همبستگی، 31/5 و2/6/83
از آنجا که فرهنگ سیاسی در یک فرآیند تدریجی به نسل های بعد منتقل می شود، نویسنده این مقاله تلاش می کند مؤلفه های اصلی اندیشه سیاسی در ایران باستان را بررسی کند و چون دین و حکومت را در ایران باستان همزاد هم می داند، ابتدا سه شکل دینی بودن حکومت را بیان می کند: اجرای احکام دینی توسط حاکمان غیرروحانی، حضور روحانیون به عنوان یک طبقه با نفوذ در حکومت و در دست گیری حکومت توسط روحانیون. حتی در جوامع مدرن نیز، برخلاف تصورات سکولاریستی رایج، نهادها و گروه های مذهبی به شکل قدرتمندی در عرصه سیاست و دولت ظاهر گشته اند. سپس گزارشی مختصر از دین و دین داری در ایران باستان و بررسی بنیادهای دینی اندیشه سیاسی ارائه می شود. سه دین مانی، مزدک و زرتشت، مهم ترین و دیرپاترین تأثیرات را در حیات معنوی و اندیشه سیاسی به جای گذاشته اند.
شکل گیری اندیشه شاهی در دوران پیش از زرتشت، چهار عامل اصلی دارد که عبارت اند از: هم ترازی دین و سیاست، تمایل آریایی ها به یکتاپرستی، تقسیم کار اجتماعی در جهان بینی آنها و غایت زندگی مبتنی بر دوگانگی اخلاقی با اعتقاد به نیروی خیر و شر. گام بعدی نویسنده بررسی اقتدارگرایی در معرفت سیاسی سه دین فوق می باشد. مشخصه اصلی پیام دین مانی، زهد و ثنویت است. زهدگرایی مانوی، به فرهنگ و رفتار سیاسی اشراقی و احساسی و دنیاگریزی و انزوا منجر شد که زمینه ساز رشد حکومت های خودکامه است. ثنویت نیز باعث مطلق اندیشی و دوری از نقادی و دشمنی با هر چیزی است که شر دانسته می شود. آیین مزدک علاوه بر دوگانه پرستی و دنیاگریزی، تأکید توده وار بر عدالت و مساوات و باور به تقدیر و سرنوشت را نیز همراه خود دارد.
نویسنده با توضیحاتی، چگونگی تأثیرگزاری این باورهای بنیادین را در شکل گیری فرهنگ سیاسی گزارش می کند و سپس به بررسی دین زرتشت می پردازد. در این بخش نیز تأثیر باورهای زرتشتی در پای گیری اندیشه شاهی و همچنین کیفیت برخورد روحانیون زرتشتی با حکومت های وقت مورد مطالعه قرار می گیرد. در واقع، فرهنگ سیاسی فعلی، متأثر از باورهای ایران باستان است. نویسنده در پایان، مجددا خلاصه ای از یافته های تئوریک خود را تقریر می کند.
