نخستین بررسی‌ها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زاینده‌رود به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد؛ طرحی که شاید طراحان آن گمان نمی‌کردند سال‌ها بعد و به‌دلیل بروز خشکسالی فاجعه محیط‌زیستی برای مردم منطقه به حساب آید.
به گزارش ، وقایع اتفاقیه در ادامه نوشت: در سال‌های اخیر اما گفته می‌شود با پیشرفت این طرح و خشکسالی‌های پیاپی در کشور انتقال آب این رودخانه به زاینده‌رود تهدیدی جدی برای مردم منطقه به حساب خواهد آمد. در مهر 1327 کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهر 1332 به بهره‌برداری رسید. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب در سال 1383 افتتاح شد. مخالفت‌ها اما درباره احداث تونل سوم است.
کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند با احداث تونل سوم باید منتظر فاجعه محیط‌زیستی برای این منطقه بود؛ دشتی با باغ‌های پربار، دامنه‌هایی سبز و چشمه‌هایی پرآب که هزاران سال حیات‌بخش رود اسطوره‌ای کارون بوده است؛ تصویری قدیمی از دشت بیرگان در شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری که اکنون چشمه‌هایش خشکیده، رودخانه‌اش نیمه‌جان است و مردمش نگران زیرا روی همین رود نیمه‌جان هم قرار شده سدی بسازند و آبش را به جایی دیگر ببرند. بیرگان در شرق رشته‌کوه زردکوه بختیاری در 23 کیلومتری شهر چلگرد قرار دارد. چشمه‌های فراوان و پرآب این منطقه سبب شده بود این منطقه مولد آب طبیعت، تمدن کارون و حیات‌وحش چهارمحال و بختیاری و جلگه خوزستان محسوب شود.
چشمه خروشان مروارید در این میان همواره آوازه‌ای بلند در تاریخ هزاران ساله ایل بختیاری و ساکنان این منطقه داشته و از سرشاخه‌های معروف کارون بوده است. کرامت حافظی، فعال محیط‌زیست درباره اثرات زیست‌محیطی سد و تول سوم کوهرنگ به مهر می‌گوید: شرایط کنونی منطقه با گذشته بسیار متفاوت است. او تصریح می‌کند: پس از خشک‌شدن چشمه مروارید، با دستگاه پمپاژ آب رودخانه را در مسیر گذشته نهرهای کشاورزی چشمه مروارید رها کرده‌اند تا جوی‌های باستانی چشمه مروارید خشک نشوند و باغات و کشتزارها نخشکند. در واقع، به جای چشمه‌های بیرگان و چشمه مروارید که زمانی رود بیرگان را پرآب و خروشان می‌کردند اکنون با قطع مسیر این چشمه‌ها به علت حفاری تونل 24 کیلومتری کوهرنگ سوم، رودخانه نیمه‌جان بیرگان با پمپاژ تأمین‌کننده آب مسیر چشمه مروارید شده است.
طرح انتقال آب بیرگان، فاجعه ملی است
ورودی تونل کوهرنگ سوم (بیرگان) از روستای چم‌آباد- شهریاری منطقه بیرگان آغاز و به طول 24 کیلومتر آب رودخانه بیرگان را از سرشاخه‌های کارون با عبور از زیر کوه زرآب و منطقه نعل‌اشکنان به خروجی تونل سوم کوهرنگ در منطقه روستای سیلگاه موسی‌آباد متصل می‌کند. در طول این مسیر، در ارتفاع دو هزار و 200 متری از سطح دریا تونلی عرضی با قطر حدود پنج متر است که با قطع مسیر چشمه‌ها و شاهرگ آب‌های منطقه باعث ویرانی منطقه شده، به‌طوری‌که عملیات حفاری این تونل 24 کیلومتری با قطع شریان چشمه‌های بزرگ همراه بود و آب را به اعماق غیرقابل دسترس سوق داده است.
نوع پوشش تونل که بتون مسلح با ضخامت نیم متر روکش سیمانی است نیز به‌طور مضاعف شریان‌های حیاتی آب منطقه را قطع کرده است. در برآورد آغاز پروژه توسط شرکت منطقه آب اصفهان که کارفرمای اجرای تونل سوم کوهرنگ در خاک چهارمحال و بختیاری و در سرشاخه کارون است، میزان آب انتقالی حدود 270 تا 300 میلیون مترمکعب در هر سال پیش‌بینی می‌شد اما هم‌اکنون در برآوردهای جدید و پس از قطع چشمه‌های بزرگ این میزان بین 40 تا 130 میلیون مترمکعب پیش‌بینی می‌شود که حتی این برآورد در شرایط تغییر اقلیم فعلی و با احداث سد و جمع‌آوری آب در چندین سال هم به‌صورت خوشبینانه مطرح شده است. این فعال محیط‌زیست تصریح می‌کند: به جرأت می‌توان گفت این پروژه یک فاجعه زیست‌محیطی ملی است که باوجود نابودکردن منابع آبی کشور متأسفانه همچنان بر این بی‌تدبیری اصرار جاهلانه می‌شود.
انتقال آب از رودخانه نیمه‌جان
درحال‌حاضر در رودخانه بیرگان که زمانی عشایر بختیاری با کلک‌هایی که از مشک ساخته می‌شد و با قایق‌هایی دستساز به سختی و گاهی با خطر غرق‌شدگی از آن عبور می‌کردند تا حدی این خطر کاهش یافته که کودکان در آن بازی می‌کنند و ارتفاع آب به کمی بالاتر از قوزک پایشان می‌رسد و می‌شود گفت آبی برای انتقال نیست. با نگاهی به گزارش حفاری تونل سوم کوهرنگ به جملاتی بر‌می‌خوریم که نشان‌دهنده قطع شریان حیات‌بخش آب‌های منطقه بیرگان است.
در این گزارش آمده است: « هنگام حفاری به درزه‌ای از جنس سنگ‌آهک با بازشدگی محدود که با مجاری کارستی با فشار و دبی بالا ارتباط داشت، برخورد شد. جت آب (پرتاب آب) به طول 14 متر و دبی به میزان حدود 70 لیتر در ثانیه بالغ شده و عملیات حفاری در این جبهه متوقف شد.» در جای دیگری از این گزارش نیز تصریح شده است: با پیشروی 50 متر از طریق تونل دسترسی نعل‌اشکنان، در این جبهه نیز در متراژ 584,5 متر از محل تقاطع با تونل دسترسی، به درزه‌های آبدار با فشار بالا و دبی حدود 30 لیتر در ثانیه برخورد شد. چنین اتفاقاتی باعث شده است حفاری نابودگر تونل سوم کوهرنگ بیش از 20 سال به طول بینجامد. همچنین وجود گسل‌های فراوان در مسیر تونل سوم کوهرنگ باعث فرورفتن آب از مسیر طبیعی شریان چشمه‌ها پس از حفر تونل 24 کیلومتری در این منطقه شد و آب برای همیشه به نقاط غیرقابل دسترس بشر فرو‌رفت.
حافظی گلایه می‌کند: سد و تونل بیرگان در منطقه حفاظت‌شده قیصری با فعالیت‌های انفجاری، خاکبرداری و تخریب منطقه و قطع شریان رودخانه باعث نابودی این منطقه حفاظت‌شده و ذخیره‌گاهی حیات‌وحش شده است. آب شرب منطقه حفاظت‌شده قیصری برای حیات‌وحش از رودخانه بیرگان تأمین می‌شود که با انتقال آب این سرشاخه کارون همین رودخانه نیمه‌جان هم از منطقه بسیار ارزشمند حیات‌وحش قیصری دریغ می‌شود.
یک زاینده‌رود دیگر به زاینده‌رود می‌رود
رودخانه کارون در گذشته حدود 20 میلیارد مترمکعب آورد سالانه از کل منطقه و سرشاخه‌هایش در زاگرس در پنج استان داشته اما امروز این آورد بنا به گفته وزیر نیرو به 9 تا 14 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. تاکنون 6 سرشاخه کارون به‌طور کامل و سالانه انتقال یافته و حجمی معادل بیش از یک میلیارد مترمکعب آب از کارون دریغ شده است. تونل اول کوهرنگ از سال 1332 تاکنون به مقصد زاینده‌رود، تونل دوم کوهرنگ از سال 1368 تاکنون به مقصد زاینده‌رود، تونل چشمه لنگان از سال 1384 تاکنون به مقصد زاینده‌رود، سد کمال صالح رود تیره (سرشاخه دز) از سال 1390 تاکنون به مقصد صنایع اراک، تونل خدنگستان از سال 1392 تاکنون به مقصد زاینده‌رود و انتقال آب سرشاخه دز از الیگودرز به سد کوچری گلپایگان اصفهان و سپس به مقصد قمرود بیش از نیاز شرب از شهریور 1395 تاکنون اجرا شده است. از‌سوی‌دیگر، کارشناسان اقداماتی را که تاکنون برای انتقال آب به زاینده‌رود انجام شده برای مصارفی غیر از شرب، با هزینه فراوان و کاملا غیر‌اقتصادی عنوان می‌کنند، به گونه‌ای که قیمت آب انتقالی از محصولات صنعتی و کشاورزی گران‌تر می‌شود.
در طول سال‌های ساخت تونل بیرگان (تونل سوم کوهرنگ) دو سرشاخه کارون با نام‌های چشمه لنگان و خدنگستان، آب بیشتری را از کارون به زاینده‌رود انتقال دادند، به‌طوری‌که تاکنون چهار سرشاخه کارون (کوهرنگ اول، کوهرنگ دوم، چشمه لنگان و خدنگستان) به زاینده‌رود انتقال داده شده و سالانه آبی معادل 800 میلیون مترمکعب را که حقابه کارون است به زاینده‌رود منتقل می‌کنند؛ آبی که معادل یک زاینده‌رود جدید است. حافظی هشدار می‌دهد: تونل سوم کوهرنگ در واقع هفتمین انتقال آب سرشاخه‌های کارون است. در بدترین شرایط اقلیمی و درحالی‌که خوزستان بیش از همیشه در گرمای بی‌سابقه‌اش نیازمند آب است این انتقال آب در حال انجام بوده که هم نابودی آب شرب و هم گسترش ریزگردهای داخلی خوزستان را به دنبال دارد. از‌سوی‌دیگر، طبق قوانین، انتقال آب برای غیر‌شرب ممنوع است و حتی برای شرب هم نباید شرب مسیر پایین‌دست کارون را نابود کند.
