سندروم روده تحریک پذیر افراد زیادی را تحت تاثیر خود قرار داده که اکثر این جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند. احتمال بروز این عارضه از اواخر دوره نوجوانی تا ابتدای دهه چهارم زندگی است.
این سندروم ترکیبی از ناراحتی‌های گوارشی یا درد و مشکل در عادت دفع است که می‌تواند به شکل اسهال یا یبوست ظاهر شود. با اینکه این سندروم، جان مبتلایان به آن را تهدید نمی‌کند اما کیفیت زندگی آنها را به شکل قابل ملاحظه‌ای تغییر می‌دهد چون علائم محدود کننده‌ای دارد:
- اسهال
- یبوست
- درد و گرفتگی شدید شکمی که بعد از صرف وعده غذایی شدیدتر و پس از دفع مدفوع بهتر می‌شود
- نفخ شدید روده‌ای
- باد کردن ظاهری شکم
جالب است بدانید، استرس و اضطراب باعث تشدید این علائم می‌شود. همچنین تاثیر مواد غذایی مختلف بر شدت و ضعف علائم ناشی از این سندروم نیز در دست بررسی هستند. بعضی از بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر یا همان IBS، گزارش داده‌اند که به واسطه پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، با کاهش علائم بیماری خود مواجه شده‌اند. با این که تعداد پژوهش‌های معتبر در این زمینه هنوز چندان زیاد نیست، نتایج حاصل از تحقیقات قابل اتکا نشان داده که رژیم غذایی بدون گلوتن، نویدبخش تاثیرات مثبتی بر کیفیت زندگی مبتلایان به سندروم روده تحریک‌پذیر است.
با این حال، پیش از هرگونه اقدام برای تغییر در رژیم و عادات غذایی، خوب است که در این زمینه تحقق و مطالعه کنید تا نقاط مشترک و تفاوت‌های موجود بین سندروم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن را بشناسید و در نهایت از پزشکان متخصص کمک بخواهید.
تشخیص سندروم روده‌تحریک‌پذیر از طریق یک روند استنتاجی و حذف امکان وجود عارضه‌های دیگر با علائم مشابه حاصل می‌شود. اما آیا ممکن است افراد مبتلا به IBS، واقعاً فقط دچار حساسیت به گلوتن باشند؟ پاسخ عده‌ای از محققان به این سوال، مثبت است.
طی مجموعه‌ای از تحقیقات آزمایشی، عده‌ای از بیماران مبتلا به IBS به صورت تصادفی ملزم به رعایت رژیم غذایی با و بدون گلوتن شدند. اسهال که از علائم شایع این سندروم است در آن دسته از بیماران که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت می‌کردند، به شکل چشمگیری کاهش یافت. در مقابل بیمارانی که رژیم غذایی آنها حاوی گلوتن بود، عارضه نشت روده‌ای را تجربه کردند که در آن با آسیب دیدن غشای روده، ذرات غذایی که به طور کامل هضم نشده‌اند وارد جریان خون شده و در نهایت باعث افزایش التهاب در سراسر بدن خواهند شد. در مجموع علائم بیماری مبتلایان به سندروم روده تحریک‌پذیر با مصرف گلوتن افزایش پیدا کرد. محققان به این نتیجه رسیدند که گلوتن به طور یقین عملکرد روده را در بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر، تغییر می‌دهد.
گلوتن چیست؟
گلوتن نوعی ترکیب پروتئینی است که در غلات زیر یافت می‌شود:
گلوتن در بسیاری از مواد غذایی که مصرف می‌کنیم وجود دارد. این ماده به طور عمده در اکثر غلات صبحانه، نان و شیرینی‌ها موجود است و در عین حال به عنوان افزودنی به بسیاری از مواد غذایی دیگر نیز اضافه می‌شود. در واقع زندگی روزانه ما با گلوتن احاطه شده و اجتناب از آن شاید کار دشواری به نظر برسد.
ارتباط سندروم روده تحریک‌پذیر و بیماری سلیاک
بیماری سلیاک عارضه‌ای است که در آن بر اثر مصرف گلوتن، بافت روده کوچک دچار آسیب می‌شود. این آسیب به عدم جذب صحیح مواد غذایی مهم در بدن می‌انجامد و در نهایت باعث بروز مشکلات جدی‌تر برای سلامت انسان می‌شود. علائم روده‌ای و گوارشی مرتبط با بیماری سلیاک بسیار شبیه به علائم سندروم روده تحریک پذیر هستند:
طبق نتایج تحقیقات، مشخص شده که افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر چهار تا هفت برابر سایرین در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند. به دلیل وجود این هم‌پوشانی احتمالی، طی روندهای کنترلی سندروم روده تحریک‌پذیر، آزمایشات روتینی برای شناسایی بیماری سلیاک نیز صورت می‌گیرد.
در صورتی که مبتلایان به سندروم روده تحریک پذیر به بیماری سلیاک هم دچار باشند، باید رژیم عاری از گلوتن را هم علاوه بر مراقبت‌های اختصاصی، در دستور کار خود قرار دهند. نتیجه جالب دیگری که از تحقیقات به دست آمده نشان می‌دهد که علائم گوارشی IBS در افراد دچار سندروم روده‌تحریک پذیر و سلیاک بعد از به کار گرفتن رژیم غذایی بدون گلوتن به شکل قابل ملاحظه‌ای کمتر شده است. با این وجود تعداد اندکی، بعد از تغییر رژیم غذایی همچنان علائم IBS را تجربه می‌کنند.
سندروم روده تحریک پذیر و حساسیت به گلوتن
آیا ممکن است نتیجه آزمایش بیماری سلیاک منفی باشد اما فرد همچنان به گلوتن حساسیت نشان دهد؟ این دیدگاه تقریباً جدیدی است که در پژوهش‌ها به آن پرداخته می‌شود. چنین حساسیتی، مشابه با سلیاک، باعث ایجاد آسیب در روده کوچک نمی‌شود اما باز هم واکنش‌های خودایمنی به مواد غذایی حاوی گلوتن را در پی خواهد داشت. این اعتقاد وجود دارد که چنین واکنش‌هایی به گلوتن، باعث بروز علائم گوارشی و روده‌ای و همچنین عوارض عصبی مانند سردردهای میگرنی یا اختلال کم‌توجهی می‌شوند. مطالعات اولیه نشان داده که این نوع حساسیت به گلوتن به صورت مجزا وجود دارد اما برای تایید قطعی آن باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد.
آیا ممکن است که مواردی که سندروم روده تحریک پذیر برای آنان تشخیص داده می‌شود، در واقع به حساسیت گلوتنی مبتلا باشند؟ این امکان وجود دارد که بعضی از گروه‌های مبتلا به IBS علائمی مشابه با مبتلایان به حساسیت گلوتنی داشته باشند. هم اکنون در مقالات علمی به این عارضه، حساسیت گلوتنی غیر سلیاکی گفته می‌شود و تحقیقات بیشتر برای شناسایی ابعاد جدید آن همچنان ادامه دارد.
مشاهدات جالبی به ثبت رسیده که نشان می‌دهد گندم حاوی ماده‌ای به نام فروکتان از گروه کربوهیدرات‌ها (FOODMAP) بوده و این ماده به احتمال زیاد مسئول مشکلات گوارشی متعدد است. بدین صورت افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر که در ظاهر به گلوتن نیز حساسیت دارند، ممکن است در واقع در حال نشان دادن واکنش به فروکتان موجود در گندم باشند. مطالعات و تحقیقات فراوانی در این زمینه در حال انجام است و نتایج حاصل از آن می‌تواند برای کسانی که با سندروم روده تحریک پذیر و حساسیت گلوتنی زندگی می‌کنند، نقشی تعیین‌کننده داشته باشد.
آیا باید رژیم غذایی بدون گلوتن را آغاز کنم؟
اگر به سندروم روده تحریک پذیر دچار هستید و به نظر می‌رسد که به گلوتن موجود در مواد غذایی هم حساسیت دارید، اولین اقدام شما باید مراجعه به پزشک متخصص باشد تا پس از انجام آزمایشات مربوطه، مشخص شود که به بیماری سلیاک دچار هستید یا خیر!
برای دقیق بودن نتیجه آزمایش باید پیش از تست، مواد غذایی حاوی گلوتن مصرف کرده باشید. اگر نتیجه آزمایش منفی بود، با مشورت پزشک خود رژیم غذایی حذفی فاقد گلوتن را حداقل به مدت یک ماه رعایت کنید تا نتایج این تغییر عادت غذایی بر علائم سندروم روده تحریک‌پذیر نیز مشخص شود.
در صورتی که احتمال وجود بیماری سلیاک با قطعیت رد شد، پزشکتان به شما توصیه خواهد کرد تا در پایان یک ماه، مصرف غذاهای حاوی گلوتن را ادامه دهید تا مشخص شود آیا علائم سندروم شما بازمی‌گردنند یا خیر. تا زمانی که آزمایش‌های دقیق خون برای شناسایی حساسیت گلوتنی به نتیجه نرسیده باشند، باید کلیه این مراحل را به دقت پشت سر بگذارید.
اما در هر صورت خیلی نگران رژیم غذایی بدون گلوتن خود نباشید. محصولات و دستورات غذایی بدون گلوتن زیادی وجود دارند که می‌توانید با استفاده از آنها، تنوع و طعم‌های فوق‌العاده را در رژیم غذایی خود حفظ کنید و از آنها لذت ببرید. کافیست به بخش آشپزی بدون گلوتن و محصولات سلینو کاله سری بزنید تا با یک دنیای بدون گلوتن آشنا شوید.
