دکتر سید مهدی میرغضنفری؛ پژوهشگر طب سنتی
نام دیگر هل "حماما" است. بهترین نوع هل دارای رنگ سفید است که بوی خیلی تندی داشته باشد. میوه هل دارای غلافی است که دانه‌هایی در آن قرار دارند.
مزاج هل گرم و خشک است و در درجه دوم قدرت قرار دارد، یعنی خیلی قوی نیست که در مقادیر کم، به مصرف کننده آسیبی برساند.
به همین جهت در خیلی از خانه‌‌ها برای خوشبو کردن غذا یا چای استفاده می‌شود.
در قدیم اگر جایی از بدن دمل (توده‌‌هایی حاوی مواد زائد) ایجاد می‌شد، از هل ضمادی درست می‌کردند و روی آن قرار می‌دادند تا اصطلاحا برسد و سرباز کند.
امروزه نیز کسانی که توده‌های چربی زیرپوستی (لیپوم) دارند می‌توانند هل را بگذارند دم بکشد و روی ناحیه مربوطه بمالند.
اگر روزی یک بار از این ماده استفاده کنند به مرور زمان نتیجه می‌گیرند و چربی مربوطه حل و رفع می‌شود. بدیهی است که این کار باید همزمان با پرهیزهای مربوطه باشد.
هل مقوی معده و سیستم هاضمه است و به خاطر همین در برخی از داروهای طب سنتی استفاده می‌شود.
در برخی شیرینی‌ها مخصوصا شیرینی‌‌های ناحیه کرمان و یزد نیز به صورت جوارش (گوارش، یعنی کمک کننده به هضم) استفاده می‌شود.
هل موجب باز شدن مجاری درون کبد و طحال نیز می‌شود. طحال نزدیک معده قرار دارد و محل ذخیره خلط سودا در بدن است.
خلط سودا ماده سنگین و تیره رنگ و سرد و رسوب دهنده است بنابراین طحال استعداد ملتهب شدن نیز دارد.
پس هل برای این افراد هم مفید است. مخصوصا در فصلهای سرد برای افرادی که دچار دردهایی در ناحیه زیر دنده چپ می‌شوند و یا هنگامی که تند راه می‌روند خیلی خوب است.
هل ممکن است مخصوصا برای افرادی با مزاج گرم ایجاد سردرد کند. هل خاصیت خواب آوری و شادی آوری نیز دارد و حتی گفته شده می‌تواند مست کننده هم باشد.
البته در مقادیر دارویی می‌تواند چنین اثری داشته باشد و در مقادیر معمولی چنین مشکلی ایجاد نمی‌کند. بنابراین برای افرادی که دچار افسردگی، خمودگی و غمگینی هستند خوب است.
مخصوصا که این مشکلات در پاییز نیز افزایش می‌یابد. عرق هل هم می‌تواند موثر باشد و خواص هل را در حد کمتر همراه دارد.
جالب است که خود هل می‌تواند در برخی سردرد ایجاد کند، در حالی که روغن آن برای رفع برخی از سردردها مخصوصا سردردهای ناشی از باد و سرما و سینوزیت می‌تواند مفید باشد.
افرادی که مزاج سرد و خشک دارند دچار اسپاسم در بدن می‌شوند. مالیدن روغن هل به گردن و پس سر موجب رفع سردردهای سوداوی و ناشی از گرفتگی عضلات (که معمولا در شب و اول صبح بیشترند) می‌شود.
برای قفسه سینه نیز خوب است. برای نرم کردن قفسه سینه مخصوصا در فصلهای سرد که خشونت صدا ایجاد می شود، خوب است.
می‌توانند از بخور هل نیز استفاده کنند یعنی نیمکوب هل را در آب ریخته و روی شعله ملایم قرار داد تا آرام بجوشد. بخارات برخاسته از آن وارد مجاری هوایی شده و اسپاسم و سرفه را رفع می‌کند.
هل بادشکن است و موجب رفع باد و نفخ نیز می‌شود. پودر آن را می‌توان روی زبان ریخته و با آب دهان آرام آرام قورت داد یا حتی می‌توان روی غذا ریخت.
هم موجب خوشبو شدن غذا شده و هم نفخ آن را می‌گیرد. می‌توان هل را جوید. برای استحکام لثه و رفع رطوبت‌‌ها و لزوجت‌های (مواد لزج غلیظ چسبان) مانده در لابه لای دندان‌هایا فضای بین دندان و لثه نیز بسیار خوب است.
موجب خوشبو شدن دهان هم می‌شود. از علل شایع بوی بد دهان، تجمع رطوبت‌‌ها و مواد زائد ناشی از غذاخوردن غیر اصولی، در حفرات و فضاهای دهانی است که حتی ممکن است با مسواک و نخ دندان نیز برطرف نشوند.
هل موجب رفع و دفع این مواد زائد می‌شود و دهان را پاکسازی می نماید. هل را می‌توان پودر و با مقداری نمک دریا مخلوط کرد و به عنوان خمیر دندان گاهی استفاده نمود؛ برای استحکام لثه و سفید شدن رنگ دندان مفید است.
هل موجب سهولت در دفع ادرار و عادت ماهانه می‌شود و گفته می‌شود که برای توده‌های رحمی (که امروزه عمده آنها فیبروم نامیده می‌شود) مفید است.
هم به صورت خوراکی و هم نشستن در محلول دم کرده صاف شده استفاده می شود. مثلا هفته‌ای سه چهار بار این کار را انجام دهند و هر بار ده دقیقه در آن آب بنشینند.
می‌توان آن را حقنه واژینال نمود یعنی همان محلول دمکرده فوق را با سرنگ داخل واژن تزریق کرده و پس از پنج دقیقه دفع نمایند. کسانی که دچار مشکل پروستات هستند و لذا تکرر ادرار یا بند آمدن ادرار آنها را اذیت می کند، می‌توانند از هل استفاده کنند چرا که هل بازکننده ادرار است.
موجب می‌شود بافت پروستات نرم و کمی سست شود و لذا فشار خود را از روی مجرای ادرار (که از ضخامت پروستات رد می‌شود) برمی دارد و در نتیجه ادرار به راحتی و سهولت دفع شود.
دم کرده آن به صورت خوراکی یا موضعی، برای رفع برخی انواع دردهای مفاصل یا نقرس می تواند مفید باشد.
