سرطان قاتل نامرئی
این روزها بسیاری از خانواده‌های ایرانی درگیر بیماری سرطان شده‌اند. این مشاهدات خودش را در آمارها هم نشان می‌دهد. آمارهایی که می‌گوید «بیش از 75 درصد از علل مرگ و میر در ایران سرطان است.» سالانه بیش از 350 هزار نفر درگیر این بیماری می‌شوند. کوروش اعتماد، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت تاکید میکند: «سالانه 90هزار مورد جدید سرطان در ایران بروز پیدا میکند.» تهران پرترافیک و پر اضطراب که مردم هر روز در آلودگی هوا رفت‌وآمد می‌کنند، بالاترین آمار انواع سرطان را دارد، اما بر پیشانی خیلی از استان‌ها داغ یک سرطان خاص خورده است. سرطان روده بزرگ در سمنان، تهران و یزد بیش از سایر استان‌ها دیده می‌شود. سرطان ریه در بوشهر، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی افزایش چشم‌گیر داشته است. سرطان معده در اردبیل، زنجان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی رواج یافته و سرطان تیروئید در کهگیلویه و بویراحمد، یزد، چهارمحال و بختیاری.
آخرین بررسی‌های انجمن سرطان خراسان شمالی نشان می‌دهد که این استان در کمربند سبز سرطان قرار دارد. کمربند سبز از لحاظ جغرافیایی از استان اردبیل شروع شده و از گیلان، مازندران، گلستان، خراسان‌شمالی عبور میکند و به کشورهای افغانستان و پاکستان منتهی می‌شود. اما چه عواملی باعث می‌شود انواع خاصی از سرطان‌ها در برخی استان‌ها بروز پیدا کنند؟ تا کنون برنامه جامعی برای شناسایی علل سرطان‌ها در استان‌ها انجام نشده، اما رئیس انجمن سرطان خراسان شمالی 10 سال پیش با گروهی از متخصصان انجمن تصمیم می‌گیرند که قدم بزرگی در این زمینه بردارند.
حریری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «استان خراسان شمالی در کمربند سرطان منطقه قرار دارد و به همین دلیل ما انجمن حمایت از بیماران مبتلا به سرطان را راه‌اندازی کردیم. اما در سالهای گذشته متوجه شدیم که آمار روزانه افراد مبتلا به سرطان در حال رشد است. در یک سال گذشته به‌طور متوسط روزانه 5 بیمار جدید مبتلا به سرطان در استان شناسایی می‌شود. این آمار در سالهای گذشته کمتر بوده و در حال حاضر مسیر رو به رشدی را در پیش گرفته است.»
مردم ما لایق این همه مشقت نیستند
حریری و سایر اعضای موسسه خیریه بر آن شدند تا در کنار حمایت از افراد مبتلا، به سمت غربالگری، شناسایی افراد مستعد سرطان و پیشگیری از این بیماری قدم بردارند. آنها مطالعات خود را از مدارس، دانشگاه‌ها، پادگان‌ها و اغلب مراکز دولتی آغاز کردند: «ما فهمیدیم که کشور ما دارد راه اشتباهی را طی میکند. 80 درصد داروهای درمان سرطان، داروهای وارداتی هستند و به صورت سفارشی و تک نسخه‌ای تهیه می‌شوند. ما افراد مشکوک به سرطان را بعد از شناسایی برای ادامه بررسی به مراکز دولتی معرفی می‌کنیم. اما حتی در همین شرایط امروز هم امکانات لازم برای پاسخگویی به این حجم از بیمار نیست. ما باید تمرکز‌مان را به جای درمان، روی پیشگیری و غربالگری بگذاریم تا هم به مردم و هم به سیستم بهداشت و درمان دولت هزینه کمتری تحمیل شود.» غربالگری آنها همچنان در حال انجام است، حریری می‌گوید: «مردم ایران لایق این نیستند که این همه مشقت را تحمل کنند. وقتی می‌شود با غربالگری جلوی خیلی از سرطان‌ها را گرفت، چرا باید مردم بیمار شوند و عذاب بکشند؟»
کودکان درگیر تومور و بیماری‌های خونی
غربالگری سرطان به سوالاتی پاسخ می‌دهد که به‌شدت برای پیشگیری از سرطان نیاز است و راه‌حل نشان می‌دهد. فقدانی که در تمام این سال‌ها وجود داشته و قدم‌های محدودی از سوی مسوولان برای اجرای آن به صورت فراگیر برداشته شده است. حریری به «دنیای اقتصاد» از 200 کودک کمتر برخوردار و از جمعیت محروم جامعه می‌گوید که تحت پوشش انجمن عطوفت قرار دارند: «چرا این بچه‌های بی‌گناه باید مبتلا به این بیماری شوند؟ و سه سال تحت درمان باشند. آن هم در این شرایط بد اقتصادی؟» درد آنجاست که بیشتر این کودکان درگیر سرطان تومور و بیماری‌های خونی (آنکولوژی) هستند و در خراسان شمالی متخصص این بیماری‌ها وجود ندارد و پدر و مادر باید با رنج تمام هر هفته تا خراسان رضوی بروند تا درمانش کنند. پرونده دیگر عطوفت از کارگری در بجنورد به ما می‌گوید: «باید هر بار شیمی‌درمانی کند. هزینه‌های او سر به فلک گذاشته و به‌شدت خانواده‌اش را تحت‌تاثیر قرار داده است.»
بیماری‌های شایع سرطان در ایران
یکی از مهم‌ترین تاثیرات اجرای غربالگری این است که می‌توان سرطان‌های شایع را شناسایی کرد و حداقل روی پیشگیری از این نوع سرطان تصمیماتی در سطح کلان کشوری گرفت. آخرین بررسی‌ها اما نشان می‌دهد؛ در ایران شایع‌ترین سرطان در زنان، سرطان پستان است و بعد از آن سرطان تیروئید، روده بزرگ، سرطان پوست و سرطان معده. در مردان سرطان پروستات شیوع بیشتری دارد و بعد از آن سرطان پوست، معده، روده بزرگ و ریه. در خراسان شمالی، آذربایجان غربی و شرقی و گرگان سرطان‌های روده بزرگ بیش از سایر استان‌ها رواج پیدا کرده است. کامران باقری‌لنکرانی، رئیس انجمن آندوسکوپی گوارشی ایران می‌گوید: «12هزار ایرانی در 1401 به سرطان روده بزرگ مبتلا شدند.» این آمار رو به رشد همه را نگران کرده است. گویی بسیاری از مردم در محاصره عوامل این بیماری گیر کرده‌اند و راه فراری ندارند. حریری به «دنیای اقتصاد» تاکید میکند: «اضطراب و نبود شادی و همچنین در نهایت سبک زندگی از مهم‌ترین عوامل موثر روی سرطان به شمار می‌آیند. البته باز هم تاکید می‌کنم که سرطان یک بیماری چندعاملی است.»
از دیگر عوامل تاثیرگذار بر سرطان آب‌وهوای آلوده و تغذیه محصولات غذایی در معرض انواع سموم است. بیشتر مواد غذایی و میوهها آلوده به نیترات و سم‌کش‌ها هستند. رئیس انجمن سرطان خراسان شمالی در پاسخ به این سوال که مردم از کجا بدانند محصولی که مصرف می‌کنند، چقدر سم‌زده شده است، می‌گوید: «دقیقا این همان چیزی است که همه ما را نگران کرده. کاری از دستمان برنمی‌آید، یک شخص نمی‌تواند به تنهایی جلوی سرطان را بگیرد و مسوولان به‌شدت در این زمینه باید پاسخگو باشند. امروزه حتی در کشورهای فقیر مانند سنگال استفاده بی‌رویه از سموم و آفت‌کش‌ها ممنوع است، اما در ایران کودهای شیمیایی و آفت‌کش‌ها بدون نظارت در همه محصولات کشاورزی استفاده می‌شود.»
این شرایط تحمیل شده، روزمره مردم را با مشکل روبه‌رو کرده است: «ما برای پیشگیری از سرطان به بیماران می‌گوییم که باید میوه بخورند، اما نمی‌دانیم که سمومی که به میوهها زده می‌شود تا چه اندازه در آن رسوخ کرده است.» آنچه امروز در معرض آن هستیم، بارها و بارها تکرار شده است، مردم مدت‌هاست در معرض تراریخته‌ها، روغن‌های دارای پالم و سبزیجات پر از نیترات هستند و بنزن ناشی از آلودگی هوا و پارازیت‌های ماهواره‌ای. سوال اینجاست که آیا برنامه‌ای در سطح کلان کشور برای ساماندهی این عوامل بیماری‌زا ریخته شده است؟
هزینه‌های میلیاردی درمان
مبتلایان به سرطان این روزها با چالش بزرگ‌تری هم روبه‌رو هستند و آن هزینه‌های سرسام‌آور درمان است. حریری بر این باور است: «تامین هزینه‌های درمان سرطان بسیار زیاد است. ما جوان 22سالهای داریم که هزینه ماهانه خرید داروهایش 84 میلیون تومان است. مشخصا افراد زیادی امکان پرداخت این هزینه‌ها را نخواهند داشت. برای اینکه بتوانیم در این زمینه به مددجوها خدمات بدهیم، کمک‌های مردمی را جمع‌آوری می‌کنیم و تنها نهاد دولتی‌ای که تا کنون به ما کمک کرده، جمعیت هلال احمر است، اما این روند تا کجا قرار است ادامه پیدا کند.»
این فقط داستان زندگی این جوان 22 ساله نیست. چالش‌های بیمارانی که به انجمن «عطوفت» می‌آیند، یکی، دو تا نیست. خیلی از خانواده‌ها به دلیل این بیماری از هم می‌پاشند. زنان بسیاری هستند که پس از سرطان از همسرانشان جدا شده‌اند. حریری می‌گوید: «مبارزه با سرطان یک خرد جمعی می‌طلبد.» او و بسیاری از پزشکان سرطان یک تقاضای مشخص از مسوولان دارند: «کمک به مردم برای غربالگری و اختصاص دادن بودجه برای پیشگیری از سرطان.» امروزه فقط هزینه‌های نسخه یک بیمار مبتلا به سرطان می‌تواند یک خانواده بهره‌مند را بیچاره کند، چه برسد به خانواده‌های کم‌بضاعت. داروها معمولا هزینه‌های میلیونی دارند و اینکه این داروها تاثیرگذار هستند یا نه. هرگز مشخص نمی‌شود. رئیس انجمن سرطان خراسان تاکید میکند: «تنها راهش غربالگری و پیشگیری است. سرطان عوارض نامحسوسی را به خانواده بیمار و به اقتصاد کشور تحمیل میکند. هزینه‌های سرسام‌آور سرطان مشکلات عدیده‌ای را به ارمغان آورده. مطالعات می‌تواند به هر شهری راهکاری را برای پیشگیری از سرطان ارائه دهد. در آن صورت می‌دانید چقدر رنج مردم کم می‌شود؟»
درمان راه‌حل نیست
انجمن حمایت از بیماران سرطانی خراسان شمالی سال‌هاست که توانسته روی درمان تمرکز کند و به دستاوردهای مهمی در این زمینه برسد. این انجمن در طی فعالیت پانزده، شانزده ساله‌اش باعث شده که آمار سرطان کاهش یابد و در این زمینه بارها مورد قدردانی مسوولان قرار گرفته است. با این حال حریری، مدیر این انجمن تاکید میکند که «ما نباید به دلیل ترس مردم از سرطان و بهانه‌هایی چون سرطان‌هراسی به مردم تلنگر نزنیم که سبک زندگی خودشان را حداقل تغییر دهند. اگر چه بسیاری ممکن است بگویند که ما به تنهایی چه کاری از دستمان برمی‌آید. وقتی سموم به جان مردم می‌افتند و میوهها آلوده است و هوا بنزن دارد. با این حال این تنها کاری است که از دست ما برمی‌آید تا با کمک هم یکی از عوامل بروز سرطان را از میان‌برداریم.» حریری می‌گوید «ما به کودکان آموزش تغذیه سالم باید بدهیم. در دانشگاه‌ها آموزش دهیم که باید غربالگری کنند و آزمایش‌های مورد نظر را بروند و از بروز بیماری تا آنجا که امکان دارد پیشگیری کنند. اگر چه غربالگری هم با توجه به وضعیت اقتصادی مردم سخت است ما از مسوولان می‌خواهیم واقعا در این زمینه وارد شوند و غربالگری سرطان را جدی بگیرند.»
