نهضت مشروطیت، یکی از مهم ترین وقایع تاریخ معاصر ایران است که درباره آن تحقیقات زیادی صورت گرفته؛ اما این پژوهش ها نه تنها سبب احساس استغنای محققان نشده؛ بلکه چاپ و انتشار کتب و مقالات گسترده در سال های اخیر، نشان دهنده احساس نیاز بیش تر جامعه علم و تحقیق به بررسی و کاوش در مورد این پدیده تاریخی است. این مطلب از یک سو گویای میزان پیچیدگی نهضت و نظام مشروطه است، و از سوی دیگر، حکایت گر تأثیر قابل توجهی است که مشروطه بر وقایع و تحولات بعد از خود برجای گذاشته و می گذارد.
پیچیدگی مشروطه و تحولات شگرفی که برجای گذاشت، موجب آن شد که تحقیقات از جوانب مختلف در مورد آن انجام پذیرد. تقریبا می توان گفت مشروطه در تأسیس یا تحول بیش تر رشته ها و شاخه های علوم انسانی در ایران، تأثیرگذار بوده است؛ به گونه ای که محققان این رشته ها، برای درک تاریخی مسایل علمی در حوزه خود، ناگزیرند مروری بر تحولات عصر مشروطه داشته باشند.
به دلیل این اهمیت و در یک صدمین سالگرد (قمری) نهضت مشروطه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی با همکاری مرکز مدیّریت حوزه علمیه قم، در 23 و 24 مهرماه 1382، همایشی را با عنوان یک صدمین سالگرد نهضت مشروطیت ایران و نقش اجتهاد شیعه در آن برگزار کرد. اهداف همایش عبارت بود از:
1. تبیین ماهیت و بررسی ابعاد نهضت مشروطیت؛
2. بررسی نقش اجتهاد شیعه در نهضت؛
3. بهره گیری از تجارب این نهضت در مواجهه با چالش های سیاسی اجتماعی حال و آینده جامعه ایران؛
4. گسترش و تقویت مباحث تاریخ معاصر در حوزه های علمیه.
برای برگزاری این همایش، فراخوان مقاله به مراکز دانشگاهی و حوزوی در سراسر کشور ارسال شد. پس از رسیدن مقالات محققان به دبیرخانه همایش، این مقالات مورد ارزیابی قرار گرفت و تعدادی از آن ها به وسیله کمیته علمی، امتیاز لازم را برای انتشار به دست آورد.
در جهت غنای بیش تر همایش و در حاشیه آن، فعالیت های ذیل انجام شد:
مصاحبه با علما و محققان تاریخ تحولات معاصر ایران درباره مشروطه و چاپ آن با عنوان «مشروطه از زبان صاحب نظران»؛
تهیه و انتشار دو خبرنامه همایش؛
چاپ چکیده مقالات همایش؛
برپایی نمایشگاه کتاب، عکس و سند در موضوع مشروطه و تاریخ معاصر در حاشیه همایش (با همکاری مراکز و مؤسسات تاریخ معاصر ایران)؛
پوشش خبری فعالیت های همایش در سایت قبس.
مقالات برگزیده و سخنرانی های ارایه شده در همایش، در دو موضوع کلی ذیل در کتاب پنجم و ششم «آموزه» منتشر می شود:
1. مشروطه؛ فقیهان و اجتهاد شیعه؛
2. مدرنیته و عصر مشروطیت.
امید است علاقه مندان و محققان مباحث تاریخ و اندیشه معاصر، ضمن بهره مندی از این دو مجموعه، ما را از پیشنهادات و انتقادهای خود، بهره مند سازند.
گروه تاریخ و اندیشه معاصر
14/4/1383