معنای ابلیس و شیطان

در قرآن مجید، در یازده مورد از کلمه ابلیس یاد شده است [1] که در معنای این کلمه اختلاف نظر وجود دارد: برخی معتقدند که در اصل فارسی بوده و از جمله کلماتی است که از غیر زبان عربی در قرآن آمده است. اما برخی معتقدند این کلمه تحریف شده «دیاولس » یونانی است.[2]  اما کلمه شیطان در قرآن کریم به صورت مفرد در هفتاد مورد و به صورت جمع در هجده مورد آمده است.[3] درباره ریشه کلمه شیطان برخی معتقدند «شطن » می باشد به معنای دوری و بعد و لذا شیطان را شیطان گفته اند به خاطر دوری و بعد او از حق و تمرد او از فرمان خدا.
 
و برخی دیگر معتقدند: ریشه کلمه شیطان «شیط » است که در اصل اشاره دارد به از بین رفتن یک شی ء چه از طریق سوختن و چه غیر آن و به قول دیگر، شیط یعنی سوختن از روی غضب و شیطان را شیطان گویند چرا که از آتش خلق شده است. همچنان که در سوره ص آیه 76 آمده است: «... خلقتنی من نار...» مرا از آتش آفریدی. و نیز در سوره کهف داریم «فسجدوا الا ابلیس کان من الجن » [4] پس همه (ملائکه) سجده کردند به جز ابلیس که از جن بود، با توجه به آیه 15 سوره الرحمن که خلقت اجنه را از زبانه ها و شعله های آتش می داند و می فرماید: «و خلق الجان من مارج من نار» و جنیان را از زبانه ها و شعله های آتش خلق کرد، معلوم می شود شیطان از آتش آفریده شده است.
 
بنابراین باید گفت ابلیس اسم خاص است، برای آن متمرد رانده شده از درگاه الهی و شیطان اسم عام است برای هر موجود موذی و شریر.