جایگاه رایحه درمانی در طب مکمل

متخصصان تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی ایران، زیر نظر دکتر فروغ اعظم طالبان و دکتر تیرنگ‌رضا نیستانی

عطرهای گیاهی (essential oil) حاوی ترکیبات پیچیدهای هستند که در گیاهان تولید می‌شود. ترکیبات روغنی فرار نتیجه متابولیسم گیاهان است.

روغن‌ها با فرایندهای گوناگون تقطیر یا روغن کشی سرد از گیاهان استخراج می‌شوند. ترکیبات روغنی متفاوتی از اجزای مختلف یک گیاه به دست می‌آید.

تأثیر دارویی عطرهای گیاهی به سبب محتوای شیمیایی آنها است. در نتیجه یک روغن می‌تواند استفاده‌های بسیار متفاوتی داشته باشد.

ماهیت فیزیکی روغن‌ها، وزن مولکولی پایین و میل ترکیبی آنها با چربی و روغن‌ها به آنها اجازه می‌دهد به سهولت وارد بافت‌های بدن شوند.

هنگامیکه روغن استنشاق می‌شود، در حفره بینی جذب شده و به وسیله گیرنده‌های ظریفی  اطلاعات را به سیستم عصبی لیمبیک مغز و هیپوتالاموس می‌برد.

پس از قرار دادن روغن روی زبان یا در کپسول‌های ژلاتینی، روغن در طول دستگاه گوارش جذب و به کبد منتقل و در آنجا متابولیزه می‌شود.

مالیدن روغن روی پوست یا تنفس آن می‌تواند روش انتقال مؤثرتری باشد، زیرا فرایندهای کبد اعمال نمی‌شود. به ویژه ماساژ دادن پاها با روغن بسیار مؤثر است.

روغن‌های قوی‌تر، گران ولی مقرون به صرفه هستند، چرا که در دوزهای کمتر نتیجه بخشاند.

روغن‌ها می‌توانند برای ماساژ، افشانه در حمام، مخلوط با آب و اسپری کردن آن در هوا یا روی پوست استفاده شوند.

آنها همچنین به عنوان کمپرس، مستقیماً با غلظت طبیعی یا رقیق شده به وسیله روغن دیگر گیاهان روی پوست قرار می‌گیرند.

هنگامیکه یک روغن پایه یا حامل در ترکیب با روغن معطر استفاده می‌شود، باید روغن‌های تصفیه نشده (Cold pressed) گیاهی، مغزها یا دانه‌ها را به کار برد.

روغن‌های معطر می‌توانند به کرم‌ها یا لوسیون‌ها افزوده شوند، مصرف خوراکی آن تنها باید با نظارت یک رایحه درمان باشد.

مصرف خوراکی روغن‌های معطر می‌تواند مسموم کننده باشد. مقدار کمی (یک قاشق چایخوری) از اغلب روغن‌ها می‌تواند کشنده باشد.

رایحه درمانی به خصوص برای بیماری‌های عفونی، حفظ تعادل هورمونی و بیماری‌های مربوط به دستگاه عصبی و روانی مؤثر است.

روغن‌های معطر می‌توانند احساسات و رفتار را هماهنگ کنند؛ امواج مغزی را به گون‌های تغییر دهند که آرام بخش باشند و باعث احساس آرامش شوند.

برخی روغن‌ها، به عنوان محرک عمل می‌کنند و تأثیر نیروبخشی دارند. ممکن است درمان با آنها در بیماری‌های ارثی یا بیماری‌های مزمن طولانی، تأثیر کمتری داشته باشد و بیماری‌های متابولیکی و تحلیل برنده اصلاً به آن جواب ندهند.

مطالعات فراوانی که اغلب آنها در آلمان انجام شده است، تأثیر مفید روغن‌های معطر را نشان داده است.

برای مثال برخی روغن‌ها به عنوان داروهای ضد باکتری شناخته شده‌اند و می‌توانند بعضی از باکتری‌های بیماری‌زا مانند اشریشیاکولی، استرپتوکوکوس، استافیلوکوک و کاندیدا آلبیکون را در یک اتاق محصور از بین ببرند و مانع شیوع آنها گردند.

ممکن است قدرت آنها در پیشگیری از تکثیر میکروارگانیسم‌ها در بدن به دلیل توانایی آنها در نفوذ به غشاهای سلولی و تأثیر بر متابولیسم سلول باشد.

با این وجود آنها میکروب‌های مفید بدن را که به عنوان آنتی بیوتیک عمل می‌کنند از بین می‌برند.

برخی روغن‌های معطر خاصیت ضد ویروسی دارند و به عنوان خلط آور برای دستگاه تنفس استفاده می‌شوند؛ خاصیت مسکن و ضد انقباض و تشنج دارند و دستگاه  ایمنی را تقویت می‌کنند.

برخی روغن‌ها بر دستگاه عصبی خودکار تأثیر می‌گذارند و فعالیت بیش از اندازه دستگاه عصبی سمپاتیک را متعادل می‌کنند.

در یک مطالعه بالینی، 80 درصد شرکت کنندگان، علائم بهبودی در دستگاه عصبی شامل افسردگی، تنش، سردرد، خستگی، بی‌خوابی و از دست دادن اشتها را گزارش کردند.

در برخی مطالعات بعضی از روغن‌ها با تحریک غده فوق کلیوی و آزاد کردن موادی مشابه کورتیزون، تأثیر ضد التهابی داشتند. در برخی دیگر از مطالعات مربوط به بینایی امواج مغز تحت اثر آنها تغییر یافت.

روش استخراج روغن‌ها بسیار مهم است. گاهی مصرف خوراکی آنها هیچ گونه تأثیری ندارد در حالی که استنشاق آنها موجب اثر آشکاری می‌شود. در مقادیر بسیار زیاد، اثر دفع کنندگی آنها منجر به مهار عمل دفع می‌شود.

یک فرد معمولی با وزن تقریبی 67/5 کیلوگرم به طورمعمول باید بین 5-2 قطره مصرف نماید.

کتون‌ها عناصر سمی درون روغن‌های معطر هستند و مولکول‌های آنها می‌توانند به سد مغزی– خونی نفوذ کرده و باعث تخریب دستگاه عصبی و آسیب غیر قابل برگشت کبد گردند.

کتون‌هایی که اغلب به طورگسترده در روغن‌ها وجود دارند شامل روغن معطر برگ سر و خمرهای (thuja)، ترکیب تخمیری سرو (mugwort )، مریم گلی (Clary sage)، افسنطین (خاراگوش wormwood) و بومادران (yarrow) هستند.

اگر چه مریم گلی، سرو خمرهای، افسنطین و بومادران دارای کتون هستند، ولی ثابت شده که سم کمی دارند و بزرگسالان می‌توانند آنها را با احتیاط مصرف کنند.

اثر سمی کتون‌ها به چگونگی تهیه آن بستگی دارد. استنشاق ایمنترین روش و بعد از آن تماس پوستی، واژینالی، مقعدی و مصرف خوراکی است.