جمعه ها اوج انتظار

«جمعه» روز پایانی هفته، مورد احترام مسلمانان و یکی از عیدهای مهم آنان است. به عقیده برخی جمعه از آن رو جمعه نامیده شده که در آن برای نماز، اجتماع می کنند. 1

اهمیت شب و روز جمعه در احادیث بسیاری بیان شده و اعمال و دعاهای فراوانی برای آن مقرر گشته است. از مهم ترین اعمال مؤمنان در روز جمعه توجه به حضرت مهدی (ع) و انتظار فرج آن بزرگوار است. در این روز، زیارت آن حضرت و دعا برای تعجیل فرج او مستحب است؛ زیرا طبق برخی از روایات و زیارات، امید ظهور آن حضرت در روز جمعه بیش از سایر روزها است. 2

امام صادق(ع) در این باره فرموده است: ...و خروج می کند قائم ما اهل بیت در روز جمعه.3

هم چنین در روایاتی آمده است: روزی که پیامبر اکرم (ص)، علی(ع) را در غدیر خم به جانشینی خود برگزید، جمعه بود و روز قیام قائم جمعه خواهد بود و روز بر پایی رستاخیز جمعه خواهد بود. 4

البته بین این سه رخ داد عظیم، وجوه مشترک فراوانی وجود دارد. از ویژگی های دیگر این روز با عظمت، آن است که حضرت مهدی در آن روز شریف پای به عرصة گیتی نهاده و چشم به جهان گشود. 5

امام زمان، پیشوای دوازدهم شیعه امامیّه، مهدی موعود، یگانه فرزند امام حسن عسکری و واپسین امام است. همه شیعیان دوازده امامی، بر امامت آن حضرت اتفاق نظر دارند و او را زنده و از نظرها غایب و حضرتش را نقطة امید خود و منجی عالم بشریت می دانند.

پیوسته در حوادث سهمگین زندگی، بدو پناه می برند و منتظر فرج او هستند؛ تا آن گاه که حکمت الهی، اقتضای ظهور، خلافت و تصرف ظاهری آن حضرت را بکند و او بنا به وعدة خداوند زمین را از عدل و داد و مساوات پُر کند و عظمت شریعت را تجدید نماید و احکام الهی را در میان مردم جاری سازد.

نام آن حضرت همان نام حضرت رسول (م، ح، م، د) است. در اخبار شیعه از بردن نام ایشان منع شده است و اکثر عالمان شیعه نام ایشان را به صراحت ذکر نمی کنند. این روایات شاید مربوط به زمان کودکی و دوران پیش از غیبت ایشان بوده است تا مخالفان ـ که به شدت در تعقیب ایشان بودند ـ به وجود ایشان پی نبرند، از آن حضرت با القابی چون مهدی، حجّت، قائم، منتظَر، بقیه الله و صاحب زمان، خلف صالح، امام زمان، ولی عصر، امام عصر و... یاد می شود.

تولد ایشان در شب نیمه شعبان سال 255. ق روی داده است. مادرش بانویی رومی بود که نرجس (نرگس) و به قولی «ملیکه» نام داشت. او را نواده قیصر روم گفته اند و در روایات به چگونگی ازدواج حضرت عسکری(ع) با این بانو و نیز کیفیت ولادت امام و معجزات آن حضرت اشاره شده است.

به موجب این روایات، آن حضرت از روز ولادت از دیدگان مردمان پنهان نگاه داشته می شد؛ ولی برخی از خانواده و خواص صحابه، او را زیارت می کردند. امام عسکری(ع) اصحاب خود را از غیبت قریب الوقوع ایشان مطلع می ساخت. در شمایل حضرتش گفته اند: در شکل و خوی، شبیه جدش پیغمبر(ص) است. آخرین بار وقتی که امام دوازدهم در جمع مردم دیده شد، هنگام خواندن نماز بر جنازه پدر بزرگوارش (ربیع الاول 260. ق) بود و پس از آن، غیبت آن حضرت آغاز شد. بنا بر اخبار و روایات شیعه، آن حضرت دو غیبت دارد: صغری و کبری. غیبت صغری 69 سال (از شهادت امام عسکری (ع) تا سال 329 ق) طول کشید و در این مدت چهار سفیر یا نایب ـ که ایشان را «نواب» یا «سفراء» می خواندند ـ نامه ها و توقیعات حضرت را به مردم می رساندند و خود به زیارت ایشان نایل می شدند.

به جز این چهار تن ـ که «سفراء محمودون» و «نواب مرضیون» نامیده می شوند ـ ظاهراً کسانی دیگر نیز در مدت غیبت صغری، به حضور امام رسیده اند؛ امّا کسانی هم بوده اند که به دروغ ادعای سفارت و نیابت نموده اند و مورد تکذیب و لعن سخت حضرت مهدی (ع) و نواب خاصّ و شیعیان قرار گرفته اند؛ از قبیل «شریعی»، «نمیری»، «حسین حلاج»، «شلمغانی» و... .

با پایان زندگی علی بن محمد سمری (نایب چهارم)، عصر نیابت خاصه به انتها رسید و دوره نیابت عامّه آغاز گردید. به این معنا که از سوی امام، شرایطی کلی و به طور عام تعیین شد که در هر زمان بر هر کسی منطبق شد، سخنش سخن امام بوده و اطاعتش واجب و مخالفتش حرام خواهد بود.

اعتماد شیعه امامیّه بر غیبت امام دوازدهم و زنده بودن او در طی قرون متمادی، اعتماد به ظهور او در آینده، خروج او از پرده پنهان، گرفتن حکومت و خلافت الهی و... موجب سؤالات و شبهات فراوانی از جانب مخالفان شیعه امامیّه شده است و علمای شیعه به خوبی در هر عصری به این موردها پاسخ داده اند.

اعتقاد به امام حی قائم و انتظار ظهور او و نیابت فقها، از نظر سیاسی، فرهنگی و دینی نتایج مهمی در تاریخ تشیّع داشته است و تکیه گاه شیعیان و سبب انسجام و اتحاد جامعه ایشان و زنده ماندن روح انقلاب و مقاومت در آنان بوده است.

این انگاره موجب گردیده است که همیشه عده ای درصدد تحصیل علم و رسیدن به مقام اجتهاد برآیند. مدارس بزرگ شیعه در ایران، عراق، هند و سایر بلاد آسیا و آفریقا، نه تنها موجب بقا و قوّت تشیّع بوده است؛ بلکه معارف پربار تشیّع را ترویج کرده و مشعل دانش و خرد را در تاریک ترین ادوار تاریخ روشن نگاه داشته است. 6