سید رضی (رضوان الله تعالی علیه) کلمات نورانی حضرت علی علیه السلام را از خطبه ها و نامه های آن حضرت استنباط کردند. این طور نبود که خود حضرت، تک تک این کلمات را بیان فرموده باشند. یک خطبه مفصّلی است که بخشی از آن خطبه ها را سید رضی (رضوان الله علیه) به عنوان کلمات حکیمانه انتخاب کرد یا نامه های مفصّلی است یا وصایای مبسوطی است که از آنها این کلمات را انتخاب کرد. کلمه شصت و سوم این است: «الشَّفِیعُ جَنَاحُ الطَّالِبِ»؛ یعنی کسی که چیزی را طلب می کند این بدون شفاعت نمی شود. «شَفع» به معنای جفت است، «وَتر» به معنای تک و طاق است. یکی را می گویند «وَتر»، دو تا را می گویند «شفع». انسان بخواهد تنها حرکت کند به مقصد نمی رسد. بالی می خواهد که با آن بال پرواز کند. حضرت فرمود: شفیع هر کسی بال اوست. همان طوری که سواره بهتر از پیاده به مقصد می رسد، کسی که بال دار است در فضا بهتر از بی بال به مقصد می رسد. فرمود شفیع هر کسی بالِ پرواز اوست، این مطلب اوّل.
در این کتاب های فقهی و اصولی اصطلاحی است اگر کسی حرفی بزند برهانی اقامه نکند می گویند این حرف وِتر است مَوتور است تک است و به ثمر نمی رسد؛ اما وقتی این دعوا با برهان باشد آن ادّعا با دلیل باشد می گویند این کلام مشفوع به برهان است؛ یعنی شفیع دارد، همراه دارد. برهان این کلام شفیع این کلام است. این کلام را به مقصد می رساند. «هذا الکلام مشفوعٌ بالبرهان»؛ یعنی بال دارد. برهان هر مطلبی بال آن مطلب است که می تواند پرواز کند.
انسان بدون بال به مقصد نمی رسد. فرمود شفیع هر کسی بال اوست؛ منتها این بال را مشخص کردند. فرمود: «لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَة»؛ ما که معصوم نیستیم لغزش داریم اشتباه علمی داریم اشتباه عملی داریم می لغزیم، یک شفیع می خواهیم یک بال می خواهیم که وقتی افتادیم با آن بال پرواز کنیم. ائمه فرمودند توبه بال انسان است: «لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَة»، اگر کسی لغزید و بعد توبه کرد، می تواند پرواز کند؛ اما اگر همچنان به لغزش خود ادامه داد یا بی تفاوت بود و بالی تهیه نکرد، این در بین راه می ماند. در این مسافرت قدرت پرواز ندارد، «لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَة».
اگر کسی این راه ها را طی کرد، لغزش های او زیاد بود و نتوانست بال بزند و به مقصد برسد، آن گاه ائمه(علیهم السلام) و شفعای دیگر، قرآن بهترین شفیع است، اهل بیت بهترین شفیع هستند، تا برسد به بیان نورانی ائمه(علیهم السلام) که فرمود: «و آخر من یشفع ارحم الراحمین». آن آخرین بالی که به انسان می دهند گذشت خداست. آخرین شفیع «ارحم الراحمین» است.
بعضی از کارهاست که هیچ کس حاضر نیست شفاعت کند. در برابر رحمت بی انتهای الهی هیچ چیزی نیست که قابل بخشش نباشد. آخرین کسی که از انسان شفاعت می کند و به انسان بال و پر می دهد که با آن بال پرواز کند و به مقصد برسد رحمت بی انتهای ذات اقدس الهی است که فرمود: شفیع جناح طالب است. یک بیان نورانی از حضرت امیر(سلام الله علیه) است که در جواب نامه دربار اموی نوشت؛ فرمود: خیلی ها می روند شهید می شوند اما از خاندان ما کسی شربت شهادت نوشید می شود سید شهداء، عموی من حمزه سید شهداست. خیلی ها می روند جبهه جانباز می شوند؛ اما برادرم وقتی رفت دست را داد، ذات اقدس الهی به او بال فرشتگی داد شده جعفر طیار. او دست در جبهه داد خدای سبحان به او بال داد. در بعضی از نقل ها ذیل آیه سوره «فاطر» که دارد: ﴿جَاعِلِ الْمَلاَئِکةِ رُسُلاً أُوْلِی أَجْنِحَةٍ مَّثْنَی وَ ثُلاَثَ وَ رُبَاعَ﴾، آنجا دارد که بعضی از شهدایی که دستشان را در راه خدا دادند و خدا به آنها بال داد، «یطِیرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِکةِ فِی الْجَنَّة»، هم پرواز بهشتی ها می شوند. پس این مقام هست.
بنابراین اگر کسی لغزید می تواند بال تهیه کند و لغزش خودش را جبران کند و به پروازش ادامه بدهد، راه باز است، وسیله باز است و هیچ کسی بین ما و خدای ما نیست که حاجب باشد. این توبه بهترین شفیع است، «لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَة». مستحضرید که این سننی دارد، آدابی دارد، مستحباتی دارد، اما هیچ کدام از اینها رکن نیست. رو به قبله نشستن، با وضو یا غسل بودن، نماز توبه خواندن، سجده کردن، اینها جزء همراهان و آداب و سنن است. توبه همان اراده شکست ناپذیری است که با خدا انسان در بین می گذارد؛ «خدایا بد کردم پشیمان شدم آمدم»! این می شود توبه. حالا آن تشریفات حساب دیگری دارد، همراهان مستحب است. فرمود: «الشَّفِیعُ جَنَاحُ الطَّالِبِ».
مطلب دیگر در حکمت 64 فرمود: «أَهْلُ الدُّنْیا کرَکبٍ یسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِیامٌ»؛ اکثری مردم که فقط دنیا می اندیشند، به این فکر هستند که چه چیزی تهیه کنند و چه بخورند و چه بسازند و چه بگذارند و چگونه با دست خالی بروند. این کار اکثری مردم است که از زمین چه در بیاورند، روی زمین چه بگذارند و با دست خالی بروند. این بزرگان حکمت گفتند اگر کسی خانه خوبی ساخت، فرش خوبی تهیه کرد، این زینت الأرض است نه زینت او. باغی که درست کرد آن منطقه زمین را مزین کرد. خانه ای که ساخت آن بخش از زمین را مزین کرد؛ اما ﴿خُذُوا زِینَتَکمْ عِندَ کلِّ مَسْجِدٍ﴾. خدای سبحان فرمود: ﴿حَبَّبَ إِلَیکمُ الْإِیمَانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکمْ﴾، آنچه در جان ماست به نام علم و عقل و عدل آن زینت ماست؛ وگرنه باغ و راغ زینت زمین است نه زینت ما. حتی اگر کسی آسمان برود و شمس و قمر را تصاحب کند باز هم قرآن می فرماید این شمس و قمر زینت آسمان است، نه زینت شما، ﴿إِنَّا زَینَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکوَاکبِ﴾، آفتاب زینت هیچ کس نیست، قمر زینت هیچ کس نیست. بر فرض کسی برود آنجا و مالک آنها بشود. زینت هر کسی در جان او نهفته است.
فرمود اکثری مردم خواب هستند. ببینید آدم خوابیده، دو تا خاصیت دارد: یکی اینکه از گذشته و حال و اینها بی خبر است، آنچه می گذرد در او بی تفاوت است؛ یکی اینکه چیزهایی را می بینید وقتی بیدار شد دست او خالی است. فرمود: «النَّاسُ نِیامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا»؛ هنگام مرگ بیدار می شوند. خوابیده اگر در عالم خواب خیلی چیز خواب ببیند که فلان زمین را دارد فلان مکان را دارد و فلان مکانت را دارد بعد وقتی بیدار شد دستش خالی است، این مثال ممثّل را بیان می کند. فرمود اکثری مردم آنچه در زندگی شان می گذرد خواب می بینند که چیزی دارند. اگر واقعاً مال اینها باشد چرا هنگام مرگ با دست خالی می روند؛ معلوم می شود مال اینها نیست؛ معلوم می شود تا به حال خواب می دیدند که مال اینهاست، «النَّاسُ نِیامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا».
اما همین حدیث نورانی را بزرگان دیگر از آن یک برداشت دیگری دارند؛ چون مستحضرید کلمات معصومین(علیهم السلام) مثل قرآن کریم، ظاهری دارد باطنی دارد، معنای اوّلی دارد، معنای ثانوی دارد. این «النَّاسُ نِیامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا»، معنای ظاهری اش همین است که گفته شد؛ یعنی اکثری مردم خیال می کنند چیزی دارند، اگر واقعاً مال اینها باشد چرا هنگام مرگ همه را باید بگذارند و با دست خالی بروند؟ مثل انسانی که خواب می بیند چیزی دارد، بعد وقتی که بیدار شد می بیند که خبری نیست، «النَّاسُ نِیامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا». اما آن معنای دقیق این حدیث نورانی این است که انسان که در خواب هست یک سلسله چیزهایی را می بیند و این چیزها تعبیر دارد، گذشته از تأویل. تعبیر فنّی است که مقدور هر کسی نیست. یک روانکاو و روانشناس ماهر می طلبد که خواب ها را تعبیر کند. چون انسان که درعالم رؤیا چیزی می بیند اگر عین همان را که دیده است به خاطر بسپارد و بیدار که شد عین آن را بگوید شاید خود همان واقع بشود؛ نظیر آنچه وجود مبارک خلیل حق گفت: ﴿إِنِّی أَری فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُک﴾ همان داشت واقع می شد؛ منتها ﴿قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیا﴾ هم آمده در کنارش تتمیم کرده. اما اگر حادثه ای را که می بیند از آن حادثه نفس او عبور بکند به مشابه سازی، به بدل سازی، به بدیل سازی، به مثیل سازی، آخرین صورتی که یادش هست و بیدار می شود این را برای معبّر می گوید که من در عالم رؤیا این را دیدم. در حالی که در عالم رؤیا این را ندید، آن اوّلی را دید، از آنجا عبور کرد به دومی و سومی و چهارمی رسید. معبّر اگر کارشناس ماهر باشد، از همه این کتَل ها و عقبه های کئود باید عبور بکند، عبور بدهد، هم معبّر باشد هم عابر، عبور بکند و عبور بدهد، به آن اوّل برسد، وقتی به اوّل رسید می گوید خواب شما این است. فرمود: انسان آنچه را که می بیند تعبیر دارد؛ یعنی زمینی هست، آسمانی هست، اعمالی هست، فراز و فرودی هست، اینها را می بیند. تعبیر اینها در قیامت ظاهر می شود. چرا بعضی سیاه محشور می شوند؟ بعضی سفید محشور می شوند؟ بعضی ناقص محشور می شوند؟ بعضی کامل محشور می شوند؟
بسا سواره که آنجا پیاده خواهد شد ٭٭٭ بسا پیاده که آنجا سوار خواهد بود
بسا امیر که آنجا اسیر خواهد شد ٭٭٭ بسا امیر که آنجا فرمانگذار خواهد بود
چرا این طور است؟ معلوم می شود آنچه الآن اینجا هستند تعبیر دارد و در قیامت تعبیرش روشن می شود. اینها خواب می بینند که امیر هستند یا او خواب می بیند که مال دارد. او خواب می بیند که به جایی رسیده است. آنچه که در دست اینهاست خواب می بینند که دارند و قیامت تعبیر این رؤیاها مشخص می شود، «النَّاسُ نِیامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا». هم معنای اوّلش می تواند درست باشد هم معنای دومش می تواند درست باشد. یک بیان نورانی که حضرت فرمود شب و روز دو تا مرکَب هستند خسته هم نمی شوند. اگر ما دو تا اتومبیل داشته باشیم یکی شب ما را ببرد، یکی روز ما را ببرد هیچ کدام توقّع هم نداشته باشیم، زود به مقصد که قبر است می رسیم که فرمود لیل و نهار «مَطِیتان»؛ دو تا مرکَب راهرو هستند. این زمان به نام شب آن زمان به نام روز، این زمان شب و روز ما را دارند می برند تا به گور. اگر کسی مطیه او لیل و نهار باشد او زود به مقصد می رسد. فرمود خیلی طول نمی کشد که انسان به کنار قبرش می رسد. پس ما سواریم و مَرکب ما زمان است و زمان هم گذراست توقّف ندارد خسته نمی شود. «النَّاسُ نِیامٌ»، مثل راکبی که «یصار بِهِم»، ولی در حال خواب داریم این سیر و مسافت را طی می کنیم؛ وگرنه مسافت پر از آیات الهی است. اگر کسی بیدار باشد که بیداری را به همراه می برد. او آیات الهی فراوان را می بیند: ﴿وَ فِی الْأَرْضِ آیاتٌ لِلْمُوقِنینَ٭ وَ فِی أَنفُسِکمْ أَ فَلاَ تُبْصِرُونَ﴾ حالا چرا ما خواب باشیم و این سفر را طی کنیم؟ چرا بیدار نباشیم؟ مخصوصاً در سحرها! گفتند «هر کس سحر ندارد از خود خبر ندارد». یک انسان غافل است که همیشه می خوابد، حالا حداکثر یک نماز صبحی بخواند. آن کسی که از خود خبر دارد اهل سحر خواهد بود.
فرمود: «أَهْلُ الدُّنْیا کرَکبٍ یسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِیامٌ». کلمه بعدی 65 فرمود: «فَقْدُ الْأَحِبَّةِ غُرْبَةٌ»؛ آدم دوستان خودش را از دست بدهد تنها می شود، اختلاف دوست های آدم را از آدم می گیرد. رعایت نکردن آداب و سنن انسانی دوست را از آدم می گیرد و انسان تنها می شود. انسانِ تنها غریب است. «فَقْدُ الْأَحِبَّةِ غُرْبَةٌ»، حالا لازم نیست که این به مرگ احبّه منتهی بشود. با اختلاف احبّه که بدترین مرگ است انسان احساس غربت می کند. انسان غریب هرگز به مقصد نمی رسد. تنها و راه گم کرده به مقصد نمی رسد. کلمه 66 این است: «فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَی غَیرِ أَهْلِهَا»؛ هم خطبه های نهج البلاغه سید رضی (رضوان الله علیه) هم کلمات ایشان، شرح اینها آن طوری که باید و شاید مقدور افراد عادی نیست؛ برای اینکه یک خطبه نورانی که حضرت مثلاً ده صفحه است پنج صفحه است سید رضی سه چهار سطرش را نقل کرد. نه قبلش دست انسان است نه بعد آن. خطبه دوازده و سیزده و چهارده، اینها خطبه ها همین طور است سه چهار سطر است. بعضی از خطبه ها که بیست صفحه است ایشان حداکثر شش هفت صفحه اش را نقل کرده است. تقطیع کرده، یا نقل نکرده یا در موارد گوناگون پراکنده نقل کرده است؛ لذا حتماً نهج البلاغه در کنار قرآن کریم باید کتاب درسی بشود، اوّلاً؛ و کتاب شریف نهج البلاغه که به تمامه چاپ شده است آن باید محور قرار بگیرد، ثانیاً؛ اگر کسی خواست یک سخنرانی موعظه ای بکند، این نهج البلاغه سید رضی مقداری از مشکلات او را حلّ می کند، ولی خطبه ای که نه اصلش در کار است نه فرعش، چه خطبه ای است که نه «بسم الله» دارد، نه حمد دارد، نه معلوم است که با چه کسی حرف زده؟ غالب این خطبه ها را می بینید که سه چهار سطر است. خطبه ای که نه به تعبیر آقایان سباق دارد، نه سیاق دارد، چه چیزی می شود از آن فهمید. متنی را که به آدم دادند ابزار فهم همین دو چیز است: «السّباق و السّیاق». سباق همان است که در کتاب های اصولی می گویند «ما ینسبق الی الذهن»؛ یعنی تبادر. سیاق یعنی گذشته، آینده، زمینه، توالی، سیاق در چیست، درباره چیست. ما نه سیاق دست ماست، نه سباق که خود چند تا کلمه جدا و پراکنده است به ذهن می آید. این نهج البلاغه سید رضی هیچ کتاب علمی نیست. بله خطیبی واعظی بخواهد چهار تا کلمه حرف بزند این به دردش می خورد؛ اما یک کتاب حوزوی علمی باشد مثل رسائل، مکاسب، که در حدّ خودشان یک کتاب علمی اند، اما نهج البلاغه در حدّ قرآن کریم است. این اگر حتماً یعنی حتماً باید در کتاب های حوزوی درسی بشود، باید اصلش مشخص شود شأن نزولش مشخص شود. نامه هست برای چه کسی نوشته؟ در چه زمانی نوشته؟ در چه زمینی نوشته؟ تا با اینها این قرائن معلوم می شود که حضرت می خواهد چه بفرماید وگرنه کتاب علمی نیست. این کتاب شریف نهج البلاغه یعنی تمام نهج البلاغه حتماً باید در هر خانه ای باشد برای یک روحانی در کنار قرآن کریم و این هم مثل سایر کتاب ها مثل فقه و اصول اینها باید کتاب درسی بشود. حضرت همه مطالب را که برای بشریت لازم بود برای افراد لازم بود مخصوصاً برای جامعه قرآنی این را بیان کرده است.
در این کلمه نورانی هم فرمود: «فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَی غَیرِ أَهْلِهَا»؛ آدم باید روی پای خودش بایستد. قرآن می فرماید که ما چند قرن قبل اسلام و مسلمان ها را معنا کردیم. در تورات چنین گفتیم، در انجیل چنین گفتم، گفتیم ملّت اسلامی، جامعه اسلامی جامعه ای است که روی پای خودش بایستد: ﴿کزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ﴾، این را فرمود ما چند قرن قبل در کتاب های انجیل و تورات گفتیم. مسلمان یعنی این! مسلمان مثل آن بذری است که آب آن کافی، هوایش سالم، خود این بذر و این خوشه گندم را من حکیمانه خلق کردم، او هم حکیم است، چرا؟ می فهمد یعنی می فهمد! این خوشه گندم می فهمد که با این باریکی نمی تواند در برابر این حوادث و باد مقاومت کند. چند سانت که بالا آمده، ﴿فَآزَرَهُ﴾؛ از خود وزیر انتخاب می کند، «آزره إنتخب لنفسه وزیرا، جعل له وزیرا» وزیر آن است که کسی وزر و سنگینی مملکت بر دوش اوست. این خوشه گندم برای خودش یک سلطان است می فهمد که وزیر می خواهد، ولی وزیر باید خودی باشد. ﴿فَآزَرَهُ﴾؛ یعنی «جعل له لنفسه من نفسه وزیرا»، این پایه اش را محکم می کند اطرافش را محکم می کند نوازش می کند، اینها را وزیر خود قرار می دهد. به این وزیر چه دستوری می دهد؟ ﴿فَاسْتَغْلَظَ﴾؛ می گوید باهم همکاری بکنیم، این پایه را چند سانت و قطرش را چند سانت بیشتر بکنیم. یک چند سانتی که بالا آمدند، ﴿فَاسْتَغْلَظَ﴾؛ می بینید که این خوشه های گندم یک کمربند محکمی به دور خودشان می زنند، می گویند من باید در برابر حوادث بایستم، من اگر کمربند نداشته باشم و محکم نباشم و گره نزنم باد مرا می شکند. فهم یعنی فهم! فرمود: مَثل اینها در انجیل و تورات، چند قرن قبل گفتند، مسلمان آن است که کمربند ایمنی از خودش دارد روی پای خودش می ایستد، ﴿فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ﴾، این خوشه گندم به چه چیزی تکیه می کند؟ روی پای خودش ایستاد. این کسی که به بیگانه می خواهد تکیه کند، او اسلامی حرف می زند و غیر اسلامی فکر می کند. شما پایان سوره مبارکه «فتح» را بخوانید! فرمود: ما گفتیم مَثل او در انجیل این است، مَثل او در تورات این است، اصلاً مسلمان آن است که کمربند داشته باشد. روی پای خودش بایستد، ﴿فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ﴾؛ روی ساق خودش بایستد؛ آن وقت: ﴿یعْجِبُ الزُّرَّاعَ﴾؛ میوه فراوان می دهد. این مزرعه پر از باد و اینهاست که این بادها این را نمی شکند، چون کمربند دارد و محکم است، روی پای خودش ایستاد.
اگر کسی اسلامی حرف بزند، باید روی پای خودش بایستد. نه بیراهه برود و نه راه کسی را ببندد و دستش به دیگری هم دراز نشود. تا می تواند دست دیگری و دیگران را بگیرد و تا می تواند دستش به دیگری دراز نشود. این عزیزپروری است. این عزت و استقلال یاددهی است. فرمود چیزی را نخواهید بهتر از آن است که از ناکس بخواهید. روی پای خودتان بایستید. این قرآن یعنی چه؟ یعنی صرف خواندنش ثواب دارد؟ این شناسنامه ماست، این شناسنامه را که ذات اقدس الهی در زمان پیغمبر برای ما صادر نکرد؟ ﴿مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ﴾ کذا، ﴿مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کزَرْعٍ أَخْرَجَ﴾. فرمود: ما مسلمان ها را چند قرن قبل معرفی کردیم، مسلمان آن است که روی پای خودش بایستد. ما اگر بخواهیم بفهمیم مسلمان هستیم یا نه، با چه باید بفهمیم؟ غیر از قرآن که هویت اسلامی ما را تبیین می کند ما راه دیگری نداریم. اگر ـ خدای ناکرده ـ به دیگری تکیه کنیم، اگر خوشه ای این کار را حکیمانه نکرد، یا نگذاشتند او بکند، این ناچار است به این سنگ یا به آن خوشه یا به این چوب تکیه کند. فرمود این روی پای خودش ایستاده است: ﴿فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یعْجِبُ الزُّرَّاعَ﴾، آن وقت میو ه های فراوانی می دهد. فرمود به بیگانه تکیه نکنید.
فرمود: «فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَی غَیرِ أَهْلِهَا»؛ هیچ وقت دستتان پیش دیگری دراز نشود. این بیانات نورانی امام سجاد است که «وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا یکونَ بَینَک وَ بَینَ اللَّهِ ذُو نِعْمَةٍ فَافْعَل»؛اگر توانستی بین خودت و بین خدا واسطه ای انجام ندهی این کار را بکن؛ منتها ائمه حرف او را می زنند، کار او را می کنند، از طرف او می آیند، بیگانه نیستند. توسل به ائمه بیگانه نیست. از طرف آنها دارند این کار را می کنند. این می شود «ید الله». «ید الله» بودن حضرت امیر یعنی چه؟ یعنی ـ معاذالله ـ از خودش می د هد؟ اینکه نیست. ـ معاذالله ـ از غیر خدا می دهد؟ اینکه نیست. پس از الله دارد می دهد. این توسل به اهل بیت(علیهم الصلاة و علیهم السلام) تفسیر همین جمله است، این مخالف با این نیست. فرمود اگر توانستی بین خود و بین خدای خود واسطه ای قرار ندهی، «فَافعَل»، ما هم واسطه قرار نمی دهیم. ما مأموران الهی، أیدی الهی، اراده الهی، دستگاه الهی و مدبرات الهی را که خود خدا و ذات اقدس الهی اینها را قرار داد اینها را قرار دادیم. پس توسل به اینها، یعنی ارتباط مستقیم با ذات اقدس الهی. این با هیچ جا منافات ندارد. اینجا فرمود از غیر خدا چیزی نخواهید درست هم هست. «فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَی غَیرِ أَهْلِهَا». آخرین بخش هم این است که اگر خواستی به کسی کمک بکنی، اگر وضع مالی تو خیلی فراوان نبود یک مقدار کمی خواستی کمک بکنی، مضایقه نکن؛ این مقدار کم بهتر از آن است که هیچ چیزی ندهید، چون محرومیت به هر حال پیامد تلخی دارد. «لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِیلِ فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ»؛اگر یک مال کمی داشتی بدهی، همان مال کم را بدهید. محروم کردن دیگران از این بدتر است ولو یک مال اندکی هم که شد، این مال کم را انسان به مقدار بخشش خودش عطا بکند، بهتر از آن است که فقیری را محروم کند. این از بیانات نورانی حضرت امیر است که ـ «تقدم غیر مرّة» ـ در نهج البلاغه است که حضرت فرمود: «إِنَّ الْمِسْکینَ رَسُولُ اللَّهِ». اینکه در نهج البلاغه حضرت فرمود: «إِنَّ الْمِسْکینَ رَسُولُ اللَّهِ»، یعنی یک فقیر آبرومندی که آمده به طرف شما، می دانید چه کسی به او آدرس داد یا نمی دانید؟ «إِنَّ الْمِسْکینَ رَسُولُ اللَّهِ»؛ این را خدا فرستاد گفت برو از فلان شخص بگیر. آدم ـ خدای ناکرده ـ اگر مقدورش باشد و مشکل این آقا را حلّ نکند چه چیزی در می آید؟ این بیان را حتماً یعنی حتماً به نهج البلاغه مراجعه کنید که اگر کسی نیازمند بود واقعاً، و چیزی از ما خواست، چه کسی به این آدرس داد؟ چه کسی به او گفت برو نزد فلان کس؟ «إِنَّ الْمِسْکینَ رَسُولُ اللَّهِ»، آن وقت حواس ما جمع می شود؛ به هر حال به دنبال کار او هستیم. نه می گذاریم کسی بیراهه برود، نه می گذاریم کسی موش صفت زندگی کند، کسی نمی گذارد سلطان تولید کند، نه می توانیم بیراهه برویم. این کشور به برکت قرآن و عترت همه چیز دارد.
