خود امریکا بیش از همه اهمیت دارد. از این رو سیستم تدریجی و معافیت ابتدایی را در دستور کار قرار داد.

اما مسئله ای که می تواند شکست استراتژی امریکا را در بر داشته باشد این است که:

اولا: مشتری های ایران لزوما خود را ملکف به همکاری با امریکا نمی بینند و به علت اینکه تحریمهای ایران از سوی شورای امنیت همراهی نشده و کشورهای اروپایی تلاش میکنند با آن مقابله کنند به اجماع جهانی نرسیده است.

دوم اینکه: مشترهای ایران نیز خود به ایران و نفت آن احتیاج دارند و نمی توانند روابط دو جانبه خود را به یکباره به هم بزنند. از طرفی ایران حتی اگر نتواند به روشهای معمول و شفاف نفت بفروشد باز هم روشهای دیگر هست که از آن استفاده کند و از این رو فروش نفت ایران هچ گاه قطع نمی شود.

سوم اینکه: شکل تدریجی تحریم نفت ایران کمک می کند روشهای پیش رو آزموده شود و با توجه به شکل تحریم ها، با آنها مقابله کرد. سازوکار مالی اروپا بزودی رونمایی خواهد شد و این می تواند نگرانی طرفین از این بابت را به شدت کاهش دهد.