دکتر منصور میرصمدی؛ فوق تخصص قرنیه
گاه ذرات یا لکه‌های تیره‌ای را در میدان بینایی جلو دید خود می‌بینیم. اینها فلوتر یا مگس‌پران نامیده می‌شود. اغلب این لکه‌ها در مواقعی دیده می‌شوند که در حال نگاه کردن به صفحه روشنی هستیم، مانند یک دیوار سفید یا آسمان آبی. این فلوترها در واقع توده‌های کوچکی از ژل یا سلول‌هایی در داخل ویتره هستند.
ویتره یا زجاجیه مایع زلالی است که داخل کره چشم را پر کرده است. اگرچه به نظر می‌رسد که این فلوترها جلو چشم قرار دارند، ولی آنها در واقع درون مایع زجاجیه شناورند. آنچه ما می‌بینیم سایه‌هایی است که این ذرات شناور روی شبکیه می‌اندازند البته در قسمت عقب شبکیه، آنجا که نور تشخیص داده می‌شود فلوترها (مگس پرآن) شکل‌های مختلفی دارند. از جمله نقطه‌های کوچک، دایره‌ها و خط‌های ریز، لکه‌های ابرمانند، یا به شکل تار عنکبوت یا تار مو.
چه چیز باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود؟
ژل ویتره (زجاجیه) شفاف است ولی با ازدیاد سن به تدریج تغییراتی در ساختمان آن رخ می‌دهد و از حالت یکنواختی و شفافی خارج می‌شود به‌طوری که در سنین میانسالی مایع ژل زجاجیه ممکن است سفت و جمع شود و به صورت توده‌ها یا نوارهای فشرده‌ای درآید.
سپس چنانچه ماده زجاجیه از دیواره عقب چشم کشیده شود، باعث دکولمان (جداشدگی) خلفی زجاجیه می‌شود. این پدیده علت شایع فلوتر (مگس‌پران) است. جداشدگی و انفصال (دکولمان) خلفی زجاجیه در افراد زیر بیشتر دیده می‌شود:
- کسانی که نزدیک‌بین هستند.
- کسانی که تحت عمل جراحی آب مروارید قرار گرفته‌اند.
- کسانی که تحت عمل لیزردرمانی (یاگ) قرار گرفته‌اند.
- کسانی که التهاب درون چشمی داشته‌اند.
ظهور مگس‌پران مخصوصا وقتی به‌طور ناگهانی به‌وجود آمده باشد، اخطاریست به این معنی که بایدبه چشم‌پزشک مراجعه شود. چنانچه سن بالای چهل و پنج سال باشد، توجه بیشتری لازم است.
آیا مگس‌پران یک مساله جدی است؟
ماده زجاجیه فشرده‌شده هنگام جدا شدن از شبکیه و دیواره خلفی چشم امکان دارد، باعث پارگی شبکه و یا مویرگی از شبیکه شود. این موضوع باعث خونریزی در فضای زجاجیه می‌شود که ظهور فلوترهای جدید را سبب می شود. شبکیه پاره‌شده یک مساله جدی است. چرا که ممکن است منجر به انفصال پرده شبکیه شود. لذا چنانچه دو مورد زیر حادث شود، بایستی فورا به چشم‌پزشک مراجعه شود:
اگر به‌طور ناگهانی یک فلوتر جدید ایجاد شود.
اگر ناگهان جرقه نوری جلوی چشم دیده شود. چنانچه علامت دیگری مثل از دست دادن دید اطراف میدان بینایی حادث شود، شکی نیست که باید به «چشم‌پزشک» مراجعه شود.
برای فلوترها چه کارهایی می‌شود انجام داد؟
وقتی به‌طور ناگهانی فلوتر جدیدی جلو چشم دیده شود، برای اینکه بدانیم شبکیه چشمان پاره شده است یا نه، لازم است به چشم‌پزشک مراجعه کنیم. فلوترها مخصوصا وقتی در حال مطالعه هستیم، ممکن است مانعی برای دید واضح ما شوند. در این مواقع باید چند بار چشم را به طرف بالا و پایین حرکت داد، تا فلوترها از مسیر دید کنار بروند.
در حالی که بعضی فلوترها ممکن است در میدان بینایی باقی بمانند، اما بیشتر آنها با مرور زمان محو می‌شوند و کمتر باعث ناراحتی چشم می‌شوند. اگر سالیان درازی فلوتر جلو چشممان بوده است، باز در موقع ظهور فلوتر جدید بایستی به چشم‌پزشک مراجعه کنیم و تحت یک معاینه دقیق و کامل قرار بگیریم.
چه چیزی باعث دیدن جرقه نور در PHOTOPSIA جلو چشم می‌شود؟
اگر مایع (ژل) زجاجیه روی شبکیه مالیده شود یا با کشیدن آن را تحریک کرده و به آن ضربهای وارد آورد، جلوی چشم خود نورهایی شبیه جرقه یا رعد و برق می‌بینیم. همین تجربه را ممکن است کسانی که به چشمشان ضربهای وارد شده است نیز داشته باشند و در هنگام ضربه خوردن ستاره‌هایی از نور ببینند.
جرقه‌های نورانی ممکن است به مدت چند هفته یا چند ماه، گاهگاهی ظاهر شوند. هر چه سن بالاتر می‌رود، احتمال دیدن این جرقه‌ها بیشتر می‌شود.چنانچه به‌طور ناگهانی جرقه نورانی جلوی چشم دیده شود، بلافاصله باید به چشم‌پزشک مراجعه کرد تا معلوم شود آیا پارگی در شبکیه ایجاد شده است یا نه؟ بعضی اشخاص جرقه‌هایی نورانی را به صورت خطی و ناهموار، یا موج‌های حرارتی جلو هر دو چشم خود می‌بینند که ده الی بیست دقیقه دوام می‌آورد.
این نوع جرقه‌ها در بیماران میگرن پدید می‌آید که مربوط به انقباض عروق مغزی است. معمولا این عارضه با پی‌آمد سردرد شدید همراه است. گرچه این جرقه‌های موجی‌شکل بدون سردرد هم می‌تواند عارض شود این مورد را میگرن چشمی یا میگرن بدون سردرد می‌گویند.
نکات مهم معاینه چشم
چشم‌پزشک در این گونه موارد برای بهتر دیدن ته چشم، مردمک بیمار را با قطره‌های «منبسط‌کننده» بازتر می‌کند. آنگاه به‌دقت شبکیه و زجاجیه را مورد معاینه قرار می‌دهد. در این معاینه، بیمار هیچ نوع درد و ناراحتی احساس نمی‌کند. بعد از معاینه چون مردمک چشم انبساط حاصل کرده، در نتیجه چند ساعتی دید شخص به‌طور موقت برای چند ساعتی کم شده است.
لذا پس از خارج شدن از مطب دکتر نباید رانندگی کرد. به‌طور کلی احتمال ظاهر شدن مگس‌پران و جرقه‌های نورانی جلو چشم، با ازدیاد سن بیشتر می‌شود و اگرچه همه این فلوترها و جرقه‌ها یک پدیده جدی و خطرناک نیستند معهذا باید همیشه در این گونه موارد به چشم‌پزشک مراجعه کردو از وجود ضایعات شبکیه مطلع شد.
