روایات امام باقر(ع)
هیچ چیز نیکوتر از آمیختگی حلم و بردباری با علم و دانش نیست.
کسی که وضع ظاهرش بهتر از حال باطنش باشد ترازوی اعمالش سبک است.
هیچ بنده ای به مقام دانشمندی نمی رسد تا اینکه نه به مافوق خود حسادت ورزد و نه زیردست را خوار کند.
آنکس که معصیت و نافرمانی خدای را می کند؛ خدای را نشناخته است.
آن طاعتی که سریعتر از دیگر طاعات پاداشش می رسد صله رحم است.
مؤمن برادر مؤمن است، از اینرو نه او را دشنام گوید و نه محرومش سازد و نه بدو گمان بد برد.
سه خوی و خصلت است که صاحبان آنها تا وبال و گرفتاریش را در این دنیا نبینند نخواهند مرد. 1 ـ ستم 2 ـ قطع ارتباط خویشاوندی 3 ـ سوگند دروغ
ایمان؛ دوستی و دشمنی در راه خداست.
بپرهیز از تنبلی و بی حوصلگی، چرا که آندو کلید هر شر و بدی می باشند.
فرد تنبل هیچ حقی را ادا نمی کند و آدم بی حوصله پای هیچ حقی نمی ایستد.
بر کجی آدمی همان بس که بینایِ عیب دیگران باشد و کور و نابینای عیب خود یا اینکه دیگران را بر چیزی عیب گیرد که خود توان ترک آنرا ندارد، و یا همنشین خود را با مطالبی یاوه و بیهوده آزار رساند.
فروتنی [یعنی] 1 ـ خشنود باشی به نشستن در جایی که از مقامت پست تر است 2 ـ با هر فردی که برخورد نمودی سلام کنی 3 ـ و بحث و جدل را ـ هرچند که بر حق باشی ـ ترک گویی.
به فرزندش فرمود: نفس خود را به شکیبائی و پایداری برحق وادار کن زیرا اگر کسی چیزی را در انجام حق دریغ کند؛ چند برابر آنرا در باطل بپردازد.
خداوند از ناسزاگوییِ بد زبان بیزار است.
دروغ ویران کننده ایمان است.
پیامهایی در ارتباط با امام باقر(ع)
ولادت
امام باقرالعلوم(ع) در شهر مدینه متولد شدند و بر اساس نظریه بیشتر مورخان و کتابهای روایی، تولد آن گرامی در سال 57 هجری بوده است.
جایگاه دینی و علمی
جایگاه دینی و علمی امام باقر(ع) اصولاً از محوری ترین مباحث زندگی آن حضرت است زیرا هر یک از ائمه به تناسب نیازها و شرایط فرهنگی و سیاسی زمان خویش، در بعدی از ابعاد کمالات خویش، ظهور و تجلّی ویژه ای داشته اند. شرایط و مقتضیات زمان و نیازهای جامعه اسلامی به امام باقر(ع) مجال بیشتری داد تا در جایگاه تبیین معارف دین و تفسیر کلام وحی و تشریح سنّت پیامبر(ص) درخششی تام یابند.
امام باقر(ع) چهره درخشان
آفتاب اگر هزاران منکر داشته باشد، چون می درخشد و روشنی می دهد و گرما می بخشد خود بهترین گواه و مؤیّد ارزشهای خویش است. امام باقر(ع) از جمله چهره های درخشانی هستند که هر بینای محقق و اندیشمندی را به تعظیم و تکریم ارزشهای خویش وا داشته اند.
باقرالعلوم
ابوجعفر امام محمد باقر(ع) پنجمین آفتاب افق امامت، جاودانه درخشیدند و زندگیشان سراسر دانش و ارزش بود، از این رو باقرالعلوم نامیده شدند، یعنی شکافنده دشواریهای دانش و گشاینده پیچیدگیهای معرفت.
بیان احکام
امام باقر(ع) در تصحیح اندیشه ها و زدودن انحرافها، تنها به مبارزه و رویارویی اکتفا نکردند، بلکه با بیان احکام و گاه تبیین شیوه استنباط احکام از قرآن و سنت پیامبر، پایه های فقاهت و اجتهاد صحیح را استحکام بخشیدند.
پیشوای علمی
امام محمد باقر(ع) وارث پدر خویش در پیشوایی علمی و مقام شریف هدایتگری بودند از این جهت عالمان از شهرها و سرزمینهای اسلامی به جانب ایشان رهسپار می شدند. هیچ فردی ـ از عالمان ـ به مدینه وارد نمی شد، مگر این که برای کسب معرفت و دانش به خانه امام محمدباقر(ع) مراجعه می کرد.
امر به معروف و نهی از منکر
در بینش امام باقر(ع) امر به معروف و نهی از منکر ضروریترین گامی است که باید در طریق اصلاح و حفظ سلامت جامعه برداشته شود.
ایشان می فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر تکلیفی است بزرگ که همه واجبات و ارزشها در پرتو آن تحقق می پذیرد». و در جای دیگر می فرماید: «جامعه بد آن جامعه ای است که امر به معروف و نهی از منکر را ارج ننهد و با دید عیبجویی به آن نگاه کند».
جامعیت
توجه به علم، امام باقر(ع) را از اخلاق و فضایل روحی غافل نمی سازد و روی آوری به معنویات و عبادت و بندگی، ایشان را از پرداختن به زندگی مادی و روابط اجتماعی و اصلاح جامعه باز نمی دارد. در واقع یکی از بارزترین ویژگیهای امام باقر(ع) جامعیّت ایشان است.
عبادت
امام باقر(ع) همپای همه ارزشهای علمی خویش، در اوج بندگی خدا قرار داشتند، و الگویی شایسته، برای زاهدان واقعی و مقتدایی وارسته، برای اهل عبادت و معنویت هستند.
ادعای ایمان و خداشناسی
چه بسیارند افرادی که ادعای ایمان و خداشناسی می کنند ولی در گفتار و کردار براحتی معیارهای بایسته و شرعی را رعایت نمی کنند و بدون هیچگونه دغدغه ای کلماتِ زشت و ناروا بر زبان جاری می کنند و اعمال ناشایست انجام می دهند امام باقر(ع) در این ارتباط می فرماید: «کسی که نافرمانی خدا می کند و از او اطاعت نمی کند، خدا را نشناخته است».
بهترین علم
بهترین و ارجمندترین علم، آن علمی است که تضمین کننده سلامت انسان و زداینده رنج و بیماری وی باشد و در این میان علمی که به روح و قلب سلامت می بخشد؛ مهمتر و ارجمندتر از علمی است که سلامت جسم را تأمین می کند. امام باقر(ع) در این زمینه می فرمایند: «بدان که هیچ علمی همانند طلب سلامت نیست و هیچ سلامتی همانند سلامت قلب نمی باشد».
جاذبه و دافعه
از جمله عوامل جاذبه، خوشرویی و خوش برخوردی با مردم است و نقطه مقابل آن در دافعه آفرینی و دور ساختن مردم از انسان، عبوس بودن و گرفتگی چهره می باشد. امام باقر(ع) در این زمینه می فرمایند: «گشادگی چهره و شادابی سیما، وسیله مهمّی برای جلب محبّت و دوستی دیگران و تقرّب به خداوند است، و چهره عبوس و گرفته مایه بیزاری و نفرت دیگران و نیز دوری از خدا می باشد».
رفق و مدارا با مردم
انسان در زندگی اجتماعی با روحیه ها و سلیقه ها و گرایشهای مختلف مردم روبرو است و چنانچه بخواهد، با همه سلیقه ها و گرایشهایی که با وی هماهنگی ندارند، به مقابله و انکار بپردازد، صحنه زندگی بر او تنگ خواهد شد و منزوی خواهد گردید. از این رو لازمه حضور در جامعه و حتی اصلاح مفاسد مردم، رعایت نرمش و عقل برخی حرکتهای جاهلانه و مغرضانه آنان است. امام باقر(ع) می فرماید: «جبرئیل نزد پیامبر آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت تو را درود می فرستد و می گوید با بندگان من مدارا کن».
حرمت حریم خانواده
از آنجا که خانواده نخستین جامعه طبیعی و کوچکترین گروهی است که از تعدد و تجمع آن، جوامع بزرگ شکل می گیرد، لازمه حرمت نهادن به جامعه، ارج نهادن به خانواده است. توصیه مکرّر قرآن و پیامبر(ص) و ائمه(ع) به احترام گذاری فرزندان نسبت به پدر و مادر و رعایت حقوق اعضای خانواده از سوی هر یک، خود توصیه ای در راستای حفظ سلامت جامعه بشری. امام باقر(ع) می فرماید: «بدترین فرزندان کسی است که کوتاهی در حق پدر و مادر او را گرفتار خشم آنان کند».
تعمیق روابط اجتماعی
در تعالیم ائمه(ع) نه تنها تحکیم پایه های روابط اجتماعی خواسته شده است بلکه آنان در صدد ژرفا بخشیدن به این الفتها و محبّتها تا اعماق جان و دل مؤمنان می باشند. امام باقر(ع) می فرمایند: «مؤمن برادر مؤمن است، نه او را ناسزا گوید و نه محرومش می کند و نه به وی بدگمان می شود».
علم و عمل
بسیارند کسانی که از دانش فراوان برخوردارند و بایدها و نبایدها را خوب می شناسند و بسیاری از عقاید ضروری، آگاهند. اما دانش آنان فقط وسیله تفاخر بر دیگران یا ابزار سرگرمی ایشان است و در زندگی عملی و اجتماعی آنان ظهور و بروزی ندارد. چنین دانشی، از دیدگاه امام باقر(ع) ارجمند نیست و آن همه ستایشها که از علم و معرفت شده است، شامل این افراد نمی شود. از این رو در سفارشهای مفصّل خویش به جابر می فرماید: «خطرات و شروری را که برایت رخ می دهد به وسیله دانشی که در اختیار داری، از خود دور ساز و علم خویش را به وسیله عمل خالص و پاکیزه، به کارگیر».
خودشناسی
شناخت و معرفت، زمینه و سرآغاز هر حرکت ارزشمند و ثمربخش است و در این میان موضوعاتی که باید مورد شناخت قرار گیرند نیز، برخی بر بعضی دیگر برتری دارند. در تعالیم امام باقر(ع) عالیترین و زیربنایی ترین موضوع، خودشناسی معرّفی شده است، آن حضرت می فرماید: «هیچ معرفتی ـ در شرافت و ارجمندی و ثمربخشی ـ به پای خودشناسی نمی رسد». و به تعبیر دیگر برترین شناخت، شناختِ خویشتن است.
