جاماندگی سود بانکی از صندوق‌های کم ریسک

آیا می‌توان در بورس سرمایه‌گذاری با ریسک پایین و بازدهی بیشتر از سپرده بانکی انجام داد؟

بورس، بازاری سازمان‌‌یافته است که به دو نوع بورس کالا و بورس اوراق بهادار طبقه‌‌بندی می‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار می‌گیرد. بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل سرمایه‌‌ای است که در آن سهام شرکت‌‌های خصوصی و دولتی طبق قانون خاصی خرید و فروش می‌شود و از سویی محلی برای جمع‌آوری پس‌‌انداز و نقدینگی بخش خصوصی به‌‌منظور انجام پروژه‌های سرمایه‌‌گذاری بلندمدت است. در شرایط مطلوب اقتصادی، به وسیله بورس سرمایه لازم برای اجرای پروژه‌های دولتی و خصوصی فراهم می‌شود. به‌طور کلی وجود بورس مردم را به پس‌‌انداز تشویق می‌کند و بدین‌‌ وسیله باعث به‌‌کارگیری پس‌‌انداز مردم در فعالیت‌‌های اقتصادی می‌شود. طبق آمار شرکت سپرده‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) تعداد افرادی که در ایران کد سهامداری (کد معاملاتی) دریافت کرده‌‌اند از 6/ 9 میلیون نفر فراتر رفته است. اما افراد هیچ‌گاه به دلیل ایجاد رونق در یک بازار به بازاری وارد نمی‌شوند. بلکه همه افراد به دنبال رسیدن به بازدهی بیشتر، ریسک کمتر و قدرت نقدشوندگی بالا هستند. بر اساس گزارش «منوی سرمایه‌‌گذاری در 15 بانک» که 7 تیر ماه سال جاری منتشر شد، بهترین بازدهی بانکی در کشور برای سرمایه‌های پایین‌تر از 100 میلیون تومان بازدهی 20 درصدی سالانه است که افراد می‌توانند بدون احتساب نرخ شکست، اصل پول و سود خود را پس از گذشت یک ماه برداشت کنند. در گزارش حاضر «دنیای اقتصاد» در جست‌وجوی بازدهی بالاتری از سود بانکی، صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری را بررسی کرده است.

سرمایه‌گذاری مستقیم و غیر‌مستقیم

سرمایه‌گذاری در بورس و بهره‌مندی از مزایای این بازار، با دو روش مستقیم و غیر‌مستقیم انجام می‌شود. در روش سرمایه‌گذاری مستقیم فرد شخصا اقدام به خرید و فروش سهام می‌کند که این کار به دلیل ماهیت نوسانی بورس نیاز به مهارت بالایی دارد. اما روش سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم مناسب افرادی است که به دلایل مختلف نمی‌خواهند به صورت مستقیم اقدام به خرید و فروش سهام کنند. در این روش فرد سرمایه‌گذار، مدیریت سرمایه خود را به دست افرادی می‌‌سپارد که هم مهارت و دانش مالی بالایی دارند و هم بیشتر زمان خود را مستقیما صرف بررسی تحلیل گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه سرمایه فرد توسط یک تیم حرفه‌‌ای مدیریت خواهد شد. در حال حاضر برای سرمایه‌گذاری به صورت غیر‌مستقیم می‌توان از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا با استفاده از شرکت‌‌های سبدگردان اقدام کرد.

یک صندوق سرمایه‌گذاری مجموعه‌‌ای از سهام، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار است. یک صندوق را می‌توان به صورت شرکتی در نظر گرفت که در آن افراد مختلف پول‌‌های خود را روی هم می‌‌گذارند و در سبدی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند. با سرمایه‌گذاری در یک صندوق، سرمایه فرد بخشی از کل سرمایه صندوق می‌شود و در نتیجه فرد در سود یا زیان صندوق به نسبت سرمایه خود از کل سرمایه صندوق، سهیم خواهد بود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند و هرکدام از آنها ویژگی‌‌های مخصوص به خود را دارند که در ادامه انواع آنها بررسی می‌شود.

انواع صندوق سرمایه‌گذاری

صندوق‌ها بر اساس نوع فعالیت، ترکیب دارایی‌‌ها و در نتیجه میزان ریسک و بازده به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در بین انواع صندوق سرمایه‌گذاری، صندوق‌های با درآمد ثابت، مختلط، سهامی و مبتنی بر سکه طلا، پرمخاطب‌‌ترین صندوق‌های بورس هستند که سه صندوق اول مربوط به بازار سهام و مورد آخر مربوط به بازار کالا است. در حال حاضر بر اساس اطلاعات منتشر شده در مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران، 335 صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد که جمع ارزش خالص دارایی آنها حدودا 631 هزار میلیارد تومان ثبت شده است. در میان این 335 صندوق 107 صندوق در اوراق بهادار با درآمد ثابت، 9 صندوق مبتنی بر سپرده کالایی، 91 صندوق در سهام، 22 صندوق مختلط، 81 صندوق اختصاصی بازار‌‌‌‌گردانی، 14 صندوق جسورانه، یک صندوق پروژه‌‌ای، 4 صندوق زمین و ساختمان، 3 صندوق خصوصی و 3 صندوق در صندوق (فرا‌صندوق) وجود دارد. از میان این 10 نوع صندوق4 نوع از آنها بیشتر مورد توجه و استفاده افراد حقیقی قرار می‌گیرد.

صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری با درآمد ثابت، یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که معمولا سود پیش‌بینی‌شده مطمئن‌تری از سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارند. مدیران صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری با درآمد ثابت منابع مالی حاصل از فروش واحدهای این صندوق‌ها را عمدتا به خرید اوراق بهادار کم‌‌ریسک اختصاص می‌دهند. بازدهی سرمایه‌گذاری در این نوع از صندوق‌ها قبل از سال 1399بدون ریسک بود ولی در حال حاضر باید توجه داشت که با اینکه هنوز در نام این نوع از صندوق‌ها «درآمد ثابت» باقی مانده است ولی دیگر بازدهی آنها کاملا ثابت و بدون ریسک نیست. به عنوان مثال، طی یک سال گذشته (منتهی به 19 تیر 1401) از میان 107 صندوق درآمد  ثابت، 2 صندوق بازدهی منفی، 3 صندوق بازدهی کمتر از 10 درصد داشته و بازدهی 15 صندوق اعلام‌نشده است. در سال 99 که شاخص کل بورس ایران با ریزش شدیدی مواجه شد، سازمان بورس تغییراتی در اساسنامه صندوق‌های با درآمد ثابت ایجاد کرد تا این صندوق‌ها با سهم مشخصی (حداقل و حداکثر مجاز) در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنند و بعد از ایجاد این تغییرات در اساسنامه این نوع صندوق‌ها بود که دیگر بدون ریسک بودن این صندوق‌ها از دست رفت. با وجود این معمولا سود در این نوع صندوق‌ها در حدود سپرده‌های بانکی قرار دارد هرچند که بسیاری از آنها در طول دوره‌های بلندمدت بازدهی بالاتری از سپرده‌های بانکی داشته‌‌اند.

صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری در سهام، صندوق‌هایی در بازار سهام هستند که عمده دارایی آنها در سهام سرمایه‌‌گذاری می‌شود. بازدهی آنها نیز بیش از هر چیز دیگری از شرایط کلی بازار سرمایه تاثیر می‌‌پذیرد.  بنابر این ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطمئنا بیشتر از صندوق‌های با درآمد ثابت است. طبیعتا به دلیل رابطه عکس میزان بازدهی و ریسک، امکان دریافت بازدهی‌های بالاتر از صندوق‌های با درآمد ثابت، در این نوع از صندوق‌ها وجود دارد. در حال حاضر 91 صندوق سرمایه‌گذاری در سهام در بازار سرمایه وجود دارد که از میان آنها 7 صندوق دارای بازدهی منفی و 21 صندوق دارای بازدهی سالانه پایین‌تر از 10 درصد هستند. صندوق‌های مختلط: حدود نیمی از دارایی این صندوق‌ها در اوراق با درآمد ثابت و نیم دیگر در سهام سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین ریسک و بازدهی صندوق‌های مختلط، بین صندوق‌های با درآمد ثابت و سهامی قرار می‌گیرد. همچنین به گفته کارشناسان این نوع از صندوق‌ها مزایای سهام و اوراق درآمد ثابت را دارند. با وجود این در حال حاضر 22 صندوق سرمایه‌گذاری مختلط وجود دارد که از میان آنها تنها 8 مورد بازدهی یک ساله بین 20 تا 30 درصد ثبت کرده‌‌اند و هیچ‌کدام از صندوق‌های مختلط موجود به بازدهی سالانه 30 درصد نرسیده‌‌اند.

صندوق‌های مبتنی بر سپرده کالایی: این نوع صندوق‌ها یا بر اساس کالاهای کشاورزی یا بر اساس سکه طلا هستند. عمده دارایی صندوق‌های مبتنی بر سکه طلا، به سرمایه‌‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سکه‌‌ طلا که در بازار سرمایه معامله می‌شوند، تخصیص پیدا می‌کند. در حال حاضر به دلیل بالارفتن نرخ ارز و انتظارات افزایشی قیمت‌‌ها، استقبال بیشتری از این نوع صندوق‌ها وجود دارد. بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا تقریبا مشابه بازدهی سکه طلا بوده و ریسک سرمایه‌گذاری در آنها بالاست. بازدهی در این نوع از صندوق‌ها که در نوع صندوق‌های مبتنی بر سپرده کالایی قرار می‌گیرد، مطمئن نیست، چرا که احتمال ریزش بازدهی این صندوق‌ها با ریزش قیمت‌ها وجود دارد. از طرفی مسائلی مانند پاندمی کرونا و بازارهای جهانی تاثیر بالایی بر بازدهی این نوع از صندوق‌ها دارند. در حال حاضر 9 صندوق در اوراق بهادار مبتنی بر سپرده کالایی وجود دارد که سه مورد از آنها بازدهی سالانه اعلام نکرده‌اند و 6 صندوق دیگر دارای بازدهی یک‌ساله (منتهی به19 تیر 1401) حداقل 37 درصد ثبت کرده‌‌اند.

تقسیم‌بندی دیگری درباره صندوق‌ها وجود دارد که به شیوه سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها مرتبط است. به‌طور کلی صندوق‌ها در دو مدل قابل معامله (ETF) و غیرقابل معامله (مبتنی بر صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌‌گذاری) فعالیت می‌کنند. این دو مدل تفاوت‌‌هایی با هم دارند که انتخاب هر کدام بستگی به سلیقه سرمایه‌‌گذار دارد. برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های غیر قابل معامله لازم است سرمایه‌گذار با صندوق به صورت حضوری یا غیر‌حضوری ارتباط بر‌قرار کند، توضیحات لازم را دریافت کند و مبلغ مورد نظر خود را برای صندوق واریز کند و پس از آن کدی به سرمایه‌گذار داده می‌شود که می‌تواند به وسیله آن به حساب کاربری خود در صندوق وارد شود. اما صندوق‌هایی که قابل معامله هستند را می‌توان تنها با استفاده از کد بورسی مانند سایر سهام خریداری کرد و نیازمند برقراری ارتباط با صندوق نیستند.

در تکمیل انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید گفت که با مراجعه به سایت fipiran.ir انواع صندوق‌ها به تفکیک نوع، بازدهی و سایر اطلاعات دیگر درج شده است. همچنین آدرس اینترنتی هر کدام از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این سایت قرار داده شده است. اما سرمایه‌گذاری در یک صندوق سرمایه‌گذاری چه مزایا و معایبی دارد؟

مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری

نخستین مزیت استفاده از صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری بهره‌مندی از مدیریت حرفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای سرمایه است. چرا که یک تیم حرفه‌‌ای و متخصص در مسائل مالی و سرمایه‌گذاری مسوولیت سود یا زیان سرمایه افراد سرمایه‌گذار را به عهده گرفته‌‌اند. از طرفی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبدی از دارایی‌‌ها تشکیل می‌شود. این اقدام که اصطلاحا متنوع‌سازی دارایی‌‌ها نام دارد باعث کاهش ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابر‌این دومین مزیت استفاده از صندوق سرمایه‌گذاری کاهش ریسک سرمایه‌گذاری نسبت به ورود بدون واسطه به بازار است. سومین مزیت به میزان نقدشوندگی بالا در صندوق‌ها بر‌می‌‌گردد. سرمایه‌گذاری در صندوق این امکان را فراهم می‌کند که افراد برای فروش واحدهای سرمایه‌گذاری خود با هیچ مشکلی مواجه نشوند و بتوانند به راحتی و با سرعت پول خود را نقد کنند. این کار توسط ضامن نقد‌شوندگی صندوق انجام می‌شود و هر زمان افراد تصمیم به نقد کردن دارایی خود بگیرند ضامن نقد‌شوندگی صندوق این وظیفه را به عهده می‌گیرد.

بنابر‌این افراد در مراجعه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند یک یا چند واحد (مجموعه دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به بخش‌هایی به نام «واحد» یا «یونیت» تقسیم می‌شود) را خریداری کنند. هنگام خروج نیز می‌توانند یک یا چند یا همه واحدهای خود را به فروش برسانند. در نتیجه، امکان سرمایه‌‌‌گذاری با مبالغ اندک برای افراد وجود دارد. علاوه بر این موارد، در صورت نیاز به وجه نقد، نیازی به خروج همه سرمایه از صندوق نیست و می‌توان به میزان نیاز از آن برداشت کرد، بدون آنکه به میزان بازدهی آسیبی وارد شود.  دیگر مزیت صندوق‌ها به شفافیت اطلاعات و نظارت قانونی برمی‌‌گردد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازه‌های زمانی مشخصی توسط سه نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار، متولی و حسابرس مورد بازرسی قرار می‌گیرند و تمامی فعالیت‌‌ صندوق‌ها به صورت شفاف اطلاع‌رسانی می‌شوند. در کنار مزایا، صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری دارای ریسک‌‌هایی نیز هستند. به عنوان مثال تغییر در سود اوراق با درآمد ثابت یا کاهش ارزش سهام موجود در پرتفوی از خطرات موجود برای بازده این صندوق‌ها است.

آیا سرمایه‌گذاری در صندوق بهتر از بانک است؟

بر اساس تغییرات سال 99 صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر بدون ریسک نیستند. با توجه به ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری که به معنای ورود به بازار سرمایه است، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها ریسک بیشتری از سپرده‌گذاری در بانک خواهد داشت. اما نکته دیگر اینجاست که انتظار می‌‌رود به دلیل داشتن نیروهای متخصص ریسک صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری همواره کنترل شده باشد و معمولا توانایی خلق بازدهی‌‌های بالاتری از سیستم بانکی دارند. به عبارت دیگر اگر فردی تصمیم  به ورود به بازار سرمایه دارد و حاضر به قبول ریسک این بازار است، بهتر است این اقدام را از طریق یک صندوق معتبر انجام دهد. چرا که مطمئنا احتمال انحراف از بازده موردنظر در پرتفوی شخصی افراد بالا خواهد بود، در حالی که این انحراف در صندوق‌ها پایین‌‌تر است. استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به تمامی ابزار‌‌های بورسی مانند سهام و اوراق بدهی، نقدشوندگی بالاتر و ریسک کنترل‌شده‌تری دارد و به همین دلایل سرمایه‌گذاری مناسبی تلقی می‌شود. نکته مهم آن است که نمی‌توان تنها به بازدهی صندوق‌ها در بازه‌های گذشته برای تصمیم‌گیری برای آینده اطمینان کرد، بلکه به دلیل شرایط حاکم بر بازار سرمایه عواملی مانند شرایط حاکم بر بازار سرمایه، شرایط حاکم بر بازار مورد نظر صندوق و عملکرد صندوق بسیار موثر هستند.