تیری که خطا رفت

به گفته‌‌ او، «روسیه آن همسایه‌‌‌ای نیست که ما فکر می‌‌‌کردیم.» فنلاند، پس از دو جنگ سخت با اتحاد جماهیر شوروی و برخلاف اکثر کشورهای اروپای شرقی، استقلال و دموکراسی خود را طی جنگ سرد حفظ کرد. بهای انجام این کار «بی‌‌‌طرفی» بود. فنلاند، هم از شرق و هم از غرب تسلیحات خرید، اما از این ائتلاف نظامی دور ماند. این ترتیب و روشی که در آن فشار شوروی سیاست داخلی فنلاند را دگرگون کرد، با اصطلاح تحقیرآمیز «فنلاندسازی» (Finlandisation) شناخته شد. هنگامی‌‌‌که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید، فنلاند، همراه با سوئد، به‌‌‌سوی پیوستن به اتحادیه‌‌ اروپا جهید و باعث شد این کشور به سایر کشورهای اروپایی نزدیک‌‌‌تر شود. پس از اولین حمله‌‌ روسیه به اوکراین در سال 2014، هر دو کشور تمرینات مشترک و سایر اشکال همکاری را با ناتو بیشتر کردند.

حمله‌‌ روسیه به اوکراین ورق را برگرداند. هنگامی‌‌‌که خبرنگاران در ماه فوریه، یک‌هفته قبل از حمله‌‌ روسیه، از هلسینکی بازدید کردند، مقام‌‌‌های رسمی بر محافظه‌‌‌کاری سیاست فنلاند تاکید کردند. یکی از آنها گفت: «ما هنوز از ‌اجماع ملی فاصله داریم» و درعین‌‌‌حال افزود که مشخص نیست حمایت از پیشنهاد ناتو در این زمینه عملیاتی شود یا خیر. او پرسید: «آیا ما فقط یک‌بیداری ملی داریم؟» در واقع، باید گفت تا حد زیادی این اتفاق افتاده و فنلاند دچار «بیداری ملی» شده است. در سال 2019، بیش از نیمی از فنلاندی‌‌‌ها با عضویت در ناتو مخالف بودند. در 28فوریه، چهار روز پس از حمله، نظرسنجی‌‌‌ها برای اولین‌بار حمایت اکثریت از عضویت در ناتو را نشان داد. آخرین نظرسنجی‌‌‌ها، در 30 مارس 2022 این ارقام را نشان داد: 61‌درصد موافق، 16‌درصد مخالف و 23‌درصد مردد. این شامل اکثریت در میان حامیان همه‌‌ احزاب، به‌‌‌جز «ائتلاف چپ» می‌‌‌شد و البته به‌‌‌طور گسترده‌‌‌ای پذیرفته‌‌‌ شده بود که اگر نینیستو، رئیس‌‌‌جمهور محبوب فنلاند، تائید رسمی خود را ارائه دهد، حمایت بیشتر خواهد شد.

گزارشی از تحولات داخلی فنلاند پیش از پیوستن به ناتو

«هنری وانانن»، کارشناس سیاست خارجی و مشاور حزب راست میانه‌‌ کوکوموس، می‌‌‌گوید: «آوریل، مه ‌و ژوئن ماه‌‌‌های مهم و از بسیاری جهات تاریخی در فنلاند بودند.» گزارش دولتی که تغییرات موقعیت امنیتی فنلاند از زمان حمله‌‌ روسیه را نشان می‌‌‌داد در 14 آوریل 2022 منتشر شد. مجلس فنلاند سپس در مورد این موضوع وارد بحث شد. پس ‌‌‌از آن، گزارش دوم دولت یک توصیه‌‌ رسمی در مورد عضویت در ناتو ارائه داد. یک گروه نظارتی ویژه پارلمانی متشکل از رهبران احزاب و روسای کمیته‌‌‌ها، نقش کلیدی در اعلام اجماع سیاسی ایفا کردند. کمیته‌‌‌ای متشکل از وزرای دولت و نینیستو از این موضوع استفاده کردند. فراخوان نهایی با پارلمان بود.

این تصمیم قبل از نشست سران ناتو در مادرید در 29 ژوئن 2022 و شاید اوایل ماه مه اتخاذ شد. دو حزب اصلی حاکم، «سوسیال‌‌‌دموکرات»های مارین و «حزب میانه» پیش‌تر در مورد ناتو دچار شکاف شده بودند. اما اجماع به‌‌‌سرعت در حال شکل‌‌‌گیری بود. به گفته‌‌ روزنامه‌‌ «هلسینگین‌سانومت»، از میان 200قانون‌گذار، 96نفر موافق عضویت بودند و تنها 14مخالف وجود داشت. «الینا والتونن»، نماینده‌‌ پارلمان و نایب‌‌‌رئیس کوکوموس که موضع طرفدار ناتوی او باعث شد در سال 2022 به محبوبیت بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای در نظرسنجی‌‌‌ها برسد، گفت: «مردم فنلاند پیشتاز بودند» (انتخابات تا آوریل آینده برگزار می‌شود). والتونن گفت: «کاملا مطمئن هستم که توافق‌نامه‌‌ عضویت را در چند هفته دیگر ثبت خواهیم کرد.»

برای فنلاند که از تغییرات چشمگیر اجتناب می‌کند، این امر بسیار سریع رخ داد. یکی از دلایل آن، نگرانی در مورد آسیب‌‌‌پذیری این کشور طی دوره‌‌ پیشنهاد عضویت بود. در 12مارس 2022، وزارت خارجه‌‌ روسیه با تهدید گفت که عضویت فنلاند «عواقب جدی نظامی و سیاسی» از جمله «اقدامات تلافی‌‌‌جویانه» را در پی خواهد داشت. البته مواردی از این تهدید عملیاتی شد. در 8آوریل یک هواپیمای روسی بارها حریم هوایی فنلاند را نقض کرد و وب‌سایت‌‌‌های وزارت خارجه و دفاع فنلاند مورد حملات سایبری قرار گرفتند (که ممکن است مربوط به سخنرانی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌‌‌جمهور اوکراین در پارلمان فنلاند در همین روز باشد). برای محدود کردن فرصت‌‌‌های مداخله‌‌ روسیه، نینیستو گفت که همه‌‌‌پرسی ملی درباره‌‌ ناتو ضروری نخواهد بود.

به‌‌‌محض ارائه‌‌ چنین پیشنهادی، فنلاند آسیب‌‌‌پذیر می‌‌‌شد و در معرض خشم روسیه قرار می‌‌‌گرفت، در حالی که هنوز مشمول بند 5 دفاع متقابل ناتو نشده بود. یک پاسخ به آن اقدام همانا به‌‌‌سرعت دست‌‌‌به‌‌‌کار شدن بود. در 3 آوریل، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، گفت که الحاق فنلاند یا سوئد می‌‌‌تواند «به روشی نسبتا سریع» انجام شود. در آن زمان تصور این بود که انتظار نمی‌رود هیچ‌‌‌کس، حتی دولت حامی پوتین در مجارستان، یعنی ویکتور اوربان، این درخواست را وتو کند. استولتنبرگ همچنین به تضمین‌‌‌های امنیتی موقت اشاره‌‌‌ کرد. او در 6 آوریل گفت «مطمئن است» که «ما راه‌‌‌هایی برای رسیدگی به نگرانی‌ها در مورد دوره‌‌ زمانی بین درخواست احتمالی و تصویب نهایی پیدا خواهیم کرد.» اما نمی‌‌‌دانستند ضربات از جایی که فکرش را نمی‌‌‌کردند وارد شد: ترکیه و مجارستان.

درهرحال، در عمل ادغام هر یک از این دو کشور کار سختی نبود. هر دو تا آنجا که برای یک غیرعضو ممکن بود به ناتو نزدیک بودند. وانانن می‌‌‌گوید که مقامات ناتو به او می‌‌‌گفتند فنلاند در واقع «تعامل‌‌‌پذیرتر در ناتو» است؛ یعنی قادر به انجام عملیات مشترک در کنار سایر متحدان از برخی اعضای واقعی است. رویه‌‌ ویژه‌ای که در سال 2014 طراحی و برای اولین بار پس از حمله‌‌ روسیه فعال شد به این معنی بود که نمایندگان فنلاند و سوئد در شورای آتلانتیک شمالی، نهاد تصمیم‌گیرنده‌‌ این ائتلاف، برای تمام جلسه‌‌‌های مربوط به بحران حضور داشتند. آندرس فوگ راسموسن، سلف استولتنبرگ، گفت که درخواست «می‌‌‌تواند کم‌‌‌وبیش یک‌‌‌شبه تایید شود»؛ اگرچه برخی از مقام‌‌‌ها می‌‌‌گفتند که این اغراق است.

اما در سوئد، بحث‌‌‌ها کندتر پیش می‌‌‌رفت. اعضای حزب اصلی حاکم سوئد، «سوسیال‌‌‌دموکرات»ها، مخالف عضویت در ناتو بودند. «ماگدالنا اندرسون»، نخست‌‌‌وزیر سوئد، در 8 مارس 2022 گفت که پیشنهاد عضویت «وضعیت امنیتی کنونی در اروپا را بی‌‌‌ثبات می‌کند.» بااین‌‌‌حال، این کشور هم از دسامبر 2020 اکثریت پارلمانی را به نفع ناتو و برای عضویت در این نهاد نظامی داشته است. نظرسنجی اول آوریل 2022، نشان داد که اکثریت مردم (51درصد) برای اولین بار موافق عضویت در ناتو هستند، این در حالی بود که این رقم در ژانویه 42‌درصد بود؛ مخالفت هم از 37‌درصد به 27‌درصد کاهش یافت.

در گذشته، سوئدی‌‌‌ها نگران بودند که پیشنهاد انفرادی برای عضویت در ناتو، فنلاند را به‌‌‌طور خطرناکی در معرض آسیب قرار می‌دهد. سوئدی‌‌‌ها تقریبا مطمئن بودند که مخالفتی برای عضویتشان نخواهد بود. اکنون وضع برعکس شده است. این فنلاندی‌‌‌ها هستند که به عضویت درآمده‌اند و با نگرانی روند عضویت سوئد را دنبال می‌کنند. نیروهای مسلح این دو کشور در سال‌های اخیر درهم‌‌‌تنیده شده‌‌‌اند. آنها در مارس 2022، یک تیپ مشترک را به مانور نظامی ناتو فرستادند. «کارل بیلت»، نخست‌‌‌وزیر سابق سوئد، با توجه به درگیری‌‌‌هایش با روسیه می‌‌‌گفت، طبیعی است که فنلاند جلوتر از ما است: «آنها به دلایل کاملا واضح، سنت اندیشیدن و تأمل عمیق‌‌‌تری نسبت به ما درباره‌‌ مسائل امنیتی دارند.» بااین‌‌‌حال، بیلد مطمئن بود که همان‌طور که فنلاند به‌‌‌صورت موازی با سوئد در سال 1995 به اتحادیه‌‌ اروپا ملحق شد، باز هم سوئد جلوتر خواهد بود. او می‌‌‌گفت: «برای من غیرقابل‌‌‌تصور است که در شرایطی قرار بگیریم که دو کشور به نتایج متفاوتی برسند.» اما سیاست امری نسبی است و راه و روش خود را دارد. اوضاع برخلاف آنچه بسیاری پیش‌بینی کردند پیش رفت.

ناتو در بیشتر دوران تاریخ خود، تنها 196کیلومتر مرز مشترک با روسیه (با احتساب نروژ) داشت. زمانی که لهستان در سال 1999 به ناتو ملحق شد، این مسافت به لطف مرزهای این کشور با منطقه‌‌ کالینینگراد روسیه به 428کیلومتر افزایش یافت. پس از الحاق سه‌کشور بالتیک در سال 2004، مرز مشترک به 1233کیلومتر افزایش یافت. با پیوستن فنلاند، مرزهای مشترک بیش از دوبرابر شد. حال حساب کنید اگر سوئد ملحق شود، مرز ناتو با روسیه بیشتر هم خواهد شد. عضویت فنلاند پیامدهایی برای هر دو طرف دارد. همان‌طور که نینیستو گفت، کشوری که به مدت 74سال روابط پایدار با روسیه را ارج نهاده، با حمله به اوکراین، با سطح جدیدی از تهدید مواجه شده است. طعنه‌‌‌آمیز این است که جنگی که ولادیمیر پوتین به‌‌‌ظاهر برای دورنگه‌داشتن ناتو در اوکراین و مناطق پیرامونی خود رقم زد، راه به خطا برد. تیر پوتین خطا رفت. حمله‌‌ او به اوکراین اعضای ائتلاف ناتو را بیش از هر زمان دیگری به هم (و البته به آمریکا) نزدیک کرد.