مؤلفه های رفتاراخلاقی پرستاران با بیماران برمبنای نظریه اخلاق فضیلت محور

سرآغاز

پرستاری حرفه ای است که جهت انجام عمل خود با رفتار اخلاقی[1] آمیخته بوده و کوشش و سعی اخلاقی است(1). رفتار اخلاقی یکی از مشخصه های بنیادی پرستاری حرفه ای و یکی از جنبه های حیاتی مراقبت پرستاری بوده و پایبندی به آن به عنوان بخشی ضروری از وظایف شغلی پرستاران به شمار می آید (2-4). توجه به رفتار اخلاقی پرستاران در عصر کنونی به دلیل پیشرفت های روزافزون حیطه مراقبت های سلامت و فناوری های مربوطه و افزایش نگرانی در ارتباط با رفتارهای غیر اخلاقی و عوامل زمینه ساز آن از اهمیت وافری برخوردار شده است که فراوانی پژوهش های صورت پذیرفته در این باب و مقالات منتشر شده در داخل و خارج از کشور، شاهدی بر اثبات این ادعا است(5-7). این درحالی است که هنوز مفهوم واحدی از رفتار اخلاقی از سوی متفکران و صاحبنظران این حوزه ارائه نشده و هریک با تمسک به یکی از نظریه های حوزه اخلاق تعریف متفاوتی را از رفتار اخلاقی ارائه نموده اند. سه نظریه اصلی در حوزه اخلاق را می توان اخلاق وظیفه گرایی[2]، اخلاق نتیجه گرایی[3] و اخلاق فضیلت محور[4] دانست(8). بر اساس اخلاق وظیفه گرایی، احکام اخلاقی جهانشمول بوده و کنش گران اخلاقی بنابر دستورات عقل عملی و به اقتضای خودمختاری[5] عمل می نمایند.این رویکرد قواعد اخلاقی عامی را طرح می کند که فرد باید از آنها تبعیت کند (9). در مقابل اخلاق وظیفه گرایی، اخلاق نتیجه گرایی قرار دارد که به آثار و نتایج حاصل از افعال توجه دارد. بر این اساس، عملی خوب است که متضمن کسب بیشترین لذت و منفعت باشد. که خود دربرگیرنده دو مفهوم خودگرایی و سودگرایی است(10). در نهایت اخلاق فضیلت محور بر این اعتقاد است که انسان بیش از آن که به اصول اخلاقی احتیاج داشته باشد، باید بکوشد تا متخلق به فضایل اخلاقی باشد(11). این نظریه که می کوشد اخلاق را برپایه ویژگی های شخصیتی فرد بنانهد جامع تر از سایر قواعد اخلاقی است، چراکه به راهنمایی کردار نیز پرداخته و تمامی سوالات اخلاق در چارچوب آن قابل طرح است(12 و 13). از منظر این نظریه، رفتاری اخلاقی درنظرگرفته می شود که دارای ویژگی ها و شاخصهای زیر باشد:

1. از منش فضیلت مند فاعل اخلاقی ناشی شده باشد.اعمال را می توان درمعرض داوری های غیرمنشی[6] یا منشی قرارداد که در صورت تمسک به قوانین، اصول یا نتایج، داوری از نوع غیرمنشی خواهد بود، اما در صورت اشاره به منابع روان شناختی یا شخصی(تمایلات و انگیزه ها) داوری از نوع منشی خواهد بود(14).

2. دومین ویژگی اخلاق فضیلت، این است که در این نظریه «خوب» مقدم بر «باید» است.از این جهت هیچ تفسیری در اخلاق فضیلت نمی تواند سخن از بایستگی رفتاری و عملی داشته باشد جز این که آن را برمبنای خوب و ارزشمندی قراردهد(15).

3. اخلاق فضیلت برای اموری که در پس رفتارهای اخلاقی نهفته اند، اهمیت اساسی قایل می شود. در این خصوص، می توان از انگیزه ها، احساسات و اندیشه هایی که در پس اعمال قراردارند نیز سئوال کرد(16).

4. یکی دیگر از شاخصه های فضیلت گرایی اخلاقی را می توان تاکید بر اسوه ها و الگوهای اخلاقی دانست. در نگاه ارسطویی، الگوهای اخلاقی همان افراد حکیمی هستند که در موقعیت ها و شرایط مختلف به دلیل برخورداری از فضایل اخلاقی و درسایه حکمت عملی، تشخیص آنان صواب است. توجه به این مسئله نقش مهمی در تعلیم و تربیت اخلاقی نیز ایفا می کند(17).

5. آخرین ویژگی اخلاق فضیلت گرا تاکید بر عینی بودن فضایل اخلاقی است. می توان مدعی شد که اغلب فضیلت گرایان اخلاقی به عینیت اخلاقی اعتقاد دارند. عینی بودن فضایل اخلاقی به این معنی است که خوبی آنها مرتبط با امیال آدمی نیست و بر وضعیت ذهنی افراد یا میل و سلیقه آنها مبتنی نمی باشد(18). به اعتقاد صاحبنظران اخلاق پرستاری، با توجه به آنکه رویکرد فضیلت محور هردوی اخلاق عدالت[7] و اخلاق مراقبت[8] را در خود جای داده مناسب برای زمینه سلامت و اخلاق پرستاری است(19). اگرچه پزشکان نیز همانند پرستاران در ارتباط مستقیم با بیمار می باشند اما مطالعات بیانگر ان هستند که پرستاران در مواجهه با بیماران برای آنها استقلال بیشتری قائل بوده و از فضائل اخلاقی در مراقبت از آنها بهره می گیرند از این روی، کاربرد رویکرد فضیلت محور در رفتار اخلاقی پرستاران کاربرد بیشتری دارد(20 و 21). از منظر این رویکرد، پرستاری اخلاقی هنگامی واقع می شود که یک پرستار خوب، کار صحیح و درستی را انجام دهد(22 و 23). نکته ای که درخصوص رفتار اخلاقی پرستاران کمتر مورد توجه قرار گرفته است ماهیت ارتباطی اینگونه رفتارهاست چراکه جهت شناخت رفتارهای اخلاقی پرستاران ابتدا شفاف سازی فرد یا گروه دریافت کننده این رفتار ضروری می نماید. از منظر رفتار ارتباطی[9] می توان دو نوع اصلی رفتارهای درون شخصی[10] و برون شخصی[11] را ازهم متمایز دانست که رفتارهای برون شخصی دربرگیرنده رفتارهایی در ارتباط با خداوند، محیط زیست و دیگران می باشد، است. با توجه به این، ماهیت ارتباطی رفتار اخلاقی در حیطه پرستاری را می توان دربرگیرنده سه حوزه رفتار اخلاقی پرستاران با بیماران، رفتار اخلاقی پرستاران با همراهیان بیمار و رفتار اخلاقی پرستاران با گروه درمانی که دربرگیرنده پزشکان، پرستاران و سرپرستاران می باشد، دانست. بیماران نخستین و مهمترین ارباب رجوعان پرستاران هستند که به صورت مستقیم از فعالیتها و رفتارهای آنها منتفع شده و پرستاران مسئولیت مراقبت سالم، شایسته، قانونی و اخلاقی از آنها را برعهده دارند (24 ).

پژوهشهای صورت پذیرفته در این حوزه بیان گر آن هستند که پرستاران در مراقبت از بیماران با چالشها و معماهای اخلاقی موجه اند که روند آن نیز در حال افزایش است تا جایی که حدود 11 درصد از پرستاران هر روز و 36 درصد هرچند روز یکبار با چالش ها، مسائل و معماهای اخلاقی روبرو هستند(9و10 ). توجه به جایگاه بیماران به عنوان ارباب رجوعانی که از ابتدای ورود بیمار به بیمارستان با سیستم درمان در ارتباط بوده و نگرش و ادراک آنها از کیفیت و کمیت خدمات دریافتی نه تنها بر عملکرد سازمانی بلکه بر فرایند بهبود و درمانشان نیز تاثیرگذار می باشد، از اهمیت خاصی برخوردا ر است(25-27). آنها همین طور می توانند به عنوان مبلغی برای سازمان عمل نمایند که می تواند منجر به حفظ، ارتقاء و یا تخریب تصویر سازمان در جامعه گردد(28). پژوهشهای صورت پذیرفته در این باب بیانگر آنند که بیماران بیشتر تحت تاثیر کیفیت ارائه خدمات و رفتارهای مرتبط با آن قرار می گیرند که رفتارهای اخلاقی پرستاران نیز یکی از این نوع رفتارها می باشد. از این روی، با توجه به اینکه پرستاران جهت مراقبت از بیماران و در زندگی حرفه ای خود پیوسته با مفاهیم اخلاقی درگیر بوده و پایه های زندگی حرفه ای ایشان بر اخلاق استوار است و ازآنجاکه تلاش در جهت بکارگیری رفتارهای اخلاقی توسط پرستاران در مواجهه با مسایل و معماهای اخلاقی که در ارتباط با بیماران با آن مواجه می شوند و نیازمند اتخاذ تصمیمات اخلاقی است بدون ایجاد شناخت[12] از اینگونه رفتارها، کاری عبث و بیهوده ای می باشد و نظر به اینکه مقوله رفتار اخلاقی پرستاران با بیماران با درک ماهیت ارتباطی اخلاق و استمداد از نظریه فضیلت محور در زمینه مورد بررسی به شیوۀ مطالعۀ آمیخته مورد تحقیق قرار نگرفته است. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه های رفتار اخلاقی پرستاران در ارتباط با بیماران می باشد.

روش

در این پژوهش از روش تحقیق آمیخته اکتشافی بهره گرفته شده است. بدین منظور ابتدا به گردآوری داده های کیفی پرداخته و با استفاده از این شناسایی اولیه امکان صورت بندی فرضیه هایی درباره بروز پدیده مورد مطالعه فراهم شد و درمرحله بعدی از طریق گردآوری داده های کمی، فرضیه ها مورد ازمون قرارگرفت. جامعه آماری تحقیق، کلیه پرستاران بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد می باشند. نمونه آماری در بخش کیفی، با بهره گیری از روش نمونه گیری هدفمند، پرستاران نمونه کشوری بیمارستانهای دولتی شهر مشهد انتخاب شدند. حجم نمونه بخش کیفی با توجه به اشباع نظری 14 نفر برآورد شد که از نظر جنسیتی 5 نفر آقا و 9نفر خانم،از نظر توزیع سنی اکثریت در محدوده سنی 40 تا 50 سال و میانگین سابقه کار ایشان 20سال بود. از نظر محل خدمت نیز، هریک در یکی از بخشهای تخصصی مشغول به ارائه خدمت بودند. درقسمت کمی تحقیق که سنجش مدل استخراج شده مدنظر است، از روش نمونه گیری تصادفی ساده بهره گرفته شده و حجم نمونه 176نفر به دست آمد. که از نظر جنسیتی 93 نفر خانم و 83 نفر آقا، از نظر توزیع سنی اکثریت در محدوده سنی 30 تا 40 سال و میانگین سابقه کار آنها 16 سال بود. جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در بخش کیفی از مصاحبه ی نیمه ساختار یافته و دربخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته مشتمل بر28 گویه، بهره گرفته شد. مدت زمان انجام مصاحبه ها به طور متوسط 60دقیقه برای هر نفر بود و مصاحبه ها در محیط بیمارستان و در اتاق مدیریت پرستاری و با هماهنگی ایشان به انجام رسید. درخصوص بررسی پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات در بخش کیفی، ثبت دقیق، کامل و عمیق داده ها، کدگزاری های دقیق، کامل و متنوع و تکرار آنها درخدمت پایایی تحقیق قرار گرفت و محقق در حین مصاحبه دانسته های خود را کنارگذاشته، هدف مصاحبه را برای مصاحبه شوندگان به روشنی توضیح داده و نکات یک مصاحبه موثر از جمله برخورد دوستانه، جلب اعتماد و... را رعایت نموده. همچنین با عنایت به این مطلب که محقق در تفسیر نتایج دقت کافی را مبذول داشته و از نظرات اساتید محترم راهنما و مشاور استفاده نموده است مصاحبه دارای روایی می باشد. جهت اطمینان از روایی و پایایی پرسشنامه طراحی شده، 35 عدد پرسشنامه در میان نمونه آماری توزیع شد. برای سنجش روایی پرسشنامه از روایی سازه و نرم افزار آموس استفاده شد، نتایج نشان داد تمام سوالات پرسشنامه معنی دارند. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه سنجش مدل 956/0 به دست آمد که نشان دهنده پایایی بالای پرسشنامه است.

جهت تحلیل اطلاعات در بخش کیفی و جهت شناسایی مؤلفه ها و زیرمؤلفه های رفتار اخلاقی پرستاران با بیماران از استراتژی تحلیل محتوای قراردادی بهره گرفته شد. به این صورت که کدگذاری به طور مستقیم از داده های خام انجام شده و ابتدا زیرمؤلفه ها و سپس مؤلفه های رفتار اخلاقی پرستاران انتزاع گردید. جهت سنجش اعتبار مدل استخراج شده و تحلیل اطلاعات کمی، از استراتژی پیمایش و روش تحلیل عاملی تاییدی بهره گرفته شد.

یافته ها

یافته های نهایی تحقیق شامل سه مؤلفه اصلی بود که هرکدام حاوی مؤلفه های فرعی متعددی بودند. مؤلفه های اصلی تحقیق شامل: «مراقبت آگاهانه و دلسوزانه»، «ایثار و فداکاری» و «تکریم بیمار» بود که هرکدام دارای زیرمؤلفه هایی به شرح ذیل بودند:

مراقبت آگاهانه و دلسوزانه به معنی توجه به بیماران،تلاش درجهت بکارگیری صحیح و دقیق از ابزار و شفقت ومهربانی در قبال بیماران می باشد. دلسوزی یکی از زیرمؤلفه های مراقبت آگاهانه و دلسوزانه است که به معنی غم بیماران را خوردن و احساس محبت و مهربانی نسبت به آنها داشتن می باشد. به عقیده بسیاری از مصاحبه شوندگان دلسوزی نسبت به بیمار درفرایند مراقبت یکی از رفتارهای اخلاقی پرستاران در ارتباط با بیماران می باشد. صبر و بردباری پرستاران و آرامش داشتن در قبال بیمار یکی دیگر از زیرمؤلفه های رفتار اخلاقی پرستاران است. صداقت درقبال بیماران و بیان حقایق بیماری به آنها و راستی و درستی در برخورد با ایشان و پرهیز از دروغ گویی یکی دیگر از زیرمؤلفه های انتزاع شده در خصوص رفتار اخلاقی پرستاران بودکه توسط اکثر مصاحبه شوندگان اذعان گردید. حفظ اسرار بیماران و مشکلات بیماری آنها و درد دلهایی که بیماران با پرستاران انجام می دهند نمود رازداری پرستاران است. به اعتقاد مشارکت کنندگان رازداری نه تنها یک رفتار اخلاقی است بلکه می تواند زمینه ساز جلب اعتماد بیمار به پرستار شده و از این طریق زمینه ساز مراقبت شایسته پرستاران را فراهم نماید. همدردی و همدلی با بیماران از دیگر زیرمؤلفه های انتزاع شده در خصوص رفتاراخلاقی پرستاران است که به معنی تلاش جهت درک و فهم دنیای ذهنی و شرایط بیمار و همچنین قراردادن خود به جای آنها و نگریستن از دریچه چشم بیمار می باشد. استفاده صحیح از ابزار و بهره گیری از وسایل و ابزار مناسب جهت مراقبت از بیمار می باشد و همچنین مراقبت دقیق و کیفی از بیماران از دیگر مضامینی بود که توسط اکثر پرستاران با فضیلت به عنوان نمودهایی از رفتارهای اخلاقی پرستاران عنوان گردید. مراقبت دقیق و کیفی از بیماران به مفهوم بهره گیری از علم و دانش و تجربه و مهارت کسب شده جهت حفظ سلامت و بهبود حال بیماران و کم نگذاشتن از مراقبت بیمار به لحاظ کیفی و کمی می باشد. درنهایت، بسیاری از پرستاران نحوه ارتباط برقرار نمودن پرستار با بیمار را یکی از عوامل مهم در ایجاد آرامش بیماران بیان داشتند و از درنظر گرفتن روحیات و سن بیمار دربرقراری این ارتباط به عنوان یک رفتار اخلاقی نام بردند.

ایثار و فداکاری یکی دیگر از ابعاد رفتار اخلاقی پرستاران است که به معنی گذشت از منافع فردی، زمان شخصی، خانواده و حتی جان خود جهت مراقبت از بیماران می باشد. اکثر پرستاران با فضیلت اذعان داشتند که گذشت نه تنها یک رفتاراخلاقی است بلکه یکی از ویژگی های بارز پرستاران با فضیلت نیز به شمار آمده و با حرفه پرستاری عجین است. به اعتقاد مصاحبه شوندگان، درصورتی که یک پرستار منافع بیمار و سلامت وی را مورد نظر قرار ندهد، ممکن است خواسته و یا ناخواسته از کیفیت کارش کاسته شده و خسارات جبران ناپذیری به بیماران و سیستم درمان وارد آورد.

(به تصویر صفحه مراجعه گردد)

تکریم بیمار[13] به معنی احترام گذاشتن به شخصیت بیمار، توجه به انتقادها و پیشنهادهای بیمار و تلاش جهت رفع آن، آموزش بیمار، مسئولیت پذیری درقبال مراقبت از بیمار، عدالت محوری و توجه به اعتقادات مذهبی و شئونات دینی بیماران می باشد. احترام به بیمار به معنی حرمت قائل شدن برای روح و جسم بیمار می باشد. به اعتقاد پرستاران با فضیلت نه تنها بیماران شایسته احترام هستند و بایستی شخصیت آنها به رسمیت شناخته شود بلکه هنگام مرگ بیمار نیز حفظ حرمت بیمار ازجمله رفتارهای اخلاقی است که شایسته است در قبال بیماران صورت پذیرد. انتقاد پذیری از دیگر مضامین انتزاع شده در خصوص رفتاراخلاقی پرستاران است که به معنی توجه به انتقادها و پیشنهادهای بیماران و تلاش درجهت رفع آنها می باشد. به اعتقاد مصاحبه شوندگان، انتقادپذیر بودن پرستاران می تواند زمینه ساز ایجاد اعتماد متقابل میان پرستاران و بیماران شده و از این طریق به تسهیل فرایند درمان کمک نماید.آموزش بیمار به معنی ارائه اطلاعات لازم در خصوص نحوه مصرف داروها، نحوه استفاده از وسایل موجود در بیمارستان و مسائلی از این دست می باشد. اکثر پرستاران ارائه آموزش به بیمار را رفتاری اخلاقی به شمار آورده و اذعان داشتند که گرچه آموزش بیماران یکی از وظایف پرستاران نیز به شمار می آید اما دربرخی از مواقع توسط پرستاران نادیده انگاشته می شود. مسئولیت پذیری[14] از دیگر زیرمؤلفه های رفتار اخلاقی پرستاران به شمار می آید که مورد توافق اکثر مصاحبه شوندگان قرارگرفته است. مسئولیت پذیری به معنای قبول تعهدات و پاسخگو بودن در قبال نحوه انجام کار است.

یک پرستار با مسئولیت نه تنها در قبال تعهدات شغلی خود بلکه در قبال تعهدات اخلاقی که فی مابین او و بیمارش شکل گرفته است نیز خود را مسئول می داند. ازدیگر رفتارهای اخلاقی پرستاران با بیماران، برخورداری از عدالت در گفتار و رفتار و دروی از هرگونه پارتی بازی در ارتباط با بیماران می باشد.به اعتقاد مصاحبه شوندگان رفتارعادلانه با بیماران از تنش های روحی بیمار کاسته و علاوه بر تسهیل فرایند درمان منجر به بهبود رابطه میان پرستار و بیمار می شود. و درنهایت احترام قائل شدن به اعتقادات مذهبی و شئونات دینی بیماران از دیگر مضامین انتزاع شده درخصوص رفتاراخلاقی پرستاران با بیماران می باشد که مستلزم هوش و ذکاوت پرستاران و ارزش قائل شدن برای بیماران و خواسته های اوست. در نهایت می توان مدل رفتار اخلاقی پرستاران با بیماران را به صورت نگاره 1 به تصویر کشید

به منظور بررسی اعتبار ابزار سنجش از طریق تحلیل عاملی تأییدی (CFA) در ابتدا بایستی نرمال بودن داده های جمع آوری شده توسط هر گویه که توسط دو شاخص کشیدگی و کجی در نرم افزار آموس سنجیده می شود، تأیید شود. این مقادیر برای کشیدگی بایستی بین 7 ± و برای کجی بین 3± باشد، سپس در قدم دوم اعتبار سازه مدل مورد بررسی قرار می گیرد که برای سنجش آن از دو اعتبار همگرایی و اعتبار افتراقی استفاده می شود. در اعتبار همگرا هر یک از بارهای عاملی (ضرایب رگرسیونی) می باید از 5/0 بزرگ تر یا مساوی باشد، در اعتبار افتراقی به منظور بررسی عدم همپوشانی بین سازه های پرسشنامه در ارتباط با گویه های مورد سنجش آن، کواریانس بین هر دو سازه نبایستی بیشتر از 9/0 باشد.

جدول 2: نتیجه اعتبار افتراقی تحلیل عاملی

با توجه به جدول 3، نخست آنکه، میزان کشیدگی همه گویه ها بین عدد 7 ± و میزان کجی آنها نیز بین عدد 3± است بنابراین داده جمع آوری شده نرمال است، همچنین با توجه به مدل CFA برازش یافته، وزن عاملی گویه شماره 24 یعنی آموزش به بیماران اگرچه معناداراست ولی باتوجه به اینکه کمتر از 5/0 است و روایی مرکب سازه های مربوطه را از حد قابل قبول خارج می کند، از فرایند تحلیل داده ها حذف شده و با بقیه سوالات به تجزیه و تحلیل پرداخته شد.

جدول3. شاخص های برازش مدل تحلیل عاملی تأییدی

از این روی، با توجه به بارهای عاملی معنادار و بالای مقدار 5/0، و همچنین برقراری حد قابل قبول روایی مرکب بارهای عاملی بالاتر از 5/0 اعتبار همگرایی ابزار سنجش تأیید می شود. همچنین با توجه به جدول 2 همبستگی بین متغیرهای مدل تحقیق کمتر از عدد 9/0 بدست آمد بنابراین عدم همپوشانی در قالب اعتبار افتراقی نیز تأیید می شود، که در نتیجه آن اعتبار سازه مدل مورد تأیید واقع می شود، از سویی، با توجه به اینکه شاخص های برازش نیز در محدوده مطلوب خود قرار دارد، بنابراین مدل اندازه گیری تحقیق از برازش قابل قبولی برخوردار است. همچنین شاخص هلتر گزارش شده در زیرمجموعه ی برازش این مدل، نیز در سطح اطمینان 95 درصد، مقدار 117را نشان می دهد، که بزرگتر بودن حجم نمونه از این مقدار، نشان از کفایت حجم نمونه برای این بخش از مدل اندازه گیری را دارد.

بحث

در مطالعه حاضر که در خصوص رفتار اخلاقی پرستاران در ارتباط با بیماران به انجام رسید سه مؤلفه اصلی با زیر مؤلفه های متعدد انتزاع گردید. یکی از مؤلفه های استخراج شده " مراقبت آگاهانه و دلسوزانه از بیماران" می باشد. سایر پژوهش ها نیز از مراقبت از بیماران به عنوان پایه و اساس حرفه پرستاری و یکی از رفتارهای اخلاقی پرستاران یاد نموده و آن را به صورت ماهوی فعالیت و فرایندی اخلاقی دانسته اند(33). برقراری رابطه عاطفی با بیماران و همدلی و همدردی با آنها از زیر مؤلفه های مراقبت آگاهانه و دلسوزانه بشمار می آید که تحت تاثیر شرایط فرهنگ کار قرارداشته و توسط مدیران و گروه های اجتماعی و همکاران قابل تقویت است(34). به عبارتی برقراری و تداوم ارتباط محبت آمیز و حمایت گرانۀ پرستار با بیمار مستلزم رعایت انصاف و توجه به پرستار از جانب اداره کنندگان سیستم است و این بدور از اخلاق است که از پرستار انتظار رعایت اخلاق داشت ولی در مشکلات مقید به رعایت اصول اخلاقی نسبت به او نبود(35). زیر مولفۀ، مراقبت دقیق و کیفی از بیمار نیز در پژوهش های پیشین به عنوان یکی از رفتارهای اخلاقی پرستاران انتزاع گردیده بود. به اعتقاد صاحبنظران مهارت اندوزی و کسب تجربه از جمله راه های ارتقاء این رفتار اخلاقی در پرستاران بوده و می تواند زمینه ساز ارتقاء کیفیت ارائه خدمات بالینی به بیماران باشد(36). رازداری[15] از دیگر رفتارهای اخلاقی پرستاران است که در اکثر پژوهش های صورت پذیرفته، از آن به عنوان یک ارزش اخلاقی یاد شده است(37). رازداری یکی از کدهای رفتاراخلاقی پرستاران نیز به شمار می آید، اما از آنجا که در عمل مرز مشخصی برای اینگونه اطلاعات وجود ندارد تشخیص اینکه چه طلاعاتی اسرار بیمار می باشد، نیازمند منش فضیلتمند است(8).

ایثار و فداکاری از دیگر مؤلفه های انتزاع شده درخصوص رفتاراخلاقی پرستاران با بیماران بود که معنی گذشت از منافع شخصی، خانواده و حتی جان خود جهت مراقبت از بیماران است. اگرچه در تحقیقات پیشین از مضمون گذشت و اولویت منافع بیمار بر منافع شخصی، به عنوان یکی از ارزشها و رفتارهای اخلاقی پرستاران یادشده است(39، 40). اما گذشت از جان خود جهت مراقبت از بیمار و حفظ سلامت وی از جمله مضامین انتزاع شده در این پژوهش است که در پژوهش های پیشین مورد بحث قرارنگرفته است. این مؤلفه نشان دهنده بالاترین حد رفتار اخلاقی یک پرستار را در مواجهه با بیمارانش به تصویر می کشد که نه تنها می توان از آن به عنوان یک رفتار شهروند سازمانی یاد کرد بلکه در حد اعلای آن به وضوح تجلی اعتقاد و ایمان قوی پرستاران به خالق یکتای جهان هستی است. آخرین مؤلفه انتزاع شده "تکریم بیمار" می باشد که به معنی احترام گذاردن به بیمار، توجه به انتقادها و پیشنهادهای بیماران، مسئولیت پذیری در قبال بیماران، عدالت محوری در برخورد با بیماران و احترام به شئونات دینی بیماران است. احترام یک ارزش اخلاقی مشترک میان پرستارن است که کدهای آن در تمام سطوح سازمان پرستاری – سطوح محلی، ملی، بین المللی- مستند شده است (41). در پژوهش های متعدد از احترام گذاردن به خود و دیگران به عنوان جوهره ی اخلاق عمومی یاد شده است (41).

صداقت و درستکاری از دیگر زیرمؤلفه های انتزاع شده در خصوص رفتار اخلاقی پرستاران است که نه تنها در حیطه اخلاق پرستاری بلکه در حوزه اخلاق عمومی نیز از آن به عنوان یکی از ارزشهای پایه ای در رفتار اخلاقی با دیگران یاد شده است(42). آموزش بیمار اگرچه در بخش کیفی و با توجه به نتایج مصاحبه ها یکی از رفتارهای اخلاقی پرستاران به شمارآمد اما این مضمون به عنوان یکی از رفتارهای اخلاقی پرستاران در بخش کمی مورد تأیید قرار نگرفت که چرایی آن را می توان در تفاوت میان قانون و اخلاق جست. چراکه آموزش به بیماران یکی از وظایف پرستاران به شمارآمده و در شرح شغل پرستاران نیز عنوان شده است، اما از منظر پرستاران این مضمون تنها یک وظیفه حرفه ای بوده و رفتاری اخلاقی تلقی نمی شود. اما نکته ای که این تحقیق را متمایز از یافته های تحقیقات دیگر می نماید احترام به شئونات دینی بیماران می باشد. به بیانی دیگر، پرستاران مورد مصاحبه قرار گرفته علاوه برآنکه به شئونات دینی و قوانین آن آگاهی دارند، که این امر در پژوهش های پیشین نیز مورد تأیید قرار گرفته بود، در اجرای فرامین الهی نیز پیش قدمند چراکه نه تنها در حیطه فعالیت شخصی سعی می نمایند تا حد امکان به اعتقادات و باورهای مذهبی بیماران احترام گذاشته و در هنگام مراقبت و در فرایند درمان آن را لحاظ نمایند بلکه حاضرند فداکارانه جهت احترام به مقدسات بیماران و باورهای مذهبی آنها از زمان و فرصت شخصی خویش بگذرند(42). زیر مؤلفه عدالت محوری از دیگر مضامین اخلاقی انتزاع شده در این پژوهش است که بر نتایج حاصل از پژوهش های پیشین صحه می نهد(43). برطبق کدهای اخلاقی انجمن بین المللی پرستاری، پرستاران باید هر بیمار را به طور مساوی خوب درمان کنند صرف نظر از ناخوشی بیمار، جنس، سن، کیش، زبان، سنت، اخلاق، عقاید سیاسی و اجتماعی (44). اما به وضوح موانع متعددی برای اجرای کدهای اخلاقی حوزه پرستاری وجود دارد(41، 43). لیکن تدوین کدهای اخلاقی به تنهایی کافی نبوده بلکه شناخت بستر اجرایی و جنبه های مرتبط با آن نیز بایستی مود توجه قرار گیرد.

با توجه به نتایج این پژوهش شناساندن رفتارهای اخلاقی پرستاران با فضیلت به عنوان ملاک عمل سایر پرستاران و همچنین تلاش در جهت الگوسازی در حیطه رفتار اخلاقی نه تنها سایر پرستاران را بانمودهای عملی بکارگیری اخلاق حرفه ای آشنا می سازد بلکه زمینه ساز ایجاد محیط کاری اخلاقی و بهبود سیستم درمان کشور خواهد شد. از سویی دیگر پیشنهاد می شود جهت تشویق پرستاران به رفتار اخلاقی با بیماران، سیستم مدیریت منابع انسانی بیمارستانهای دولتی با توجه به مضامین اخلاقی انتزاع شده در این پژوهش سازماندهی مجدد شود و فعالیتهای مدیریت منابع انسانی اعم از آموزش و بالندگی، ارزیابی عملکرد و جبران خدمات درخدمت تحقق هدف اشاعه و بهبود رفتار اخلاقی پرستاران، قرار گیرد.

نتیجه گیری

علم اخلاق در قلمرو پرستاری اگرچه قدمت تاریخی دارد؛ اما با تحولات وسیع علمی، تکنولوژیکی و توسعه ی دامنه های کاری، نیاز به نگاه و انطباق جدیدی دارد که بتواند پاسخگوی نیازهای روز کشور عزیزمان باشد. با این دیدگاه علم اخلاق علم جوان و در حال توسعه ای است که با تحقیق و بازنگری مکرر در قلمرو فرهنگ ها و ایدئولوژی های متنوع قابلیت انطباق و سازگاری می یابد. نتایج حاصل، بیانگر آن بود که پرستاران فضیلت محور در شرایط بحرانی و حساس حتی حاضر هستند از جان خویش جهت مراقبت از بیماران گذشت نمایند که این امر نشاندهنده سطح بالای روحیه ی ایثار و فداکاری در میان پرستاران است.

ملاحظه های اخلاقی

در مقالۀ حاضر، با معرفی منابع مورد استفاده، اصل اخلاقی امانت داری علمی رعایت و حق معنوی مولفین آثار محترم شمرده شده است.

منابع

1. Smith KV, Godfrey NS. (2002). Being a good nurse and doing the right thing: a qualitative study. Nursing Ethics; 9(3): 301-312.

2. Crall J.(2011). Ethical behavior of supervisors: effects on supervisee experiences and behavior. The Service Industries Journal ; 4(12):21-42.

3. Chinn P, Kramer M. (1999 ). Theory and nursing: integrated knowledge development. 5th ed. St. Louis: Mosby.P.25-30.

4. Taylor C, lillis C, Lemone P.(2005). Fundamental of nursing the art & science of nursing care. The Service Industries Journal ; 5(22 ):45 -56.

5. Maroto -Sánchez A.(2012). Productivity in the services sector: conventional and current explanations. The Service Industries Journal ; 32(5): 719-746.

6. Savage JS , Favret JO. (2006). Nursing students’ perceptions of ethical behavior in undergraduate nursing faculty. Nurse Education in Practice;1(6): 301-312.

7. Torabizadeh C. (2013). Incongruent perceptions among nurses and patients: a qualitative study of patient's dignity in Iran. Ethics & Behavior ; 23(6): 489-500.

8. Bertland A.(2009). Virtue ethics in business and the capabilities approach. Journal of Business Ethics ; 84(1):25-32.

9. McLaughlin BP. (2006). Supervenience. Encyclopedia of Cognitive Science; 21(5):451-462.

10. Lyons D.(1997 ). Mills utilitarianism:mills utiltarianism. New york: Rowman & Littlefield. P.18-45.

11. Smit T.(2005). comperhensive ethical thory.[ PhD Thesis]. USA: capella university; 18(3):31-68.

12. Chun R.(2009). A corporate's responsibility to employees during a merger: organizational virtue and employee loyalty. Corporate Governance ; 9(4):473-483.

13. Arjoon S.(2000). Virtue theory as a dynamic theory of business. Journal of Business Ethics. ;28(2):159-178.

14. Lawrence DJ.(2007). The four principles of biomedical ethics: a foundation for current bioethical debate. J Chiropr Humanit ; 9(14):34-40.

15. Oakley J, Cocking D. (2001). Virtue ethics and professional roles. UK: Cambridge University Press. P.18-41.

16. Slote M.(2008). Justice as a virtue. Louis: Mosby. P.34-41.

17. Carr D.(2013). Professionalism and ethics in teaching. Amesterdam: Routledge. P.12-14.

18. Hursthouse R.(1999). On virtue ethics. New yourk: Oxford University Press. P.23-36.

19. Gillon RD.(1990). principles and philosophical medical ethics. Journal of Medical Ethics ; 16(2):59-62.

20. Robertson DW.(1996). Ethical theory. ethnography. and differences between doctors and nurses in approaches to patient care. Journal of Medical Ethics ; 22(5):292-299.

21. Newham RA. (2014). Virtue ethics and nursing: on what grounds. Nursing Philosophy ; 10 (3):32-49.

22. Kelly B.(1993). The "real world" of hospital nursing practice as perceived by nursing undergraduates. Journal of Professional Nursing ; 9(1): 27-33.

23. Cannaerts N, Gastmans C, de Casterlé BD. (2014).Contribution of ethics education to the ethical competence of nursing students educators’ and students’ perceptions. Nursing Ethic; 11 (8):22-29.

24. Schroeter K.(2002).Ethics in properrative practice: principles and application. AORN J ; 75(5): 941-949.

25. Ware JE, Davies-Avery A, Stewart AL.(1977). The measurement and meaning of patient satisfaction: a review of the literature. Rand Corporation. P. 245.

26. Wen KY, Gustafson DH. (2004). Needs assessment for cancer patients and their families. Health and Quality of Life Outcomes ; 2(1):11.

27. Fry M. (2014). Nurses’ experiences and expectations of family and carers of older patients in the emergency department. International Emergency Nursing ; 22 (1): 31-36.

28. Mead N, Bower P.(2002). Patient-centred consultations and outcomes in primary care: a review of the literature. Patient Education and Counseling ; 48(1): 51-61.

29. Raiyf D.(1998). Analysis of media messages. Translate by: Boroujerdi M.(2002). Tehran:Soroush publication. P.89-92.(In Persian).

30. Hsieh HF, Shannon SE.(2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research ; 15(9): 1277 -1288.

31. Speziale HS, Streubert HJ, Carpenter DR.(2011).Qualitative research in nursing: advancing the humanistic imperative. USA: Lippincott Williams & Wilkins. P.102-134.

32. Numminen O, van der Arend A, Leino -Kilpi H.(2009 ). Nurse educators' and nursing students ' perspectives on teaching codes of ethics. Nursing Ethics, ; 16(1): 69-82.

33. Danayifar H, Alvani M, Azar A.(2006). Qualitative research methodology in management: a comprehensive approach. 2nded. Tehran: Safar Publishing. P.36.(In Persian).

34. McGhee P, Grant P.(2008 ). Spirituality and ethical behaviour in the workplace.Wishful Thinking or Authentic Reality; 14(9):45-96.

35. Noe R. (2008). Human resource management: gaining a competitive advantage. Boston: McGraw-Hill. P.12-23.

36. Pattison S. (2001). Are nursing codes of practice ethical. Nursing Ethics; 8(1): 5-18.

37. Bragg S, Bonner A, Bonner A. (2014). Degree of value alignment -a grounded theory of rural nurse resignations. Rural and Remote Health; 14(14 ): 26 -48.

38. Grant SM. (2014). Worth a dozen men: women and nursing in the civil war south. American Nineteenth Century History;15(1):106-107.

39. Kennedy R. (2014).Sign the e-petition and respond to the RCN consultation on pay. Nursing Standard; 28(33): 32-32.

40. Heikkinen A.(2006 ). Ethical codes in nursing practice: the viewpoint of Finnish, Greek and Italian nurses. Journal of Advanced Nursing ; 55(3):310-319.

41. Tarlie DS.(2004).Beyond caring: the moral and ethical bases of responsive nurse–patient relationships. Nursing Philosophy; 5(3):230-241.

42. Goethals S,Gastmans C, Casterlé B.(2010).Nurses ’ ethical reasoning and behaviour: A literature review. International Journal of Nursing Studies; 47(5):635-650.

43. Moradi A. (2006). Information on how to communicate nurses and patient care according to Sharia. Quarterly Journal ;15 (72):75-80.(In Persian).

44. Larijani B,Zahedi F.(2002). Effect of Moral Philosophy at the ethical decisions in medicine. Journal of Special Lipids; 4(12):25-38.(In Persian).

واژه نامه