آلرژی غذایی

مقدمه:

آلرژی غذایی در واقع هر نوع واکنش ناخواسته به دنبال مصرف غذا می باشد که زمینه ایمونولوژیک دارد. بنابراین سایر واکنش های ناخواسته غذایی، شامل واکنش های توکسیک (مانند مسمومیت غذایی) و غیر توکسیک (مانند کمبود لاکتاز) در این تعریف قرار نمی گیرند.

مکانیسم اثر واکنش های آلرژی:

واکنش های آلرژی غذایی معمولا از دو مسیر ایمونولوژیک با واسطه آنتی بادی IgE و یا مکانیسم های غیر IgE اتفاق می افتد. واکنش های با واسطه IgE می توانند صرفا تظاهرات فوری داشته باشند و یا ترکیبی از تظاهرات فوری و تأخیری را به دنبال داشته باشند. واکنش های با مکانیسم غیر IgE معمولا با دخالت سلول های T پدید می آیند و زمان تظاهرات تأخیری (4 تا 48 ساعت بعد از مصرف غذای آلرژن) و اغلب با درگیری دستگاه گوارش می باشد.

شیوع آلرژی غذایی:

شیوع آلرژی غذایی در بزرگسالان در حدود 2 درصد و در کودکان 8 درصد گزارش می شود که مانند سایر انواع آلرژی میزان آن در دو دهه گذشته روبه افزایش بوده است.
وقوع آلرژی غذایی قطعا به زمینه ژنتیکی مستعد نیاز دارد و در کودکان آتوپیک میزان آن تا 37 درصد گزارش شده است.
آلرژن های غذایی گلیکوپروتئین های محلول در آب با وزن مولکولی 5 تا 70 کیلو دالتون هستند. که اغلب در مقابل گرما، اسید و پروتئاز پایدار می باشند.
در کودکان، آلرژن های غذایی معدودی، از جمله شیر گاو، تخم مرغ، سویا، گندم، بادام زمینی، غذاهای دریایی، و آجیل عامل وقوع 90 درصد از واکنش های آلرژی غذایی می باشند.

تظاهرات بالینی:

1- تظاهرات بالینی در آلرژی های غذایی با واسطه IgE: اغلب به صورت واکنش های پوستی، تنفسی، گوارشی و قلبی عروقی می باشد.
متداول ترین این تظاهرات، شروع فوری تظاهرات پوستی به شکل کهیر حاد (با شروع ناگهانی و ماندگاری کوتاه) است. اشکال شدید این تظاهرات به صورت واکنش آنافیلاکسی است که می تواند واکنش شدید و مرگباری باشد. واکنش ازدیاد حساسیت غذایی همچنین می تواند موجب تشدید درماتیت آتوپیک یا اگزما گردد. علائم گوارشی در این نوع آلرژی غذایی شامل درد شکم، تهوع و اسهال و تظاهرات تنفسی آن شامل عطسه، آبریزش از بینی و علائم چشمی می باشد. اگر درگیری تنفسی در جریان آلرژی غذایی به صورت سرفه، ویزولارنگواسپاسم (گرفتگی حنجره) باشد حاکی از شدت علائم بوده و نیاز به انجام اقدامات فوری دارد. کلاپس کاردیو و اسکولر (قلبی عروقی) در حین واکنش های غذایی فاجعه آمیزترین تظاهرات بالینی می باشد و ممکن است منجر به مرگ گردد.
تظاهرات کاردیو واسکولر (قلبی - عروقی) می تواند بدون بروز سایر علائم آنافیلاکسی اتفاق بیافتد و در نتیجه سریعا شناسایی نشود. واکنش آنافیلاکسی را می بایست در بالای لیست تشخیصی علل مرگ ناگهانی کودک قرار داد.
تعریف جهانی مورد قبول جهانی از آنافیلاکسی، در دست نمی باشد اما می تواند شامل واکنش های شدیدی باشد که تنها با درگیری یکی از سیستم های فوق (پوستی، تنفسی، گوارشی و قلبی) تظاهر نماید و باید هرچه زودتر شناسایی شود. واکنش هایی که با درگیری کاردیو واسکولر، افت فشار خون و علائم تنفسی (اختلال در تنفس و تورم در ساختمان تنفسی) همراه هستند نشانه شدید بودن واکنش آنافیلاکسی می باشند.
2- تظاهرات بالینی در آلرژی های غذایی با واسطه مکانیسم غیر IgE: بیشتر به صورت درگیری گوارشی و با تظاهرات پروکتایتیس یا آنتروکولایتیس و یا آنتروپاتی می باشد. ارزیابی آزمایشگاهی این نوع از آلرژی غذایی، به دلیل قطعی و قابل اندازه گیری نبودن فاکتورهای ایمونولوژیک درگیر و تأخیری بودن علائم، چندان میسر نمی باشد.
ارزیابی بیمار مبتلا به واکنش های آلرژی غذایی شامل:
1- گرفتن تاریخچه ای دقیق به منظور قطعی نمودن تشخیص براساس تاریخچه و نیز کسب اطلاعات واضحی است که با استفاده از آنها بتوان علائم و نشانه های آلرژی غذایی را دوباره در فرد ایجاد نمود. برای رسیدن به این هدف، گرفتن اطلاعات مربوط به توصیف دقیق علائم، فاصله زمانی بین خوردن ماده غذایی و شروع علائم، تعداد مواردی که واکنش آلرژیک اتفاق افتاده، مقدار غذای خورده شده که موجب بروز علائم می گردد (کمترین و بیشترین مقدار)، زمان وقوع جدیدترین حادثه غذایی آلرژیک و همراهی علائم با فاکتورهای دیگر مانند ورزش و دارو لازم می باشد.
2- معاینه بالینی با توجه به علائم تنفسی، پوستی، گوارشی و جستجو در مورد ویژگی های آتوپی باید انجام گیرد.

آزمون های آزمایشگاهی و بالینی:

اگر تاریخچه، نشانه واکنش آلرژی غذایی فوری بود می بایست در جستجوی آنتی بادی IgE اختصاصی غذایی هم باشیم. که از دو طریق 1- invivo (تست پوستی) 2- invitro (تست الایزا یا RAST) انجام می شود:
1- تست پوستی: یک قطره از عصاره غذایی را به همراه محلول های کنترل منفی (نرمال سالین) وکنترل مثبت (هیستامین) روی پوست قرار می دهیم، سپس پوست با سوزن مناسب پریک می شود. اگر آلرژن غذایی بتواند موجب پیدایش wheal (برآمدگی) به اندازه حداقل 3 میلی متر بیش از کنترل منفی بشود، تست پریک مثبت و کمتر از این مقدار، تست منفی تفسیر می شود. ارزش پیشگویی منفی برای این تست بیش از 95 درصد است به این معنی که اگر تست منفی شود احتمال وقوع واکنش غذایی با آن ماده تقریبا منتفی است ولی برعکس ارزش پیشگویی مثبت آن بالا نبوده و در حدود کمتر از 50 درصد است، بدین معنی که تست پوستی مثبت نشانه حضور آنتی بادی IgE بر ضد آن ماده غذایی خاص می باشد ولی به معنی وقوع واکنش بالینی نیست.
2- تست الایزا یا RAST: تست پوستی و تست RAST حساسیت و ویژگی مشابه دارند ولی گاهی اوقات برای بیماری که در ماتوگرافیسم شدید یا اگزمای پوستی گسترده دارد که امکان انجام تست پوستی نمی باشد و یا بیماری که نمی تواند به دلیل شدت علائم آنتی هیستامین را قطع نماید می توان از روش های آزمایشگاهی فوق استفاده نمود. اخیرا در مطالعات ذکر می شود که اندازه گیری کمی سطح IgE اختصاصی غذایی به روش CAP-RAST می تواند ارزش پیشگویی مثبت بالایی برای آلرژی غذایی به تخم مرغ، بادام زمینی، شیر گاو و ماهی داشته باشد.
3- چالش غذایی با ماده غذایی مشکوک: استاندارد طلایی تشخیص آلرژی غذایی است و اعتبار سایر تست ها با آن مقایسه می شود که روش های 1- چالش غذایی باز 2- چالش غذای یکسویه کور 3- چالش غذایی دو سویه کور با کنترل دارونما انجام می شود این روش آخر استاندارد طلایی تشخیصی برای آلرژی غذایی محسوب می گردد.
در طی انجام چالش غذایی در فواصل مشخص مقادیر فزاینده از آلرژن غذایی مشکوک به صورت خوارکی به فرد داده می شود. چالش غذایی برای بازسازی مجدد حوادثی است که در تاریخچه به آنها اشاره می شود. متأسفانه از عیوب این تست این است که وقت گیر بوده و نیاز به نیروهای انسانی آموزش دیده داشته و نیز هزینه بر است.

درمان آلرژی غذایی:

درمان جاری و مورد قبول آلرژی غذایی پرهیز جدی از آن ماده غذایی با آموزش مناسب به بیمار و خانواده وی می باشد. پرهیز نابجا از یک ماده غذایی اصلی می تواند بیمار را (که اغلب مبتلایان به آلرژی غذایی را کودکان تشکیل می دهند) در خطر سوء تغذیه قرار داده و از سوی دیگر پرهیز ناکافی در بیمار شدیدا آلرژیک می تواند او را در خطر مرگ قرار دهد.
کودک در فواصل 6 تا 24 ماه یکبار پس از انجام تست IgE اختصاصی (و در صورت منفی شدن تست و یا کاهش چشمگیر آن) می تواند مجددا چالش غذایی شود تا در صورت پیدایش پدیده تحمل خوراکی از پرهیز غذایی بی مورد و طولانی اجتناب گردد.
بیماران با سابقه واکنش آنافیلاکسی به یک ماده غذایی باید همواره اپی نفرین همراه داشته باشند و مراقبین آنها باید جهت درمان در موارد خوردن اتفاقی ماده غذایی آلرژن توسط کودک، آموزش ببینند.
منبع: برگرفته از مجله دنیای سلامت شماره 27
/س