موقعیّت دعا

منابع مقاله:

کتاب : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه جلد هفتم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

انسان در هر موقعیتى که باشد و در هر مکانت و منزلتى که قرار بگیرد، در هیچ شأنى از شؤون حیات بى نیاز از حضرت بى نیاز نمى شود.

در راحت و رنج، در خوشى و ناخوشى، درسلامت و مرض، در جوانى و پیرى، در امنیّت و ناامنى به سلسله امور و مسائلى برخورد مى کند که وى را در مشکل و بن بست قرار مى دهد و با حوادثى روبه رو مى گردد که زندگى را در کامش از هر زهرى تلخ تر مى کند که راهى براى خروج از بن بست و تبدیل تلخى به لذت جز دعا و عرض نیاز به حکیم على الاطلاق و طبیب دردمندان و حلال مشکلات در پیش پاى زندگیش نیست.

مشکلات و تلخى ها، آلام و اسقام، سختى ها و مشقات، شاه و گدا، عالم و جاهل، عارف و عامى، شهرى و دهاتى، غنى و فقیر، پیر و جوان، مریض و سالم نمى شناسد، برنامه هایى است که گریبان هر انسانى را مى گیرد و براى رهایى ازگاهى راهى به جز دعا نیست؛ زیرا غیر حضرت حق از حل آن عاجز و جز دست قدرت او گره گشایى در آن زمینه ها وجود ندارد.

در کنار بعضى از گرفتارى ها که راه حلّى جز دعا ندارد، اگر تکبر از دعا شود، هلاکت ابدى انسان حتمى است.

دعاى نیازمند به درگاه بى نیاز و درخواست دردمند به پیشگاه طبیب هستى و عرض حاجت حاجتمند به پیشگاه مولاى موجودات و ولىّ آفرینش به اندازه اى محبوب است که آیات قرآن مردم را به این معنا فراخوانده و دعا را از عبادات پرفیض دانسته و متکبّر از آن را مستحقّ عذاب معرفى کرده است.

روایات بسیار مهمى در کتب روایى در باب دعا در فصل هاى گوناگون وارد شده که تنها کتاب با عظمت کافى به شصت فصل آن اشاره دارد و این از باب اهمیتى است که دعا در نزد حق و انبیا و ائمه طاهرین علیهم السلام دارد.

گریه و زارى در دعا و به عبارت دیگر اتصال موجودى ناچیز و بلکه معدومى سیه رو به منبع فیض هستى از بهترین حالات و خوش ترین لحظات حیات آدمى است.

البته این معنا را باید توجه داشت که هر دعایى قابل استجابت نیست، دعائى از جانب حضرت محبوب مستجاب مى شود که تمام شرایط لازم در آن جمع باشد.

شرایط دعاى قابل استجابت در قرآن مجید و روایات و احادیث ذکر شده که مى توانید به کتاب باعظمت کافى مراجعه نمایید.

گاهى شرایط استجابت جمع است، ولى جوابى از جانب محبوب نمى رسد، در این وقت هرگز نگران نشوید که آنچه را در دنیا مستجاب نمى کنند، در آخرت به اجابت مى رسانند؛ زیرا دوست ندارند آنچه به دعا کننده مى رسد، اندک باشد و چه بسا دعاکنندگانى که دعایشان در دنیا مستجاب شود، چون به آخرت قدم گذارند و اجابت دعاهاى مستجاب نشده در دنیا را در عالم آخرت ببینند، آرزو کنند که اى کاش تمام دعاهاى ما در آخرت مستجاب مى شد.

دعا در زندگى چه در سازندگى ظاهر حیات، چه در ساختن باطن حیات آن قدر اهمیت دارد که تمام انبیاى الهى و ائمه طاهرین و اولیا و عاشقان و عارفان و مشتاقان به این حقیقت در تمام شؤون زندگى و بلکه در تمام لحظات حیات پیوند قلبى و عملى و حالى داشتند.

دعا در قرآن

«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِیْ وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» «1»

هنگامى که بندگانم از تو درباره من بپرسند، [بگو:] یقیناً من نزدیکم، دعاى دعا کننده را زمانى که مرا بخواند اجابت مى کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا [به حقّ و حقیقت ] راه یابند [و به مقصد اعلى برسند].

ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إنَّهُ لایُحِبُّ الْمُعْتَدینَ» «2»

پروردگارتان را از روى فروتنى و زارى و مخفیانه بخوانید [و از آداب و شرایط دعا تجاوز نکنید]؛ یقیناً خدا متجاوزان را دوست ندارد.

وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَریبٌ مِنَ الْمُحْسِنینَ» «3»

و خدا را از روى بیم و امید بخوانید که یقیناً رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.

او را بخوانید تا شما را از عذابى که مى ترسید، دور کند و وسایل استحقاق شما را براى ورود به بهشتى که به آن امید دارید، فراهم آورد.

بخواهید که قلب شما را نسبت به هر گناهى از تنفر و خشم پر کند تا ربط شما به گناه قطع گردد و لذّت و شیرینى عبادت و اطاعت و خدمت به مردم را به شما بچشاند، تا به هر عبادتى که زمینه ساز ورود به بهشت است روى آورید.

قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أوِادْعُوا الرَّحْمنَ أیّاً مَّا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسنى» «4»

بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتاى او را خوانده اید] نیکوترین نام ها [که این دو نام هم از آنهاست ] فقط ویژه اوست.

به هر نامى که مى خواهید، حضرتش را بخوانید و درد خود را با او در میان گذارید که او دعاى شما را به اجابت نزدیک مى کند.

وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونى أَسْتَجِبْ لَکُمْ إنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتى سَیَدْخُلُونَ جهنّم داخِرینَ» «5»

و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من تکبّر ورزند، به زودى خوار و رسوا به دوزخ درآیند.

آدم علیه السلام با همسرش چون از بهشت رانده شد و به درد مهجورى و محرومیّت از فیوضات معنوى ومادى دچار شد، از پى الهام حضرت محبوب، براى نجات از آن مشکل و سختى چاره اى جز دعا ندید، به پیشگاه حضرت ربّ العزه عرضه داشت:

قَالَا رَبَّنا ظَلَمْنا أنْفُسَنا وَ إنْ لَمْ تَغْفِرْلَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ» «6»

گفتند: پروردگارا! ما بر خود ستم ورزیدیم، و اگر ما را نیامرزى و به ما رحم نکنى مسلماً از زیانکاران خواهیم بود.

چون با تضرّع و زارى و ذلّت و خوارى و خشوع و خضوع به دعا برخاست دعایش را به اجابت رساندند، تقصیرش را بخشیدند و رحمت واسعه نصیبش نمودند:

فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» «7»

پس آدم کلماتى را [مانند کلمه استغفار و توسّل به اهل بیت: که مایه توبه و بازگشت بود] از سوى پروردگارش دریافت کرد و [پروردگار] توبه اش را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبه پذیر و مهربان است.

تفسیر کلمات در آیه شریفه

حضرت باقر یا حضرت صادق علیهما السلام در تفسیر کلمات نقل مى کند:

لا إلهَ إلّاأنْتَ سُبْحانَکَ اللّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً و ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى وَ أنْتَ خَیْرُ الْغافِرینَ.

لاإلهَ إلّاأنْتَ سُبْحانَکَ اللّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى وَ ارْحَمْنى إنَّکَ أنْتَ أرْحَمُ الرّاحِمینَ.

لا إلهَ إلّاأنْتَ سُبْحانَکَ اللّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَتُبْ عَلَىَّ إنَّکَ أنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ. «8»

معبودى نیست جز تو، خدایا تو منزّه و ستوده اى و به خود ستم کردم، پس مرا بیامرز که تو بهترین آمرزنده اى.

معبودى نیست جز تو، خداى تو منزّه و ستوده اى، و به خود ستم کردم، پس مرا بیامرز و رحمت فرما که تو مهربترین مهربانانى.

معبودى نیست جز تو، خدایا تو منزّه و ستوده اى و به خود ستم کردم، توبه مرا بپذیر؛ زیرا تو بسیار توبه پذیر و مهربانى.

حضرت حق را خواند و به پیشگاه مبارک محبوب با این کلمات روى نیاز آورد و از اجابت آن جناب دعایش قبول افتاد و دوباره به حریم حرم دوست راه یافت.

این فقیر دل شکسته و از راه حضرت دوست مانده با کمال عجز و انکسار به دربار رحمتش عرضه داشته ام:

(مؤلف)

دعاى موسى و هارون

موسى و هارون براى نجات از مشکلاتى که فرعون براى آنان و مردم و مملکت به وجود آورده بود به پیشگاه حضرت رب الارباب به دعا برخاستند و حضرت محبوب درخواست آن دو نفر بنده خالص را به اجابت رساند.

قالَ قَدْ اجیبَتْ دَعْوَتُکُما فَاسْتَقیما وَلا تَتَّبِعانِّ سَبیلَ الَّذینَ لایَعْلَمُونَ» «9»

[خدا] فرمود: دعاى شما دو نفر پذیرفته شد؛ بنابراین [در ابلاغ پیام خدا] پابرجا واستوار باشید واز روش کسانى که جاهل و نادانند، پیروى نکنید.

قرآن مجید دعاهایى از اولیاى خدا و مردم مؤمن نقل مى کند، سپس اجابت آن دعاها را اعلام مى فرماید:

آنان که خداى را ایستاده و نشسته و بر پهلوشان یاد مى کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین اندیشه مى نمایند: پروردگار ما! این پهنه گاه آسمان ها و زمین را باطل نیافریدى، از هر عیب و نقصى منزّهى، پس ما را از عذاب آتش در پناه امن وامانت نگاهدار.

پروردگار ما! به حقیقت که تو هر کس را وارد آتش کنى به خوارى و ذلّت افکنده اى و بر ستمکاران هیچ یاور و یارى نیست.

پروردگارا! به درستى که ما شنیدیم نداکننده اى ندا مى کرد از براى ایمان که به پروردگارتان ایمان آورید، پس ما ایمان آوردیم، الهى! بدین جهت ما را از گناهان بیامرز و بدى هاى ما را بپوشان و ما را همراه نیکان بمیران.

خداوندا! آنچه را بر رسولانت وعده دادى به ما مرحمت فرما و روز قیامت ما را دچار ذلّت و خوارى مگردان، به حقیقت که تو خلاف وعده نمى کنى. «10» فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أنّى لاأُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أوْانْثى » «11»

پس پروردگارشان دعاى آنان را اجابت کرد [که ] یقیناً من عمل هیچ عمل کننده اى از شما را از مرد یا زن که همه از یکدیگرند تباه نمى کنم.

دعاى پیامبر در جنگ بدر

رسول خدا صلى الله علیه و آله در جنگ بدر عِدّه و عُدّه خود را از دشمن بسیار کمتر دید.

ظاهر برنامه شکست ارتش اسلام را نشان مى داد، آن حضرت همراه با دوستان و یارانش دست نیاز به درگاه بى نیاز برداشتند و به محضر حضرت ربّ العزّه عرضه داشتند: اگر ما در این جنگ، با شکست روبرو شویم، از این پس کسى در روى زمین تو را عبادت نکند.

إذْ تَسْتَغیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أنّى مُمِدُّکُمْ بِألْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفینَ» «12»

[یاد کنید] هنگامى را که [در حال مشاهده دشمنِ تا دندان مسلح با دعا و زارى ] ازپروردگارتان یارى خواستید، و او درخواست شما را اجابت کرد که من مسلّماً شما را با هزار فرشته که پى در پى نازل مى شوند، یارى مى دهم.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره (2): 186.

(2)- اعراف (7): 55.

(3)- اعراف (7): 56.

(4)- اسراء (17): 110.

(5)- غافر (40): 60.

(6)- اعراف (7): 23.

(7)- بقره (2): 37.

(8)- الکافى: 8/ 304، حدیث 472؛ مفتاح الفلاح: 261.

(9)- یونس (10): 89.

(10)- آل عمران (3): 191- 194.

(11)- آل عمران (3): 195.

(12)- انفال (8): 9.