روایتی از تعدیل انتظارات و سازش
دو دهه پیش، اکوسیستم استارت‌آپی کشور با شور و هیجانی وافر کار خود را آغاز کرد و فعالان این حوزه سودای تبدیل شدن به چیزی شبیه «سیلیکون ولی» را داشتند. اما با شرایط فعلی اقتصاد کشور، بحران در روابط بین‌‌‌الملل و محدودیت‌‌‌هایی که با واسطه ضعف تنظیم‌‌‌گری گریبانگیر استارت‌آپ‌ها شده، حالا الگوهای مقایسه‌‌‌ای این اکوسیستم به کشورهایی در حد آرژانتین و ویتنام- که اقتصادی شبیه به اقتصاد فعلی ما دارند- تغییر سطح داده است. حال آنکه حتی در چنین کشورهایی نیز، شرکتهای نه‌‌‌چندان‌‌‌بزرگ، توانسته‌‌‌اند از سدهای قانونی و حاکمیتی عبور کرده و وارد بازار سرمایه کشورشان شوند، در کشور ما هنوز شرکتهای بزرگ اکوسیستم، در انتظار ورود به این بازارها به سر می‌‌‌برند. محمدعلی یوسفی‌‌‌زاده، مدیرعامل آسیاتک با بیان چنین جزئیاتی، از وضع پیش‌‌‌روی شرکتهای فناوری‌‌‌محور و استارت‌آپی کشور برای ورود به بازار سرمایه انتقاد کرد و گفت: هدف از این گردهمایی آن است که بتوانیم با بیان مجدد این چالش‌‌‌ها در گفتمانی با متولیان این حوزه، به درک مشترکی برسیم و زمینه‌‌‌ساز اتخاذ تصمیمات مقتضی شویم.
وی با تاکید بر مشکلات پیرامون شناسایی و ارزشگذاری دارایی‌‌‌های نامشهود شرکتهای فناوری‌‌‌محور گفت: اگرچه ما از اوایل دهه نود درصدد ورود به بازار سرمایه بودیم، در نهایت در سال 1401 توانستیم این اتفاق را رقم بزنیم و باید تاکید کنم که هنوز یکی از مشکلات اصلی ما و شرکتهای مشابهمان در این مسیر، همین بحث ارزشگذاری دارایی‌‌‌های نامشهود است. مدیرعامل آسیاتک با بیان اینکه برای رقم زدن چنین اتفاقی ناچار شده‌‌‌اند که در فرآیند ارزشگذاری شرکت، از دارایی‌‌‌های نامشهودمان بگذرند افزود: در شرایط حاضر چاره‌‌‌ای جز این نبود و اگر این گذشت را نمی‌‌‌کردیم، به تجارب فعلی نمی‌‌‌رسیدیم. یوسفی‌‌‌زاده در تشریح علل ورود آسیاتک چنین توضیح داد: «اگر از ما بپرسند چرا وارد بورس شدید می‌‌‌گویم جبر زمان بود و زمانی هم این پلتفرم‌‌‌ها و ابزارها جایی می‌‌‌رسند که همین جبر زمانه باعث می‌‌‌شود که وارد بازار سرمایه شوند و سطح پرواز شان را عوض کنند. وی با بیان اینکه ارزش بازار ما از آن چیزی که وارد بازار شدیم تا چیزی که امروز هست رشد داشته و شاید به نسبت خیلی از عرضه‌‌‌های دیگر در این مدت متفاوت بوده و بالاتر رفته است گفت: این نشانه آن است که بازار سرانجام توانسته ارزش تکنولوژی و آینده‌‌‌نگری را درک کند و این در استقبال انجام شده از سهام ما مشهود است.
ناکارآمدی وضع یک ضابطه برای کل اکوسیستم
اگرچه مشکلات پیش روی استارت‌آپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه کم نیست، اما نمی‌‌‌توان از پیشرفت‌های اخیر در مسیر ورود این شرکتها به بازار سرمایه و پذیرش تپسی به عنوان اولین استارت‌آپ در فرابورس چشم‌‌‌پوشی کرد. سعید محمدی مدیرعامل دیجیکالا که از دیگر حاضران این جلسه بود، در صحبت‌های خود به کاهش ابهامات و بلاتکلیفی حاکم بر نحوه برخورد با پذیرش شرکتهای استارت‌آپی در بازار اشاره کرد و گفت: اخیرا مجموعه‌‌‌ای از ضوابط برای شرکتهای دانش‌‌‌بنیان تدوین شده که امید است بتوانند بخش زیادی از مشکلات این اکوسیستم را حل کنند. با این حال، وی با تاکید بر اینکه کسب‌‌‌وکارهای دانش‌‌‌بنیان و استارت‌آپی نیز مانند انواع دیگر کسب‌‌‌وکارها بسیار متنوعند و هر یک عمر، زمینه کاری و اندازه متفاوتی دارند گفت: به دلیل همین تفاوت در شرایط و کیفیت، نمی‌‌‌توان صرف دانش‌‌‌بنیان بودن و دیجیتال بودن یک نوع ضابطه مشخص برای همه شرکتهای این اکوسیستم تعریف کرد و انتظار داشت برای پاسخ به نیاز تمامی شرکتها کارآیی داشته باشد. محمدی معتقد است که در اجرا، تفسیر و اعمال این ضوابط باید به تناسب شرایط هریک از کسب‌‌‌وکارهای اکوسیستم، برخورد مقتضی انجام گیرد.
مدیرعامل دیجیکالا با انتقاد از سختگیری‌‌‌های افراطی در برخی از این ضوابط گفت: مثلا در یک بخش آمده است که 50 درصد سهامداران عمده این شرکتها، باید تا تاریخ نامعلومی وثیقه باشند. این درحالی است که در هیچ کجای دنیا چنین شرایطی گذاشته نمی‌‌‌شود. وی افزود: اگر این شرط برای مدت محدود و پاسخ به یک دغدغه خاص باشد قابل‌‌‌قبول است، اما کمتر کسی حاضر است با شرط «مدت نامعلوم»، چنین ریسکی را قبول کند. محمدی در ادامه تشریح کرد: وجود چنین سختگیری‌‌‌هایی باعث می‌‌‌شود که شرکتهای شاخصی که وضعیت بهتری در اکوسیستم دارند، به سادگی تن به پذیرش این شرایط برای IPO شدن ندهند و تنها چند شرکت پرریسک که چشم‌‌‌انداز چندان روشنی ندارند و احتمال شکستشان زیاد است راهی این بازار شوند.
وی معتقد است که پذیرفته شدن چنین شرکتهایی، همزمان با غیبت شرکتهای موفق اکوسیستم، باعث می‌‌‌شود یک تجربه ناموفق به پای کل اکوسیستم فناوری کشور نوشته شود و ذهنیت بدی از سرمایه‌‌‌گذاری در شرکتهای استارت‌آپی در بازار ایجاد شود. مدیرعامل دیجیکالا در نهایت با تاکید بر لزوم برخورد منعطف و داشتن تفسیر متناسب با شرایط شرکتها، خواستار فراهم کردن فضایی شد که شرکتهای بزرگ اکوسیستم را تشویق به پیش‌‌‌قدم شدن برای IPO کند. به اعتقاد مدیرعامل دیجیکالا «پذیرفته شدن شرکتهای استارت‌آپی در بازار سرمایه و اعطای بخشی از سهام آنها به مردم، باعث مثبت‌‌‌تر شدن نگاه حاکمیت به این شرکتها خواهد شد و دیگر آنها را به چشم یک بنگاه اقتصادی که صرفا دنبال منافع کوتاه‌‌‌مدت و سودجویی از شرایط است نخواهند دید.»
امید به بهبود شرایط از طریق «قانون جهش دانش‌‌‌بنیان»
بیان این صحبت‌ها باعث شد که مجتبی توانگر، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس، بخشی از صحبت‌های خود را به قانون اخیر مصوب مجلس، با نام قانون «جهش دانش‌‌‌بنیان«، اختصاص دهد. وی اظهار کرد: کسی را ندیدم در حوزه اقتصاد دیجیتال و دانش‌‌‌بنیان فعالیت کرده باشد، این قانونی که در مجلس به تصویب رسیده را خوانده باشد و از آن تعریف نکرده باشد. توانگر با تاکید بر اینکه این قانون جزو قوانین مترقی دنیا است و آن را با همکاری افراد حاضر در اکوسیستم نوشته‌‌‌ایم افزود: از تمامی فعالان این حوزه می‌‌‌خواهم که طرح مشکلات را به فضای کسب‌‌‌وکاری محدود نکنند و با در میان گذاشتن آنها با سیاستگذاران، زمینه‌‌‌ساز ایجاد راه‌‌‌حل‌های مناسب شوند.
علیرضا دلیری مشاور عالی علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با اشاره به تلاش‌‌‌های معاونت علمی برای ورود شرکتهای استارت‌آپی و دانش‌‌‌بنیان به بازار سرمایه گفت: کمک به درک ارزش دانش، ثبت اختراع، برند و نیروی انسانی متخصص در برابر دارایی فیزیکی، زمینه‌‌‌ساز تسهیل پذیرش دارایی‌‌‌های نامشهود در بازار سرمایه خواهد شد. وی با اشاره به قانون «جهش دانش‌‌‌بنیان» گفت: این قانون، بندی دارد که مربوط به اعتبار مالیاتی صنایع بزرگ است و زمینه‌‌‌ساز روانه شدن این اعتبارها به اکوسیستم استارت‌آپی و دانش‌‌‌بنیانی کشور خواهد شد. دلیری تاکید کرد: فکر می‌‌‌کنم نزدیک 70 درصد مالیات کشور را می‌‌‌توان در قالب اعتبار مالیاتی به شرکتهای دانش‌‌‌بنیان تزریق کرد و چنین رقمی، تحولی چشمگیر در این اکوسیستم ایجاد می‌‌‌کند.
آغوش باز بورس به روی فناوری
حضور همزمان مدیرانی از سازمان بورس و فرابورس در کنار مدیران شرکتهای متقاضی ورود به بازار سرمایه، یکی از نقاط قوت این رویداد بود. محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در سخنان خود از علاقه‌‌‌مندی این مجموعه برای پیوستن شرکتهای فناوری‌‌‌محور خبر داد و گفت: حضور چنین شرکتهایی در کنار شرکتهای فعلی بورس که عمدتا در حوزه کامودیتی و مواد خام فعال هستند، باعث خواهد شد تا نوسانات بازارهای جهانی، اثر زیادی بر روندهای معاملاتی بورس ما نگذارند. مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران با تاکید بر اینکه نهادهای بازار سرمایه نیاز به اصلاح درونی دارند، تصریح کرد: تا امروز عموما چنین شرکتهایی برای تامین مالی، به فرابورس ارجاع داده می‌‌‌شدند، اما ما در بورس تهران نیز مشتاق حضور این شرکتها هستیم و به زودی اقداماتی برای تسهیل این امر انجام خواهد شد.
گودرزی با اشاره به اینکه در بورس تهران به زودی فضایی را در قالب تابلوی دانش‌‌‌بنیان مهیا می‌‌‌کنیم تا بتوانیم شرکتهای این حوزه را نیز پذیرش کنیم، بر لزوم حل دو چالش جدی این مسیر تاکید کرد. وی با اشاره به اینکه قوانین و مقرراتی که تا امروز برای شرکتهای دانش‌‌‌بنیان و فعال در اکوسیستم استارت‌آپی وضع شده نیاز به تعدیل دارند و مشکل شناسایی و ارزشگذاری دارایی‌‌‌های نامشهود این شرکتها هنوز حل نشده‌‌‌اند گفت: باید این گفتمان بین بازار سرمایه و شرکتهای دانش‌‌‌بنیان برقرار شود و بحث دارایی‌‌‌های نامشهود که معضلی در ارزشگذاری شرکتها است برطرف شود.
میثم فدایی مدیرعامل فرابورس ایران نیز در بخش دیگری از این رویداد، از تغییرات مثبتی که اخیرا در مسیر تامین مالی شرکتها ایجاد شده نام برد. وی با بیان اینکه در حوزه بازار سرمایه از سال گذشته 210 میلیارد تومان تامین مالی داشتیم و سقف تامین مالی نیز به 25 میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است گفت: شرکتها می‌‌‌توانند تا سه طرح باز روی سکوها داشته باشند؛ یعنی 75 میلیارد تومان امکان تامین مالی از روی سکوهای کراد فاندینگ وجود دارد و اکثر طرح‌‌‌هایی که در این سکوها رفته تامین مالی آن با موفقیت انجام شده است.
فدایی با انتقاد از عدم صرف منابع موجود در صندوق‌‌‌های VC و PE برای سرمایه‌‌‌گذاری روی طرح‌‌‌ها گفت: 1500 میلیارد تومان منابع در این صندوق‌‌‌ها وجود دارد. این درحالی است که کل سرمایه‌‌‌گذاری انجام شده 300 میلیارد تومان است. وی خطاب به فعالان اکوسیستم گفت: اگر احساس می‌‌‌کنید در ساختار استراکچر صندوق‌‌‌ها اصلاحی باید انجام شود که این 1200 میلیارد تومان وارد اکوسیستم شود به ما اطلاع دهید. ما آماده اصلاح هستیم. فدایی با بیان اینکه در قانون جهش دانش‌‌‌بنیان مصوب مجلس، بر سرمایه‌‌‌گذاری بانک‌‌‌ها در شرکتهای دانش‌‌‌بنیان تاکید شده گفت: عدد در نظر گرفته شده برای این امر چیزی بالغ بر 40 همت (هزار میلیارد تومان) است و ورود این مبالغ به شرکتهای اکوسیستم می‌‌‌تواند تغییرات چشمگیری رقم بزند.
مدیرعامل فرا بورس ایران با بیان جزئیاتی از بازاری با نام بازار «اسمی» -که به نظر می‌‌‌رسد جایگزینی برای طرح پیشین است که با نام بازار «هدف» معرفی شد- اظهار کرد: ساختار مالی برخی استارت‌آپ‌ها به گونه‌‌‌ای است که امکان پذیرش در تابلوی اصلی را ندارندِ به همین دلیل قصد داریم با ایجاد بازاری که شروط ورود به آن کمتر سختگیرانه باشد، زمینه را برای حضور شرکتهای بیشتری از اکوسیستم استارت‌آپی کشور فراهم کنیم.
متولیان بازار سرمایه در بخش‌‌‌هایی از صحبت‌های خود تلاش کردند تا دغدغه‌‌‌های قانونگذار و سیاستگذار را برای شرکتهای متقاضی پذیرش شفاف کنند. در همین راستا، حمیدرضا دانش‌‌‌کاظمی، عضو شورای عالی بورس با بیان اینکه نباید از منافع سرمایه‌‌‌گذار غفلت شود گفت: مدیری که در هیات پذیرش نشسته یا آن فردی که کار ارزشگذاری را انجام می‌‌‌دهد، پیش از هرچیز خود را جای سهامدار خرد می‌‌‌بیند و بخش زیادی از سختگیری‌‌‌ها نیز با هدف پیشگیری از زیان احتمالی این سهامداران است. وی تاکید کرد که درک این مساله از سوی شرکتها و تلاش برای رسیدن به راهکاری برای حل آن، می‌‌‌تواند تسریع‌‌‌کننده پذیرش آنها در بازار سرمایه شود.
در این رویداد بیش از هرچیز بر لزوم شکل‌گیری تعامل بیشتر میان طبقه حاکمیت با اکوسیستم استارت‌آپی تاکید شد و انتظار می‌‌‌رود با هم‌‌‌افزایی میان این دو بخش، مسیر ورود شرکتهای فناوری محور و دانش‌‌‌بنیانی که از فضای استارت‌آپی سر برآورده و حالا به شرکتی بالغ و پیشرو تبدیل شده‌‌‌اند فراهم شود. گذشته از امیدی که با پذیرش تپسی در فرابورس، به کل اکوسیستم تزریق شده، به نظر می‌‌‌رسد با تخصیص درآمدهای مالیاتی به سرمایه‌‌‌گذاری در اکوسیستم استارت‌آپی طبق قانون جهش دانش‌‌‌بنیان، به زودی مبالغ قابل‌‌‌توجهی روانه اکوسیستم استارت‌آپی شود و بخشی از مشکل تامین سرمایه پروژه‌‌‌های این کسب‌‌‌وکارهای فناور را حل کند.
