اسناد پادریان کَرمِلی، به کوشش دکتر منوچهر ستوده با همکاری ایرج افشار، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، پاییز 1383، بیست و دو + 328 ص، زرکوب، تصویر، فهرست.
«پادری» کلمه ای پرتغالی است به معنای «پدر» و منظور از آن کشیشِ (تعمید دهنده) است که متأسفانه در متون ترجمه شده از زبان های اروپایی و به تبعِ آنها نوشته های فارسی، به صورت «پدر مقدس» و غالبا «پدر روحانی» به کار می رود.
پادریان در دوره صفویان و مخصوصا از زمان شاه عباس برای تبلیغ در ایران پیدا شدند و به سبب وجود شمار انبوهی از ارامنه در جلفا، عمدتا در اصفهان استقرار یافتند و به آمیزش با مردم پرداختند. شاه عباس که هم به استورای کیش خود و اعتقادات دینی خویش اطمینان داشت و هم از ساحت و سعه صدر برخوردار بود، به آنان خوشرویی و خوشرفتاری نشان می داد و اسباب آسایش ایشان را فراهم می آورد. این کشیشان با مراکز مذهبی اروپا در تماس بودند و با آنها مکاتبه می کردند که اسنادی از آنها بر جای مانده است. همچنین با مقامات ایرانیِ آن روزگار تماس و مکاتبه داشتند که غالب آنها به فارسی ترجمه شده است و نسخه یگانه ای از آنها در کتابخانه ملی شهر ناپل نگاهداری می شود که میکروفیلم آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است و کتاب حاضر از روی آن چاپ شده است.
این کتاب، صرف نظر از «مقدمه مصحّح» یعنی استاد منوچهر ستوده و «یادداشت» استاد ایرج افشار در معرفی کرملی ها، حاوی 170 نامه و سند است که با چند پیوست و فهرست تکمیل می شود و در مجموع منبع ارزنده و کم نظیری برای مطالعه در اوضاع اجتماعی، دینی، اقتصادی و فرهنگی روزگار صفویان است.
انیس الطالبین و عدة السالکین، صلاح بن مبارک بُخاری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات و اضافات دکتر خلیل ابراهیم صاری اوغلی، به کوشش دکتر توفیق ه. سبحانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ 2، 1383، شصت و چهار + 350 ص، زرکوب.
صلاح بن مبارک بخارایی، که به قولی هفتاد سال عمر کرده و در سال 793 ق درگذشته است، از صفویان وابسته به سلسله نقشبندیه بوده که کتاب او با عنوان انیس الطالبین ... در مناقب خواجه بهاءالدین نقشبند از مهمترین و کهن ترین کتاب هاست که در باب اصول طریقت نقشبندی تألیف شده است و از آن چندین نسخه خطی یافت می شود که کتاب حاضر بر اساس آنها تصحیح شده است و قدیمی ترین آنها مورخ سال 823 ق است.
مصحّح که مقدمه ای مفصل در معرفی سلسله های تصوّف و طریقه نقشبندی و نسخه های خطی کتاب تدوین کرده است، تعلیقات مفصّلی در توضیح نکات مشکل یا مبهم، بر کتاب افزوده است که مزید فایده هر چه بیشتر است. چاپ این اثر مهم عرفانی، که در اصل پایان نامه مصحّح بوده است، در خور قدردانی است.
ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، محمد یوسف واله قزوینی اصفهانی، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات: دکتر محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382، سی و پنج + 801 + 17 ص تصویر، فهرست.
یکی از کتاب های سودمند و مفصل در تاریخ ایران خلد برین نام دارد که به دست میرزا محمد یوسف فرزند میرزا حسین خان قزوینی، از شاغلان دستگاه دیوانی دوره صفویه به نگارش درآمده است. کتاب خلد برین شامل هشت روضه و یک خاتمه است که نگارش آن در 1046 آغاز شده و پس از 1071 پایان یافته است.
کتاب حاضر حدیقه های ششم و هفتم از روضه هشتم را دربر دارد که شامل وقایع و امورِ دوره سلطنت شاه صفی و شاه عباس دوم یعنی سال های 1038 تا 1071 ق می شود و به دلیل ذکر جزئیات این وقایع و امور، که مؤلف شاهد عینی آنها بوده است، از منابع عمده تاریخ ایران در قرن یازدهم هجری است. افزوده های مصحّح (تعلیقات، لغات و اصطلاحات، فهرست ها و کتابنامه) به فهم بهتر محتوای کتاب کمک می کنند.
برزونامه، منسوب به خواجه عمید عطاء بن یعقوب، به اهتمام دکتر سید محمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382، یازده + 283 ص، زرکوب.
خواجه عمید عطاء بن یعقوب معروف به عطایی رازی، از شاعران قرن پنجم و معاصر سلطان ابراهیم غزنوی بوده که مسعود سعد سلمان (438 تا 515 ق) با او آشنایی و ارتباط داشته و در وفاتش مرثیه سروده است.
مثنوی بُرزونامه بخشی است از داستان مفصل برزونامه که پس از شاهنامه منظومه ای حجیم بوده و به تقلید از آن از روی داستان های کهن سروده شده است. این بخش را که سرگذشت برزو پسر سُهراب است، یک محقق انگلیسی به نام تِرنر ماکان (همان که شاهنامه هم چاپ کرده است) چاپ کرده بوده است و اکنون به صورتی منقّح در 3664 بیت در ایران به زیور چاپ آراسته شده است که داستان کُکِ کوهزاد در 710 بیت از سراینده ای ناشناس آن را تکمیل می کند.
تاریخ تحول دانش ریاضیات و نجوم در چین، ژوزف یندهام، ترجمه همایون صنعتی زاده (و) پرویز شهریاری، کرمان، دانشگاه شهید باهنر، 1383، 374 ص، تصویر، جدول، فهرست.
سرزمین وسیع و کهنسال چین یکی از خاستگاه های عمده دانش و فرهنگ بشری است که متأسفانه به واسطه دشواری زبان و فقدان وسایل ارتباطی و رفت و آمد مناسب تا کنون برای ما کمتر شناخته بوده است. محققان اروپایی و آمریکایی هم به همین اندازه از سابقه علمی چین ناآگاه بوده اند. لذا کوشش ژوزف یندهام (متولد 1900) در جهت تدوین کتاب عظیم دانش و تمدن در چین بس ارزنده و در خور ستایش است. کوشش دو دانشمند متبحر ایرانی هم در برگردان بخشی از جلد دوم این کتاب، که به موضوع تاریخ ریاضیات و نجوم در چین اختصاص دارد، شایسته قدردانی و سپاسگزاری است.
کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده است: ریاضیات (شامل عدد نویسی، حساب و آنالیز ترکیبی، ابزارهای مکانیکی برای محاسبه، چرتکه، عددهای هنری، کسرها، عددهای گُنگ، هندسه، مثلثات، مسأله و معما، جبر، ماتریس، معادله، حسابان، ...) و نجوم (منابع، گاهنامه، آثار و نوشته ها، مکتب ها، تحولات، قطب، ستارگان، نقشه، افسانه ، ساعت آفتابی، کره، دوره ها ...).
مقدمه ای نسبتا مفصّل در جغرافیا و تاریخ چین، و چند پیوست و فهرست های اعلام و منابع بر فایده کتاب می افزاید.
تاریخنامه هرات، تألیف سیف بن محمد بن یعقوب الهروی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، اساطیر، 1383، 827 ص، نمایه، زرکوب.
مؤلفِ کتاب، که بیشتر به نام «سیفی هروی» شناخته است و در سال 681 ق زاده شده، از نویسندگان و شاعران هم عصر ملک فخرالدین کُرت و برادرش ملک غیاث الدین (در گذشته در سال 729 ق) بوده و کتاب را در سال 721 به پایان رسانده است. این کتاب از کامل ترین تاریخ های مربوط به هرات به حساب می آید و عمدتا حاوی اخبار هرات از زمان حمله چنگیزخان به بعد است و به علت دقت مؤلف در گزارش اخبار، مورد استفاده و استناد مؤلفان بعد قرار گرفته است.
تاریخنامه هرات، در اصل از روی یک نسخه خطی به وسیله محمد زبیر الصدیقی تصحیح شده و در سال 1362 ق / 1943 م در کلکته به چاپ رسیده است و چاپ فعلی، با حروفچینی جدید و اصلاح اشتباهات آن چاپ و افزایش «مواردی که از قلم و نگاه ایشان مغفول افتاده» صورت گرفته است، و به این ترتیب منبعی دقیق و تازه در اختیار پژوهندگان تاریخ خراسان عموما و شهر هرات خصوصا نهاده شده است.
تعلیقه بر الهیات شرح تجرید، شمس الدین محمد بن احمد خَفری، مقدمه و تصحیح [ از] فیروزه ساعتچیان، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1382، 232 ص، زرکوب.
یکی از آثار بسیار مهم و تقریبا یگانه در کلام شیعه کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی است که شروح و حواشی و تعلیقات بسیار بر آن نگاشته اند مثل شرح تجرید قوشچی که از معروف ترین آنها به شمار است و خود موجب پدید آمدن شرح های دیگر شده است مثل حاشیه یا تعلیقه خفری که بر بخش الهیات شرح تجرید یعنی مقصد سوم کتاب (از اثبات صانع تا مسأله نفی شریک) نگاشته شده است. در واقع مسائلی که در این کتاب مطرح شده اند عبارتند از: اثبات واجب، قدرت و علم و حیات و اراده و سمع و بصر و تکلم و صدق و سَرمَدیت و توحید واجب.
محقق خَفری که اهل خَفر از نواحی شیراز بوده و در قرن دهم می زیسته و در 942 یا 957 ق درگذشته، اندیشمندی دقیق النظر و مورد اعتقاد عام و خاص بوده است. از او آثار متعدد در فلسفه و منطق و کلام و هیئت بر جای مانده بود که تعلیقه بر الهیات ... از آن جمله است. از این کتاب نسخه های متعدد در کتابخانه های ایران یافت می شود که مصحّح از شش نسخه از آنها برای تصحیح متن استفاده کرده است.
جواهرنامه نظامی، تألیف محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری، به کوشش ایرج افشار و همکاری محمد رسول دریاگشت، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1383، 446 ص، فهرست، زرکوب.
یکی از موضوعات مورد توجه ایرانیان از دیرباز تا یکی دو قرن پیش علوم مختلف مخصوصا کانیها و علی الخصوص سنگ های قیمتی یا «احجار کریمه» بوده است و در این زمینه تا قرن یازدهم هجری ده ها کتاب تألیف شده است که جواهرنامه نظامی قدیمیترین آنها و نخستین کتاب به زبان فارسی است. ارزش و اهمیت کتاب، که در سال 592 ق تألیف، مخصوصا در این است که مؤلف همچون پدر خود «جوهری» یعنی اهل فن و زرگر بوده و لذا عهده آن چه نوشته است حاصل تجربیات خود اوست.
کتاب در چهار «مقاله» تدوین شده است: در کلیات یعنی «کیفیت مرکبات عالم سفلی چون بنات و حیوان و انسان و معدنیات»؛ در جواهری که از جمله حجریات باشد... و شرح معادن و خاصیت و قیمت آنها (یاقوت، زمرد، لعل، فیروزه، مروارید، حجر دهنج و احجار دیگر: جزع، بلور، لاجورد، مرجان، کهربا، پازهر، مغناطیس، رخام، کرکس، توتیا...)؛ «فی شرح الفلزات و خواصها [صهم] و ما بتعلیق بها»؛ «مینا و تلاویحات»... که با چند فهرست سودمند تکمیل می شود.
دیوان قصائد ملاحسن آرانی، به اهتمام حبیب اللّه سلمانی آرانی، آران و بیدگل، انتشارات نورالسجاد، 1383، هجده + 389 ص.
ملاحسن آرانی متخلص به «داعی» در سال 1193 در آران زاده شد و در 1310 ق درگذشت در حالی که نزدیک به یک قرن سابقه فعالیت فرهنگی در پشت سر داشت. اما عمده شهرت و اعتبار او ناشی زهد و ریاضاتی است که از نوجوانی پیشه کرده بود، هر چند که تا آخر عمر لحظه ای از خواندن و نوشتن باز نایستاد. کتاب حاضر مجموعه ای از قصیده، ترکیب بند، ترجیع بند، غزل، دو بیتی و بحر طویل است که عموما در منقبت یا مرثیه خاندان پیامبر (ص) هستند که از لحاظ ظرایف زبان فارسی نیز در خور توجهند.
سه رساله موسیقی قدیم ایران، به کوشش دکتر منصوره ثابت زاده، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382، 312 ص، زرکوب، جدول، نمودار، فهرست.
«موسیقی زبانِ دل است» و لذا عُمر آن به پای عُمر بشری می رسد. در افسانه ها آن را آواز ققنوس افسانه ای دانسته اند که منقاری دراز با سیصد و شصت و پنج سوراخ دارد، و هر روز نوایی نو سر می دهد. موسیقی ایرانی را فارابی (درگذشته به سال 339 ق) به صورت علمی و مدّون درآورد و سه قرن پس از او صفی الدین اُرموی و پس از وی عبدالقادر مراغی (درگذشته در سال 838 ق) آثاری به عربی و فارسی در علم موسیقی تألیف کردند، اما در مجموع آثار چندانی به زبان فارسی در زمینه موسیقی وجود ندارد. از آنچه در این زمینه به دلت افتد غنیمت و ارزشمند است، مثل: اول، رساله کوکبی (نجم الدین کوکبی بخارایی) که در رُبع اوّل قرن دهم تألیف شده است و از دوازده مقام و یک خاتمه تشکیل شده است.
دوم، رساله موسیقی عبدالرحمن سیف غزنوی، از قرن هشتم که در رساله ای مختصر اما حاوی برخی از اصطلاحات موسیقی که در منابع دیگر یافت نمی شوند، و در نتیجه این رساله با آثار ماقبل و مابعد تفاوت هایی دارد، و در مجموع از دوازده مقام و بیست و چهار شعبه تشکیل شده است و ابیاتی از کوکبی هم در آن دیده می شود (چهار نسخه از آن در ایران شناسایی شده است).
سوم، که رساله موسیقی گمنام نام گرفته است به سبب احتوا بر برخی نکات مبهم، بسیار ارزنده دانسته شده است. این رساله حاوی دوازده مقام ماوراءالنهر و شش مقام دیگر است و از آن دو نسخه یافت می شود.
این مجموعه با توضیحات و تعلیقات شبعِ مصحّح و چند فهرست سودمند به پایان می رسد.
عبرتنامه،میرزا محمود تقی آشتیانی، مقدمه و ویرایش: حسین عمادیِ آشتیانی، تهران، نشر مرکز، 1383، 223 ص، رقعی.
میرزا محمود تقی آشتیانی ملقب به «عماد دفتر»، فرزند میرزا علی، از هنرمندان روزگار ناصرالدین شاه بوده که در کتابت، تحریر، خوشنویسی، نقاشی و کتیبه نگاری دستی داشته است و علاوه بر اینها شعر هم می گفته است. او، پس از شکست ایران در جنگ هرات، در سال 1276 ق همراه فوجی نظامی در مقام منشی به مرو اعزام شد و چون ایرانیان شکست خوردند او به همراه بسیاری دیگر به اسارت ترکمنان درآمد که کتاب عبرتنامه گزارش آن گرفتاری و داستان محنت ها و مصائب دوره اسارت است. تصحیح و چاپ کتاب به صورتی منقح و مقبول انجام گرفته است.
فرامرزنامه، از مؤلفِ ناشناس، به اهتمام دکتر مجید سرمدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382، سیزده + 284 ص، زرکوب.
فرامرز در تاریخ حماسی ما، از جمله در شاهنامه، یکی از پسران رستم دانسته شده که مادرش خاله شاه کیقباد بوده است و خودش دو برادر و دو خواهر داشته است. او در سپاهی که رستم به کین خواهی سیاوش آراسته بود پیشرو بود و به توران حمله برد و آنجا را به آتش کشاند. یعنی عملاً نخستین کس است که در دوره جنگ های ایرانیان و تورانیان را به انتقام خون سیاوش آغاز کرده است. فرامز بعدها در جنگ رستم و اسفندیار، مهرنوش پسر اسفندیار را از پا درآورد، و پس از افتادن رستم به چاهِ شغاد، به کین خواهی او قیام کرد ... و سرانجام به فرمان بهمن پسر اسفندیار بردار شد.
فرامرزنامه که گزارش احوال فرامرزِ رستم است، در واقع تتمه و دنباله جریانات و حوادث حماسی و داستان های ملی ایران است که در شاهنامه ذکر نشده اند. این مثنوی در قرن پنجم سروده شده است و ظاهرا فقط چند نسخه دستنویس از آن باقی مانده است و روانشاد استاد دکتر ذبیح الله صفا در حماسه سرایی در ایران از برخی از آنها خبر داده است. اما سراینده داستان شناخته نیست جز اینکه گویا اهل فرس آباد مرو بوده و در دهی به نام پیروزآباد زندگی می کرده است و به فردوسی ارادت تمام داشته است.
متن حاضر در 1596 بیت بر اساس سه نسخه تصحیح شده است و مقدمه مفصّل و توضیحات آموزنده مصحّح و چند فهرست (واژه نما، کشف الابیات، نامهای کسان و جایها، مأخذ) بر سودمندی آن می افزاید.
لغتِ شاهنامه، عبدالقادر بغدادی، تصحیح کارل زالمان، ترجمه و توضیح و تعلیق: توفیق ه سبحانی (و) علی رواقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382، شصت + 666 ص، زرکوب، جدول نما.
شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی به دلیل سهم و نقشی که در احیای تاریخ و فرهنگ ایران و حفظ آن دارد، همواره از وجوه مختلف نظرِ توجه محققان را به خود جلب کرده است و به همین جهت از قدیم الایام پژوهش های گوناگون درباره آن تألیف و چاپ شده است، از جمله کتاب مفصل لغتِ شاهنامه که یک عالِم عربی الاصلِ فارسی دان به نام عبدالقادر بغدادی (بغداد، 1030 ق تا 1093 در قرن یازدهم در توضیح کلمات شاهنامه به ترکی نوشته است و هر جا که توانسته است از شاعران و ادیبان دیگر مثال شاهد آورده است. این کتاب را کارل گرمانوویچ زالمان، از دانشمندان نامی آلمان (در گذشته به سال 1916 / 1295) در سال 1895 / 1274 ش با توضیحاتی به چاپ رساند، و چاپ ترجمه متن آلمانی آن است که با مقدمه و توضیحات و تعلیقات مصحّحان ایرانی به صورت منقّح به چاپ رسیده و منبعی ارزشمند در باب زبان و ادب فارسی و فرهنگ ایرانی در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
لوایح، تألیف نورالدین عبدالرحمان جامی، تصحیح و مقدمه و تعلیقات از: یان ریشار، تهران، اساطیر، چ 2، پاییز 1383، 116 ص، رقعی، زرکوب.
مولانا نورالدین عبدالرحمان جامی (817 تا 898 ق) که آخرین شاعر بزرگ زبان فارسی به شمار می رود، عالمی عارف و صاحب تألیفات گوناگون به نظم و نثر در زمینه های ادب و عرفان است که رساله کوتاه لوایح از آن جمله است. این رساله که در حدود سال 870 ق تألیف شده است، از کتاب های مهم و مبتکرانه جامی به شمار می رود و در آن موضوعات اصلی مکتب شیخ یحیی الدین عربی (شیخ اکبر) به صورتی منقّح به فارسی روان و فصیح بیان شده است، از یک «دیباچه»، سی و شش «لایحه» و یک «تذییل» تشکیل یافته است.
مآثر سلطانیه (از روی نسخه موزه بریتانیا)، نوشته عبدالرزاق دنبلی، به کوشش فیروز منصوری، تهران، اطلاعات، 1383، 289 ص، فهرست.
یکی از کتاب های ارجمندی که درباره تاریخ اوایل حکومت قاجار تألیف شده است مآثر سلطانیه نام دارد که با «بیان کیفیت حالات طایفه جلیله قاجار» آغاز می شود و پس از نقل فشرده حوادث روزگار آقا محمدخان، به تفصیل به شرح اوضاع و وقایع دوران سلطنت فتحعلی شاه تا حوادث سال 1230 می پردازد. متأسفانه در پیشگفتار مصحّح هیچ اطلاعی درباره مؤلف به دست داده نشده است، هر چند که نسبتا چه تفصیل درباره نسخه های مختلف کتاب بحث شده و ارجحیت نسخه موجود در موزه بریتانیا نشان داده شده است. مصحّح علاوه بر گفت و گو از یک چاپ افست که «تحریف کلی پذیرفته و خیلی از مندرجات آن با کاهش و افزایش سیلقه ای و سیاسی دیگرگون گشته است» (ص 13)، در بخش «تعلیقات» این مغایرت ها و تحریفات را که «اکثرا به نفع روس ها» اعمال شده اند، نشان داده است.
مرآت واردات، محمد شفیع طهرانی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: دکتر منصور صفت گل، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1383، 293 ص، زرکوب.
ظهور صفویه در تاریخ ایران و سقوط این سلسله پس از دو قرن سلطنت مطلق از رویدادهای مهمی است که در تاریخ ایران و منطقه تأثیر بسیار نهاده است، به ویژه که برافتادن دولت ظاهرا نیرومند صفویان به دست گروه نه چندان انبوهی از افاغنه صورت گرفته و شگفتی و تأثیر اهل تفکر و تذکر را برانگیخته بوده است.
محمد شفیع طهرانی، متخلص به «وارد»، از تبار سادات تهرانی، در 1087 ق در مکینه هندوستان، که پدرش به آنجا مهاجرت کرده بود، زاده شد و پس از اندک مدتی خدمتِ دیوانی به شعر و ادب و تاریخ روی کرد و به تألیف مخصوصا در زمینه تاریخ پرداخت که تاریخ چغتایی از نخستین آنهاست، و مرآت واردات که تقریبا مکمل آن است و عمدتا شرح حوادثی است که خود مؤلف شاهد آنها بوده است.
از مرآت واردات تنهایک نسخه خطی موجود است که چاپ حاضر بر اساس آن انجام گرفته است و با چاپ آن منبعی دست اول در زمینه دهه های آخر سلطنت صفویه در دسترس علاقه مندان قرار می گیرد، علی الخصوص که مصحح در مقدمه مفصل و کامل خود اطلاعات سودمندی درباره مؤلف و اوضاع روزگار او به دست می دهد.
مرو، دکتر سیدمنصور سید سجادی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، بهار 1383، 412 + 93 ص تصویر و نقشه.
مرو از شهرهای کهن خراسان بزرگ است که در طول تاریخ همواره مورد توجه گروههای مختلف مردم از سلطان و امیر و عالم و کاسب و هنرمند و غیرهم بوده است، اما تا کنون کمتر تحقیق جامع و مانعی درباره آن صورت گرفته است. کتاب حاضر «بازسازی جغرافیای تاریخی این شهر بر پایه نوشته های تاریخی و شواهد باستان شناسی» است که در هفت فصل تنظیم شده و تقریبا نکته ناگفته ای درباره آن باقی نمانده است.
مصابیح القلوب، تألیف ابو سعید حسن بن حسین شیعی سبزواری، تصحیح و تحقیق دکتر محمد سپهری، چاپ دوم، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1383، بیست و چهار + 620 ص، زرکوب.
ابو سعید سبزواری معروف به «حسن شیعی شیرازی» و «واعظ بیهقی» از فقها و علما و متکلمین نامدار قرن هشتم که در سال 757 ق در حیات بوده است، در عین حال نویسنده ای توانا و صاحب سبکی شیوا بوده و آثار گرانسنگی در عرفان و فقه و کلام پدید آورده است که مصابیح القلوب از مهم ترین آنهاست. این کتاب متشکل از پنجاه و سه فصل در ترجمه و شرح پنجاه و سه روایت از پیامبر اسلام است که همراه با حکایت های نغز و خواندنی و مواعظ و امثال و اشعار فارسی و عربی و آیات قرآنی، خواننده را با حال و هوای اعتقادات دینی از طریق زبان فارسیِ روانِ مؤلف آشنا می کند این کتاب بر اساس چهار نسخه خطی فراهم آمده است و با مقداری تعلیقات و فهرست های گوناگون تکمیل شده است.
مطلع سعدین و مجمع بحرین، کمال الدین عبدالرزاق سمرقندی، جلد دوم، دفترهای اول و دوم، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تابستان 1383، 1057 ص.
این جلد حاوی بخشی از تاریخ ایران در فاصله سال های 807 تا 875 هجری یعنی از زمان مرگ تیمور گورکان تا استقرار سلطان حسین میرزای بایقر است که پیش از این در سال های 1320 و 1328 به تصحیح «پروفسور مولوی محمد شفیع»، از دانشمندان طراز اوّل پاکستان، در لاهور چاپ شده بوده است و استاد دکتر نوایی با مقابله با نسخه های خطی تازه یاب تصحیح جدیدی از آن به دست داده است. نقص بزرگ این کتاب فقدان هر گونه فهرست مندرجات و نمایه است.
منتخب التواریخ، منسوب به معین الدین نطنزی، به اهتمام پروین استخری، تهران، اساطیر، 1383، بیست و یک + 453، زرکوب.
معین الدین نطنزی که کتاب منتخب التواریخ منسوب به اوست، از آن جمله مورخان است که اطلاعات چندانی درباره آنان در دست نیست، همین اندازه می دانیم که به نوشته دولتشاه سمرقندی در دستگاه اسکندر بن عمر شیخ پسر تیمور می زیسته و کتاب را به نام او تألیف کرده است. این کتاب یک تاریخ عمومی است که با ذکر «طبقه ملوک شبانکاره» آغاز می شود و پس از شرح مختصر احوال آنان و ملوک هرمز و کرمان و یزد و لرستان و اولاد جوجی خان و فرزندان هلاکوخان و طغا تیموریان و چوپانیان و خروج اُمرای ماوراءالنهر به ذکر خاندان «سلطان صاحبقران» یعنی تیمور پرداخته می شود، و احوال فرزندان و نوادگان او به تفصیل گزارش می شود. کتاب برای مطالعه وضع حکمرانان فارس، لرستان و آذربایجان در قرون هشتم و نهم منبعی بس سودمند است.
مهد علیا به روایت اسناد، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر، 1383، 416 ص، نمایه، نمودار، زرکوب.
«آنچه تا کنون از تاریخ قاجاریه می دانیم مطالبی است که به صورت عاطفی تهیه شده و با همان صورت عاطفی به ما منتقل گردیده و ما هم آن را با همان مبنای عاطفی به صورت مقاله و کتاب و رساله و خطا به خواسته ایم به دیگران منتقل کنیم». اما در پس این وجه عاطفی حقایق مکتوبی نهفته هستند که رد پایشان فقط در اسناد یافت می شود. به همین جهت برای شناخت یکی از بهترین و تأثیرگذارترین چهره های روزگار قاجار، یعنی ملک جهان خانم، دختر قاسم خان، داماد فتحعلی شاه و زن محمد شاه و مادر ناصرالدین شاه که به «مهد علیا» معروف است و به سبب این که عامل اصلی توطئه قتل امیر کبیر بوده، منفور همگان است. اما اسناد بازمانده چهره دیگری از او را نشان می دهند. شادروان دکتر نوایی، در این کتاب که آخرین یادگار عمر پربار اوست، اسناد مربوط به وقفیات، فرمان ها، قروض، مداخل و مخارج و ماترک و نیز نامه های او را خطاب به اشخاص مختلف گرد آورده و منبع عمده ای برای تحقیق در اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن روزگار برای پژوهندگان فراهم آورده است. کتاب حاضر در پنجمین سال حامیان نسخ خطی به عنوان بهترین اثر از سوی داوران برگزیده شد.