فرهیختگان نوشت: هزینه‌های فیلمسازی در ایران طی سالیان اخیر، همواره به یکی از بحث‌های داغ میان فعالان و رسانه‌های این جریان تبدیل شده است. از زمانی که هزینه‌های فیلمسازی در اوایل دهه 90 به 300 میلیون تومان برای یک درام آپارتمانی افزایش پیدا کرد و خیلی زود در عرض دو سال، این رقم، حرف‌وحدیث‌های میلیاردی را پشت‌سر خود شنید تا امروز که شنیده می‌شود با بالا رفتن هزینه‌های دلار و البته شخصی شدن میزان دستمزدها، علی‌الخصوص از جانب بازیگران، هزینه تولید یک فیلم معمولی بدون پروداکشن سنگین، به چند میلیارد می‌رسد، این سوژه همواره مورد علاقه رسانه‌ها و حتی مخاطبان سینمایی و مردم عادی بوده است. بلبشویی که طی ماه‌های اخیر، شایعاتی مبنی‌بر درخواست برخی بازیگران برای دریافت دستمزد خود به دلار یا دو برابر شدن میزان دستمزد آنان به گوش می‌رسد اما این صحبت‌ها هیچ‌گاه با آمار و مستند ارائه نشد و تنها روی کاغذ، تعجب بسیاری را برانگیخت.
برای اطلاع از هزینه تولید یک فیلم در شرایط کنونی، به سراغ چند مدیرتولید رفتیم. کسانی که مستقیما با هزینه تک‌تک عوامل یک فیلم طرف هستند و البته رسمی‌ترین و مطلع‌ترین افراد به میزان دستمزد عوامل یک فیلم و بالطبع هزینه تولید فیلم. نکته‌ای که مسلم است آنکه هزینه فیلمسازی را نمی‌توان یک داده آماری ثابت برای تمامی تولیدات سینمایی درنظر گرفت. این هزینه، بسته به اینکه چه کسانی در آن پروژه مشارکت داشته باشند، متغیر است اما قدرمسلم آنکه برخلاف آنچه انتظار می‌رود یا شنیده می‌شود، درحال حاضر یک درام متوسط شهری یا آپارتمانی، چیزی در حدود 5/1 میلیارد تومان هزینه در پی دارد.
خیلی جالب است بدانید که مدیران تولید، وقتی فیلمنامه‌ای را می‌خوانند حتی روی نوع غذا یا خودرویی که قرار است در یک سکانس، تاکسی باشد هم بحث می‌کنند که بسته به سرمایه فراهم شده برای آن فیلم، پیکان باشد، پراید باشد یا سمند و...
وقتی از یکی از مدیران تولید باتجربه و پرکار مانند «رحمت عبدالله‌زاده» می‌پرسیم چرا درحالی که هزینه تولید یک فیلم معمول شهری، کمتر از دو میلیارد تومان است، صاحبان آثار، این رقم را در رسانه‌ها چندین برابر آن اعلام می‌کنند، می‌گوید: «می‌خواهند هزینه‌ها را بالا ببرند که بگویند ما فلان مقدار خرج کردیم درحالی که اگر من، یک میلیارد تومان داشته باشم، می‌توانم یک فیلم خیلی خوب بسازم چون حواسم هست که کجا، چه خرجی کنم.» وقتی درمورد بالا رفتن قیمت دلار و بهانه گران‌شدن تولیدات سینمایی به این دلیل می‌پرسیم، وی می‌گوید: «گران شدن دلار ربطی به هزینه فیلمسازی ندارد چون ما چیز خاصی نداریم؛ دوربین‌ها که همان دوربین‌هاست و... مگر اینکه فیلمی لوکیشن خارجی داشته باشد یا اینکه بخواهد به دستمزد عجیب بازیگری تن دهد وگرنه در شرایط معمولی که کاری با عوامل حرفه‌ای ساخته شود و تهیه‌کننده زیربار هزینه‌های غیرمعقول نرود، گرانی دلار، افزایش هزینه‌چندانی در تولیدات سینمایی عادی نخواهد داشت.»
با مطلع شدن از کلیات هزینه فیلمسازی در شرایط امروز کشور، حالا به ریزجزئیات می‌پردازیم و اینکه هزینه هر یک از عوامل یک فیلم به چه میزان خواهد بود. با این توضیح که در این آمار، به حداقل و حداکثر میزان دستمزدها اشاره می‌شود و این آمار مربوط به شرایط عادی است که عموما قراردادها با این میزان دستمزد منعقد می‌شوند.
فیلمنامه‌نویس
دستمزد نگارش فیلمنامه به‌طور معمول، از 10، 15 میلیون تومان شروع می‌شود و به 170 میلیون تومان می‌رسد. البته چندی پیش شنیده شده که این هزینه، به 200 میلیون تومان هم رسیده است. اوایل امسال نیز شنیده شد که پرخرج‌ترین پروژه سینمایی امسال که بریز و بپاش حسابی در میزان دستمزد بازیگرانش به راه انداخت، بابت فیلمنامه کار خود، 90 میلیون تومان اختصاص داده است و این درحالی است که سناریست آن کار، چهره شناخته‌شده‌ای نبود. با این حال ارقامی بالاتر از 100 میلیون برای نویسندگان، قطعا برای چهره‌های شناخته‌شده و برندهای این حوزه اختصاص داده می‌شود.
کارگردان
وقتی دستمزد بازیگران یک فیلم، همواره سیبل کنجکاوبرانگیز مردم و رسانه‌هاست، خیلی‌ها می‌خواهند بدانند که کارگردان به‌عنوان مغز متفکر یک اثر، دستمزدی بالاتر از بازیگرانش می‌گیرد یا خیر؟ در این مورد باید بگوییم بارها اتفاق افتاده که یک کارگردان، کار اولی است و علاوه‌بر اینکه دستمزدی نمی‌گیرد بلکه یک چیزی هم می‌دهد تا سرمایه تولید فیلمش فراهم شود. از آن طرف کارگردانانی هم هستند که می‌آیند و روزی یک پلان می‌گیرند و کار 50 روزه را در 90 روز جمع می‌کنند و کسی هم جرات نمی‌کند به آنها حرف بزند و کلی هم مدعی هستند. بنابراین میزان دستمزد کارگردانان از شکل رایگان بوده تا کارگردانی که برای هر ماه، 150 میلیون می‌گیرد و کار می‌کند.
بازیگر نقش اول چهره
بازیگران چهره به دو شکل دستمزد می‌گیرند. بالاترین میزان دستمزدی که در این ماه‌ها به گوش رسیده، 600 میلیون تومان است. در شرایط عادی نیز این رقم به 300 میلیون تومان می‌رسد. البته این مهم را هم باید درنظر داشته باشید که این میزان دستمزد برای 45 روز فیلمبرداری است و اگر تعداد روزهای فیلمبرداری از 45 روز فراتر رود، قرارداد جدیدی با بازیگر منعقد می‌شود. شکل دوم دستمزد بازیگران چهره که البته کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، شریک شدن در درصد فروش یک فیلم است. به گونه‌ای که یک بازیگر چهره بنا به فیلمنامه خوبی که به دستش می‌رسد و از موفقیت آن تقریبا مطمئن است، می‌گوید که من فعلا دستمزد نمی‌گیرم ولی 7 تا 10 درصد فروش کل فیلم مال من است.
وقتی از مدیر تولیدی می‌پرسیم که چطور می‌شود دستمزد یک بازیگر چهره، از کارگردان یک اثر بیشتر است، وی می‌گوید: «مگر چند تا «جواد عزتی» و «رضا عطاران» در این سینما حضور دارند ولی کارگردان و مدیر تولید و... تا دل‌تان بخواهد در این سینما ریخته.»
بازیگر نقش مکمل
دستمزد بازیگران نقش مکمل نیز از 150 میلیون تومان شروع شده و تا 200 میلیون تومان نیز می‌رسد. این میزان دستمزد نیز 45 روزه بوده ولی تاکنون دیده نشده که بازیگر نقش مکمل در فروش کلی یک فیلم شریک شود.
آهنگساز
درمورد هزینه آهنگسازی یک فیلم، اخیرا شنیده شده بود که یک آهنگساز طراز اول، از تهیه‌کننده درخواست دستمزد 300 میلیونی داشته است. این شنیده را که با مدیران تولید در میان گذاشتیم، آن را رد کرده و اعلام کردند که این دستمزد، از 30 تا 80 میلیون تومان متغیر است. یکی از آن مدیران تولید گفت: «من دو سال پیش برای آهنگسازی یک اثر بسیار پرحاشیه و معروف، 50 میلیون پرداخت کردم.» یکی دیگر از مدیران تولید نیز گفت: «من دو سال پیش برای یکی از سه فیلم پرفروش سال، به آهنگساز طراز اول این مملکت، 33 میلیون پرداخت کردم که حالا بگوییم این میزان با تورم بخواهد دو برابر شود.»
تهیه‌کننده
اینکه یک تهیه‌کننده از یک پروژه، چه میزان دستمزدی طلب می‌کند، همواره یکی از موارد کنجکاوی‌برانگیز، هزینه فیلمسازی است. این سوال را که با چند مدیر تولید در میان گذاشتیم، پاسخ مشترکی داشتند: تهیه‌کننده اگر صوری باشد، یک رقم بین 30 تا 40 میلیون به صورت ماهیانه می‌گیرد و اگر خود، واقعا تهیه‌کننده باشد یعنی فردی که آمده و دخیل‌شده و یک بودجه‌ای را از جایی آورده، تا 20 درصد کل هزینه را هم به او می‌دهند. مثلا اگر برای فیلمی سه میلیارد تومان جمع شود، 600 میلیون آن متعلق به تهیه‌کننده است.
تدوینگر
از قدیم شنیده می‌شد که اگر دستمزد بازیگر را کنار بگذاریم، گران‌ترین هزینه حین فیلمبرداری، متعلق به مدیر فیلمبرداری و در مرحله پس تولید، متعلق به تدوین است.
درحال حاضر، مرحله تدوین خیلی گران شده. یک مدیر تولید می‌گوید: «ما یک تدوینگر داریم که 30 تومان گرفته و یک تدوینگر داریم که 100 میلیون می‌گیرد. البته اگر در تدوین، با آدم‌های معروف کار کنیم، شرایط فرق می‌کند مثلا کار را یا می‌دهند به بچه‌های‌شان یا دراختیار دستیاران‌شان قرار می‌دهند اما بدون اینکه خودشان کار کنند، نام‌شان را در محصول نهایی می‌زنند و البته سریالی هم کار می‌گیرند. کسی که مشهور نیست برای اینکه خودش را نشان دهد، خیلی برای تدوین یک کار زحمت می‌کشد و دستمزد بالایی هم نمی‌گیرد اما برخی تدوین‌گران می‌گویند اگر خودم تدوین کنم این میزان دستمزد می‌گیرم و اگر پسرم یا دستیارم تهیه کنند، اینقدر می‌گیرم. تازگی‌ها هم مد شده که دستیاران‌شان را باید جدا حساب کنیم یعنی می‌گویند من فلان قدر دستمزد می‌گیرم و دستمزد دستیارانم هم با خودتان.»
فیلمبردار
درمورد دستمزد فیلمبرداری، الان مثل قدیم نیست که دستمزد همه گروه را با همان مدیر فیلمبرداری ببندند. اکثرا مدیر فیلمبرداری می‌گوید که به ما ربطی ندارد و پول گروه را خودتان بدهید. دستمزد مدیر فیلمبرداری، ماهیانه بین 60 تا 100 میلیون تومان است.
گریمور
میزان دستمزد طراح گریم از هشت، 9 میلیون تومان برای هر ماه آغاز شده و به ماهیانه 30 تا 35 میلیون تومان می‌رسد.
لوکیشن
درمورد هزینه لوکیشن، خیلی فرق می‌کند که یک خانه، چه متریالی داشته باشد یا در چه ناحیه‌ای قرار داشته باشد. همان‌گونه که قیمت یک 100 متری در جردن با قیمت یک 100 متری در دولت‌آباد متفاوت است.
یکی از مدیران تولید در این باره می‌گوید: «ما در ایران، قانون برخورد با صاحبان لوکیشن نداریم و به همین دلیل ترجیح می‌دهیم سراغ لوکیشن‌های بی‌دردسر برویم. یعنی خانه‌ای که 10 بار در آن کار کرده‌ایم و صاحبخانه‌اش پذیرفته سینمایی‌ها در خانه او کار می‌کنند؛ سروصدا دارند، میخ می‌کوبند و... به همین دلیل بچه‌های تدارکات و تولید ترجیح می‌دهند بروند و با آنها کار کنند و کم‌کم یک ساخت و پاختی هم بین آنها شکل می‌گیرد. یک‌بار خانه‌ای را در میدان هروی با روزی 700 هزار تومان اجاره کردیم. روز دوم در خانه را برای ما باز نکردند. طرف گفت یا روزی دو میلیون تومان می‌دهید یا هر کاری می‌خواهید بروید بکنید. بعد فهمیدیم راننده سینه‌موبیل رفته و به آنها گفته اینها سر شما کلاه گذاشته‌اند و این خانه روزی دو میلیون اجاره‌اش است. ما یک خانه داریم در میدان عشرت‌آباد با روزی 100 تا 150 هزار تومان یا یک خانه در ولنجک که شبی 10 میلیون تومان اجاره‌اش است.»
مدیر تولید
دستمزد در بخش مدیران تولید کمی جالب است. برخی از آنها حقایقی را بیان می‌کنند که راننده داریم یا دستیاران تدارکاتی که حالا آمده‌اند و شده‌اند مدیر تولید. «رحمت عبدالله‌زاده» می‌گوید: «من ماهیانه 20 میلیون دستمزد می‌گیرم. الان آدم‌هایی سراغ دارم که با ماهی 5/3، 4 میلیون دارند کار می‌کنند. حتی افرادی از خانه سینما که متاسفانه با ماهی هفت، هشت میلیون تومان دارند در این حوزه کار می‌کنند درحالی که خود انجمن به ما گفته که زیر 15 میلیون کار نکنید.» این مدیر تولید باتجربه ادامه می‌دهد: «به‌خاطر اینکه دست زیاد شده. آقای «ض» آمد به هر کسی 10 تا 15 تله‌فیلم داد تا کار کنند. مگر ما چند‌تا «اسحاق خانزادی»، «حسن زاهدی» یا «پرویز آبنار» در این سینما داریم. وقتی این میزان تولید پیش آمد، صدابردار به اندازه کافی نبود و بنابراین دستیاران می‌رفتند و می‌گفتند که ما مدیر صدابرداری هستیم یا دستیاران گریم می‌رفتند و می‌گفتند ما طراح گریم هستم. برای 10 سال، یک سری تله‌فیلم ساخته شد که درحال حاضر 146 تله‌فیلم ما غیرقابل نمایش است به دلیل عوامل غیرحرفه‌ای. حالا بعد از 10 سال، همه آن دستیاران، حرفه‌ای شده‌اند، از آن طرف تله‌فیلم‌سازی هم متوقف شد. حالا این آدم‌هایی که با دستیاری رفتند در تلویزیون و کار یاد گرفتند و مدیر شده‌اند، حالا مدعی هستند و الان آمده‌اند در سینما. بنابراین الان در فیلم‌ها یا باید آن استاد قدیمی را ببرند که مثلا ماهی 20 میلیون می‌گیرد و کلی عزت و احترام باید به او بشود یا این دستیارانی که مدیر شده‌اند را می‌برند با ماهی هفت میلیون تومان که اگر هم خواستند، بتوانند یکی، دوتا فحش هم بار او کنند.
صدابردار
الان صدابردار خوب در سینمای ایران، ماهیانه 20 تا 25 میلیون تومان می‌گیرد. کم‌ترین آن هم هفت میلیون تومان است.
جلوه‌های بصری و میدانی
چند مدیر تولید در پاسخ به این پرسش که طراحان جلوه‌های ویژه بصری و میدانی چه میزان دستمزد می‌گیرند، گفتند: «اینها دقیقه‌ای است و بستگی دارد به اینکه ما چه چیزی از آنها می‌خواهیم. کامپیوتر یک دردسر و میدانی هم دردسرهای خاص خودش را دارد.»
مدیر تدارکات
شاید فکر کنید دستمزد یک مدیر تدارکات نباید چندان زیاد باشد اما باید بدانید که گران‌ترین مدیر تدارکات درحال حاضر، ماهی هفت میلیون تومان دستمزد می‌گیرد. یکی از مدیران تولید به ما می‌گوید: «ما یک تدارکاتچی داریم که یک میلیون و پانصد، ششصد حقوق می‌گیرد. وقتی می‌خواهیم 200 هزار تومان به او اضافی بدهیم، سر و صدای تهیه‌کننده بلند می‌شود. من یک‌بار با تهیه‌کننده سر این بحثم شد که چرا غذایی که اضافه آمده بود را دادی به تدارکات؟ منظورش این بود که غذا را نگه داریم برای فردای عوامل.»
هنرور
خیلی وقت‌ها هنروران را به صورت رایگان در ازای ناهار یا شام به پروژه‌‌ای می‌برند اما خبر می‌رسد که دستمزد هنرور هم‌اکنون به روزی 30 هزار تومان رسیده است. قبلا روزی هشت، 9 هزار تومان بود، بعد به 15 هزار تومان رسید و الان 30 هزار تومان شده است. البته هنرور اگر راکوردی باشد، دستمزد او به روزی 50 هزار تومان می‌رسد و اگر نباشد، همان روزی 30 هزار تومان است.»
![]()
