جهانگردی و مطالعه گذشتگان

آثاری که در نقاط مختلف روی زمین از دورانهای قدیم باقی مانده اسناد زنده و گویای تاریخ هستند ، و حتی ما از آنها بیش از تاریخ مدون بهره مند می شویم ، آثار باقی مانده از دورانهای گذشته ، اشکال و صور و نقوش روح و دل و تفکرات و قدرت و عظمت و حقارت اقوام را به ما نشان میدهد ، در صورتی که تاریخ فقط حوادث وقوع یافته و عکسهای خشک و بی روح آنها را مجسم می سازد . آری ویرانه کاخهای ستمگران ، و بناهای شگفت انگیز اهرام مصر و برج بابل و کاخهای کسری و آثار تمدن قوم سبا و صدها نظائر آن که در گوشه و کنار جهان پراکنده اند ، هر یک در عین خاموشی هزار زبان دارند و سخنها می گویند ، و اینجا است که شاعران نکته سنج به هنگامی که در برابر خرابه های این کاخها قرار می گرفتند ، تکان شدیدی در روح خود احساس کرده و اشعار شورانگیزی می سرودند چنانکه خاقانی و شعرای معروف دیگری این آوازها را از درون ذرات کاخ شکست خورده کسری و مانند آن با گوش جان شنیده ، و آنها را در شاهکارهای ادبی سرودند . مطالعه یک سطر از این تاریخهای زنده معادل مطالعه یک کتاب قطور تاریخی است و اثری که این مطالعه در بیداری روح و جان بشر دارد با هیچ چیز دیگری برابری نمی کند ، زیرا هنگامی که در برابر آثار گذشتگان قرار می گیریم گویا یک مرتبه ویرانه ها جان می گیرند و استخوانهای پوسیده از زیر خاک زنده می شوند ، و جنب و جوش پیشین خود را آغاز می کنند ، بار دیگر نگاه می کنیم همه را خاموش و فراموش شده می بینیم و مقایسه این دو حالت نشان می دهد افراد خودکامه ای چه کوتاه فکرند که برای رسیدن به هوسهای بسیار زودگذر آلوده هزاران جنایت می شوند . و لذا قرآن مجید دستور می دهد که مسلمانان در روی زمین به سیر و سیاحت بپردازند و آثار گذشتگان را در دل زمین و یا در روی خاک با چشم خود ببینند و از مشاهده آن عبرت گیرند .

آری در اسلام نیز جهانگردی وجود دارد ، و به آن اهمیت زیادی داده شده اما نه بسان توریستهای هوسران و هوسباز امروز بلکه برای تحقیق و بررسی آثار و سرنوشت پیشینیان و مشاهده آثار عظمت خداوند در نقاط مختلف جهان ، و این همان چیزی است که قرآن نام آن را سیر فی الارض گذارده و طی آیات متعددی به آن دستور داده است از جمله :

1 - قل سیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبة المجرمین : بگو بروید در روی زمین گردش کنید سپس بنگرید عاقبت و سرانجام گناهکاران چگونه بوده است ( نمل : 71 ) .

2 - قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بدا الخلق بگو در زمین سیر کنید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را بوجود آورده است ( سوره عنکبوت آیه 20 ) .

3 - ا فلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها ... ( سوره حج آیه 46 ) و آیات دیگر ... این آیه می گوید : این جهانگردی معنوی و سیر در ارض قلب انسان را دانا و چشم انسان را بینا و گوش او را شنوا می گرداند ، و از خمودی و جمود ، رهائی می بخشد .

متاسفانه این دستور زنده اسلامی نیز مانند بسیاری از دستورات فراموش شده دیگر ، از طرف مسلمانان توجهی به آن نمی شود ، حتی جمعی از علماء و دانشمندان اسلامی گویا در محیط فکر خود ، زمان و مکان را متوقف ساخته اند ، و در عالمی غیر از این عالم زندگی می کنند ، از تحولات اجتماعی دنیا بی خبرند و بکارهای جزئی و کم اثر که در مقابل کارهای اصولی و اساسی ارزش چندانی ندارد خود را مشغول ساخته اند .

در دنیائی که حتی پاپها و کاردینالهای مسیحی که بعد از قرنها انزوا و گوشه گیری و قطع ارتباط با دنیای خارج ، به سیر در ارض می پردازند تا نیازمندیهای زمان را درک کنند ، آیا نباید مسلمانان به این دستور صریح قرآن عمل کنند و خود را از تنگنای محیط محدود فکری بدر آورند تا تحول و جنبشی در عالم اسلام و مسلمین پدید آید ؟