معنای اعتماد به نفس و نشانه های اعتماد به نفس پایین

اعتماد به نفس بنیادی ترین بخش شخصیت هر فرد است. اعتماد به نفس یعنی ارزیابی یا برداشتی که فرد از خود، توانایی ها و ویژگی های وجودی اش دارد. ما گاهی به جای واژه ی اعتماد به نفس واژه های مشابهی مانند « ارزش خود »، « عزت نفس » و« اعتماد به خود » را نیز به کار می بریم که معادل های اعتماد به نفس در زبان فارسی هستند. یکی از مسائلی که ما در بین مراجعان خود زیاد می بینیم، مسئله ی پایین بودن اعتماد به نفس است. و یکی از اشتباهات بسیار رایج بین مراجعان ما این است که ادعا می کنند اصلاً اعتماد به نفس ندارند. در حالی که نمی توان گفت فردی اصلاً اعتماد به نفس ندارد، باید گفت خودباوری او ضعیف و اعتماد به نفس او پایین است. یعنی از توانایی ها و خصوصیات خود آگاهی کافی ندارد و تصویری که از خود دارد در برخی جنبه ها خیلی ضعیف و کم رنگ است، روی بخش های ضعیف وجودش خیلی تکیه می کند و نمی پذیرد که قسمت های قوی و با ارزشی هم در او وجود دارند.
پایین بودن اعتماد به نفس از نوع کلام، رفتار و ظاهر افراد مشخص می شود، ولی به طور کلی افرادی که اعتماد به نفس شان پایین است غالباً افرادی افسرده، مضطرب و خجالتی هستند،‌نمی توانند توانایی های خودشان را درست ارزیابی کنند و نسبت به خود دید انتقادی دارند. این افراد معمولاً احساس تنهایی می کنند و حتی اگر در جمع حضور داشته باشند خودشان را جزئی از جمع نمی دانند، به نوعی خودشان را منزوی می کنند و به تدریج گوشه گیر می شوند.
این افراد احساس می کنند که با دیگران تفاوت دارند و مرتب سعی می کنند دیگران را راضی نگه دارند، زیرا آنان احساس رضایت یا احساس ارزشمندی را فقط در تأیید دیگران می بینند. معیار آنان تأییدی است که از دیگران می گیرند. بنابراین در چیزی که دیگران می بینند یا به آن ها منعکس می کنند حل می شوند و در خودشان هیچ چیز باارزشی نمی بینند و فقط وقتی احساس باارزش بودن می کنند که دیگران آنان را تأیید کنند. یعنی این احساس باید از یک منبع بیرونی به آنان القا شود و اگر چنین بازخوردی را دریافت نکنند هیچ چیز باارزشی در خودشان نمی بینند، توانایی های خود را بی ارزش می دانند و احساس پوچی و خلأ می کنند. این افراد نسبت به هرگونه شکست یا عدم موفقیت فوق العاده حساس هستند. ممکن است از صحبت ها یا رفتارهای یکی از اطرافیان این طور برداشت کنند که آدم به دردبخوری نیستند و دیگران با دیده ی شک و تردید یا حتی تحقیر به آنان می نگرند، پس به خود شک می کنند و می اندیشند که هر آن چه می گویند و از فکرشان می گذرد اشتباه است و اگر اظهارنظر کنند یا کاری را طبق نظر و خواست خودشان انجام بدهند، مورد انتقاد و تحقیر دیگران واقع می شوند. در نتیجه، چیزی نمی گویند و کاری نمی کنند.
کسانی که از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند از پدیده های جدید خیلی می ترسند، اهل خطرکردن نیستند، حاضر نمی شوند بسیاری از فعالیت های تازه و جدید را انجام بدهند و فقط کارهای یکنواختی را انجام می دهند که کوچک ترین خطری برای شان نداشته باشد. در نتیجه، زندگی بسیار یکنواختی دارند و احساس کسالت و تنهایی می کنند.
کسانی که اعتماد به نفس پایین دارند قادر به مدیریت برنامه ی زندگی خودشان نیستند، احساس افسردگی، گناه و شرمساری می کنند. آنان خودشان را قربانی دیگران می کنند و برای اینکه دیگران به نظر یا برداشت آنان خیلی اعتقاد ندارند غالباً از ابراز عقیده و اظهارنظر اجتناب می کنند، زیرا اگر دیگران آنان را تأیید یا قبول نکنند، احساس ناراحتی و بی ارزشی در آنان ایجاد می شود.
پایین بودن اعتماد به نفس به وضوح در رفتار افراد دیده می شود. معمولاً حرکات این افراد خیلی آهسته است و همیشه در خودشان حالت جمع شدگی دارند، همواره خود را سفت و محکم می گیرند و خیلی راحت نمی نشینند، حتی وقتی که ایستاده اند خیلی سرشان را بالا نمی گیرند و خیلی راست نمی ایستند. یکی از نشانه های اعتماد به نفس پایین این است که فرد هیچ وقت نمی تواند ارتباط چشمی برقرار کند، همیشه نگاهش به یک گوشه ی دیگر یا به زمین است و وقتی هم در حال صحبت کردن است، حالت های اضطراب، هراس یا ناآرامی کاملاً در رفتارش دیده می شود. یعنی به نوعی یک هراس اجتماعی در او وجود دارد.
این افراد نمی توانند از دیگران چیزی بخواهند و خواهش و درخواستی را مطرح کنند، خصوصاً اگر آن درخواست برای خودشان باشد. هم چنین کلام آنان بسیار منقطع و کوتاه است، مدام عذرخواهی می کنند. یعنی بین کلام شان دایم و پیوسته از کلماتی مانند« ببخشید »،« خیلی متأسفم »و...استفاده می کنند، چرا که خودشان را همیشه پایین تر از دیگران می بینند.
این افراد به دلیل این که احساس شان را از اطرافیان یا جامعه می گیرند، در معرض بسیاری از خطرات و آسیب های اجتماعی هستند. به عنوان مثال، این افراد به موادمخدر گرایش دارند، زیرا تصور می کنند که مصرف این مواد می تواند خیال آن ها را کمی راحت کند. مواد مخدر در افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند، نوعی خودباوری غیرواقعی ایجاد می کند که باعث می شود احساس لذت کاذب در آنان به وجود بیاید. بعضی از این افراد می گویند:« وقتی این مواد را مصرف می کنم، خیلی راحت می توانم حرفم را بزنم ». ولی نمی دانند که این کار در حقیقت نوعی فرار موقت است؛ راه حل واقعی نیست. موادمخدر باعث می شود این افراد بتوانند به طور موقت و گذرا حرف خودشان را بزنند و در برابر حرف دیگران مقاومت کنند، اما وقتی اثر آن از بین می رود، اعتماد به نفس شان از قبل هم کمتر می شود.
چون تأیید دیگران برای این افراد بسیار اهمیت دارد،« نه »گفتن برای شان بسیار مشکل است و در نتیجه به شیوه های مختلف مورد سوءاستفاده قرار می گیرند. هم چنین به دلیل رفتار خاصی که نشان می دهند خیلی راحت می توانند ابزاری شوند در دست دیگران تا آن طور که می خواهند بتوانند از آنان سوءاستفاده کنند.
افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند انتقادپذیر نیستند و هیچ وقت آمادگی شنیدن مطلبی بر ضد خود را ندارند، چرا که همیشه نگران اند تصویرشان در ذهن دیگران مخدوش شود. در نتیجه آن قدر اضطراب دارند که نمی توانند آرامش خود را برای شنیدن نظر مخالف دیگران حفظ کنند.
البته با یک یا دو نشانه نمی توان به میزان اعتماد به نفس افراد پی برد. فرد باید اکثر نشانه های ذکر شده را داشته باشد تا بتوانیم بگوییم که از اعتماد به نفس مناسبی برخوردار است. ممکن است کسی یک یا دو نشانه ی اعتماد به نفس پایین را داشته باشد، ولی دارای خصوصیات مثبتی هم باشد که آن چند نشانه را پوشش بدهد. در این صورت نمی توان با قاطعیت گفت که این فرد از اعتماد به نفس پایینی برخوردار است. این فرد ممکن است فقط در یک زمینه ی خاص اعتماد به نفس پایینی داشته باشد و این نشانه ها در سایر زمینه ها و در موقعیت های مختلف در او دیده نشود.
اغلب افرادی که اعتماد به نفس خیلی پایین دارند، در موقعیت های مختلف، اکثرِ نشانه های منفی را نشان می دهند و از رفتار آن ها کاملاً پیداست که از اعتماد به نفس مناسبی برخوردار نیستند، احساس ضعف می کنند و تصویر مناسب و مطلوبی از خود ندارند.
خیلی از مراجعان ما از این شکایت دارند که اصلاً نمی توانند رفتارهای خود را مهار کنند، مثلاً با این که می دانند گرسنه نیستند، آن قدر می خورند که حال شان بد می شود. این گونه رفتارها نقطه ضعف آنان را نشان می دهد. یعنی این فرد اعتماد به نفس خوبی ندارد یا نگرش او نسبت به خودش آن اندازه مثبت نیست که بتواند خود را مهار کند و به خودش بگوید، « بس است، دیگر غذا نخور! ».
برخی افراد در ارتباط با دیگران مشکل دارند یا نمی توانند با دیگران کار کنند. این افراد چون خود را در سطح دیگران نمی بینند از جمع کناره گیری می کنند. برخی دیگر هم برای این که خود را نشان بدهند بیش از حد وارد جمع می شوند و بیشتر از توان خود، کار می کنند. این ها همه از نشانه های اعتماد به نفس پایین هستند.
منبع مقاله :
بیرشک، بهروز؛ (1391)، اعتماد به نفس سالم ( آیا امکان تغییر و بهبود در اعتماد به نفس وجود دارد؟ )، تهران: ‌نشر قطره، چاپ سوم.