تحریریه پزشک امروز
اصولا اورژانس‌های عروقی موارد زیر را شامل می‌شود
- آمبولی
- تروما
- ترومبوز حاد
اورژانس‌های عروقی
- آمبولی‌های شریانی
- ایسکمی تروماتیک اندام
- ایسکمی حاد مزانتر (این مورد، بخش مهمی از اورژانس‌ها را تشکیل می‌دهد)
- پارگی آئورت شکمی
در برخی از اورژانس‌های فوق، فرصت کوتاهی برای ادامه حیات بیمار وجود دارد؛ لذا در این موارد تشخیص بموقع، از اهمیت خاصی برخوردار است.
خاستگاه آمبولی‌های شریانی
در 80 درصد موارد خواستگاه آمبولی‌های شریان، قلبی هستند که لرزش دهلیزی (50 درصد)، انفارکتوس میوکارد (25 درصد)، سایر موارد (5 درصد) 20 درصد موارد نیز آمبولی‌های شریان خواستگاه خارج قلب دارند که شامل آنوریسم‌ها (10 درصد) و 10 درصد موارد نیز نامشخص می‌باشد. قسمت مهمی از آمبولی‌های شریانی، از قلب سرچشمه می‌گیرد. در این حالت، لخته مسیری از رگ‌ها را طی می‌کند تا به محلی از رگ برسد که در آن محل اندازه لخته بزرگ‌تر از اندازه رگ باشد. معمولا این محل قسمتی است که رگ دارای انشعاب است. در این حالت جریان خون قطع می‌شود. اکثریت قریب به اتفاق این موارد از قلب سرچشمه می‌گیرد که حدود 80 درصد از موارد را شامل می‌شود.
تشخیص این حالت بسیار آسان است. در صورت بروز این مشکل، بیمار نبض ندارد که ایجاد «لرزش دهلیزی» را محرز می‌کند. توجه به این نکته جهت بررسی ایسکمی اندام‌ها بسیار اهمیت دارد.در صورت وجود این حالت، تشخیص آمبولی شریانی نیز قطعی می‌شود.البته نباید فراموش کرد که بسیاری از اورژانس‌های عروقی با انفارکتوس میوکارد، مرتبط هستند. در این موارد معمولا بیماران دچار انفارکتوس خاموش هستند. در این حالت، بیمار هیچ علامتی ندارد و از بیماری خود بی‌اطلاع است. آمبولی نسبتا بزرگی که در قسمت میوکارد تشکیل شده، پس از گذشت یک هفته تا 10 روز، به سمت آئورت حرکت می‌کند و با توقف در این محل، سبب ایجاد آمبولی شریانی می‌شود؛ لذا «انفارکتوس میوکارد» عامل مهمی در بروز اورژانس‌های عروقی است که به خوبی مشخص نمی‌شوند.
میزان تحمل بافت‌ها در ایسکمی حاد
حساس‌ترین بافت‌ها، مغز و اعصاب هستند که در صورت قطع جریان خون در این اندام، مغز بیش از 6 تا 8 دقیقه نمی‌تواند مقاومت کند. پس از این مدت سلول عصبی می‌میرد و دیگر نمی‌توان کار خاصی برای بیمار انجام داد. میوکارد، مقاومت بیشتری دارد (20-17 دقیقه). لخته‌ای که در عروق کرونر به‌وجود می‌آید، اغلب به صورت ترومبوز است، در صورت ایجاد این مشکل بیمار قادر به مقاومت نیست. در این حالت، بخش عضلانی قلب از بین می‌رود که یا منجر به مرگ می‌شود و یا بیمار علائم ثانویه انفارکتوس را خواهد داشت.
نقش عضلات
با توجه به اینکه عضلات نقش مهمی در بدن ایفا می‌کنند و 40 درصد وزن بدن و همچنین 75 درصد وزن انتهای تحتانی 90 درصد فعالیت متابولیک، 71 درصد گردش خون اندام را عضلات تشکیل می‌دهند؛ لذا پس از به وجود آمدن مشکل شریانی، اهمیت عضلات در حفظ اندام‌ها بسیار تعیین‌کننده است. در واقع تا زمانی که عضلات زنده هستند، می‌توان فعالیت اندام را حفظ کرد.
علائم قطع تروماتیک شریان
این علائم شامل «درد»، «فلج اعصاب حرکتی»، «فلج اعصاب حسی» و «فقدان نبض» می‌باشد. درد، علامتی هشداردهنده است که از علائم دیگر دارای اهمیت بیشتری است. پس از آن، فلج اعصاب حرکتی و اعصاب حسی اهمیت زیادی دارد. در صورت عدم بی‌حسی در این اندام، وضعیت بیمار زیاد وخیم نیست؛ ولی بروز فلج اعصاب حرکتی و حسی، نشان‌دهنده این است که خطر بروز ایسکمی بالاست. در این حالت، در صورت عدم درمان، احتمال مرگ بیمار وجود دارد.
انواع تروماهای عروقی
تروماها، گاه به صورت نافذ و گاه به طور غیرنافذ (Blunt) باعث قطع عروق می‌شوند.
ترومای نافذ
علائم شامل «شوک»، «خونریزی شدید و جهنده»، «خون قرمز روشن»، «علائم ایسکمی محیطی» و «هماتوم محل ضایعه» می‌باشد. در این صورت پزشک باید وجود شیشه یا هر جسم خارجی دیگری را مورد بررسی قرار دهد. در صورتی که خونریزی متناوب وجود داشته باشد و لخته ایجاد شده و خونریزی موقتا قطع شود، باید به دنبال تشخیص علت خونریزی بود.
آمبولی شریان مزانتریک
در صورت بروز این حالت دو عامل درد در لوله گوارش، اتساع و ایسکمی می‌باشد. در این حالت گاه بیمار با درد بسیار شدید شکم مراجعه کرده و گاهی نیز علائم شکمی در معاینه وجود ندارد. ولی به طور کلی ممکن است بیمار یکی از علائم زیر را بروز دهد.
- شروع درد ناگهانی درد شکم
- درد ممتد و بسیار شدید
- فقدان کامل علائم فیزیکی در شکم
پارگی آنوریسم آئورت شکمی
1- درد شکم یا پشت
2- کاهش فشارخون شریانی
3- توده نبض‌دار شکمی
مهم‌ترین علامت در پارگی آنوریسم آئورت شکمی در شکم یا پشت است؛ ولی در صورت وجود سه علامت فوق، تشخیص قطعی، پارگی آئورت است. در این حالت، بیمار باید بلافاصله به اتاق عمل منتقل شود. در صورت عدم جراحی، پارگی محدود به پارگی باز و مرگ بیمار منجر خواهد شد.
تشخیص قطعی
مهم‌ترین راه تشخیص قطعی، در اورژانس‌های عروقی آنژیوگرافی اورژانس است. ممکن است بیمار با درد شدید مراجعه کند که علل متفاوتی می‌تواند داشته باشد. در این صورت با انجام آنژیوگرافی می‌توان به وجود مواردی نظیر قطع شدن شریان وغیره پی برد. گاه نیز با انجام لاپاراتومی می‌توان به تشخیص قطعی رسید.