امام خمینی (رحمتاللهعلیه) همواره یکی از دلایل پیروزی انقلاب اسلامی را علاوهبر الطاف الهی، حفظ وحدت کلمه توسط اقشار مختلف دانسته و مردم و مسئولین را به حفظ وحدت توصیه میکردند. پرواضح است که گروههایی سیاسی طرفدار انقلاب، برای حفظ وحدت میان خود و جلوگیری از القای اختلاف که به شکاف در میان هوادارانشان میانجامد، باید سعی کنند نسبت به اشتباهات یکدیگر اغماض داشته باشند تا وحدتی پایدار شکل بگیرد. امام خمینی (رحمتاللهعلیه) در یکی از مطالب خود در بحث نقد سازنده که ارتباط مستقیمی با اخلاق انتخاباتی دارد میفرمایند: «هیچکس نباید خود را مطلق و مبرای از انتقاد ببیند.
البته انتقاد غیر از برخورد خطی و جریانی است. اگر در این نظام کسی یا گروهی خدای ناکرده بیجهت در فکر حذف یا تخریب دیگران برآید و مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، حتما پیش از آنکه به رقیب یا رقبای خود ضربه بزند، به اسلام و انقلاب لطمه وارد کرده است. در هر حال یکی از کارهایی که یقینا رضایت خداوند متعال در آن است، تألیف قلوب و تلاش جهت زدودن کدورتها و نزدیک ساختن مواضع خدمت به یکدیگر است. باید از واسطههایی که فقط کارشان القای بدبینی نسبت به جناح مقابل است، پرهیز نمود. شما آنقدر دشمنان مشترک دارید که باید با همه توان در برابر آنان بایستید، لکن اگر دیدید کسی از اصول تخطی میکند، در برابرش قاطعانه بایستید.»
برای بررسی سیره اخلاق سیاسی مورد تأیید در نظام جمهوری اسلامی ایران، به ذکر نمونههایی میپردازیم:
تعامل امام (رحمتاللهعلیه) با بنیصدر انتخاباتی که در 24 اسفند ماه سال 1358 برگزار شد، ترکیب متفاوتی از حضور همه اقشار اجتماعی بود. انتخابات مجلس شورا در همان سالی برگزار شد که در فروردین آن اکثریت قابل توجهی از ایرانیان به جمهوری اسلامی «آری» گفتند؛ در مرداد ماه در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی شرکت کردند؛ در آذر ماه قانون اساسی جمهوری اسلامی را به تصویب رساندند؛ و در بهمنماه نخستین رییسجمهوری ایران را برگزیدند. تجربه ریاستجمهوری ابوالحسن بنیصدر و اظهارنظر امام خمینی (رحمتاللهعلیه) که فرمود من از همان اول با بنیصدر مخالف بودم؛ نشان از اهتمام ایشان به موضوعی مهم به نام لزوم رعایت اخلاق، حتی برای جلوگیری از کارهای خلاف دارد.
اگرچه امام بهدلیل هوش و تجربه بالای خود، سرنوشت بنیصدر را میدانست، اما رعایت اخلاق را سرلوحه کار خود قرار داد. در همین راستا، ایشان همواره به رعایت اخلاق انتخاباتی اهتمام داشته و فرمودند: «از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی – انسانی را در تبلیغ برای کاندیدای خود مراعات؛ و از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتکحرمت باشد خودداری نمایند، که برای پیشبرد مقصود، ولو اسلامی باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزههای غیراسلامی است.»
ترکیب و تنوع گروههای سیاسی شرکتکننده در انتخابات، و تب و تاب جامعهای که هنوز از پیروزی انقلاب آن، یک سال بیشتر سپری نمیشد، انتخابات مجلس را کاملا متمایز میساخت. در این فضا امام خمینی همواره همه گروههای سیاسی را به وحدت دعوت میکرد. با این حال، ایشان در آستانه انتخابات در پیامی اعلام کرد: «خوف آن دارم که تبلیغات برای اشخاصی که به اسلام و جمهوری اسلامی اعتقاد ندارند و اعمال و گفتار آنان در این یک سال شاهد آن است و اکنون برای راه پیدا کردن به مجلس و برای کارشکنی و جنجال در محیط مقدس مجلس شورای اسلامی، خود را هوادار اسلام و مسلمانان جا میزنند، در قشری از ملت و جوانان پاکدل تأثیر کند و آرای مقدس خود را به کسانی دهند که بهنفع اجانب، با اسلام و جمهوری اسلامی مخالفت اساسی دارند.»
رقابت اخلاقی با وجود چند لیست انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی در 26 فروردین 1363 برگزار شد؛ درست در هنگامه جنگ تحمیلی. این انتخابات، آغاز رقابت نیروهای نظام سیاسی مستقر بود و مقدمهای برای شکلگیری دیدگاهها و فهرستهای فرعی چپ و راست و بروز تمایلات تمایزطلبانه شد که در مبارزات انتخاباتی بعد، به شکل آشکارتری خود را نشان داد. فهرستهای دو جمعیت سیاسی اصلی فعال در این رقابت انتخاباتی، یعنی حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز، در تهران 25 نام مشترک داشت؛ تمام نیروهای سیاسی سعی داشتند بنابر شرایط خطیری که انقلاب دچار آن بود، از بداخلاقی سیاسی نسبت به یکدیگر بپرهیزند. از منظر امام خمینی تمام گروههای سیاسی میبایستی در این شرایط بحرانی برای رضای خدا پای به عرصه سیاسی بگذارند و از تفرقه بپرهیزند: «اگر همه برای خدا هست، با هم تفاهم کنید. البته تبلیغ هیچ مانعی ندارد، لکن مثل مشروطه نشود. آنطور نشود که هر کدام دیگری را بکوبند و آنی که دشمن ما میخواهد، خطوط مختلفه را در انتخابات عملی کند. شما همه میخواهید که اسلام در این مملکت تحقق پیدا کند، همه میخواهید که این جمهوری اسلامی ادامه پیدا بکند، ادامه این به این است که شما در مواردی که میبینید که دارند شیاطین نقشه میکشند و توطئه میکنند تا شما را بهجان هم بیندازند، بنشینید با هم و تفاهم کنید و آنها را مأیوس کنید. امروز دارند تهیه میبینند مخالفین شما، مخالفین جمهوری اسلامی، که برای انتخابات ایجاد نفاق کنند، و این یک خطری است برای کشور ما. اینها با زور نمیتوانند کاری انجام بدهند، نه آمریکا، نه شوروی، با فشار و زور به یک کشوری که همه با هم هستند، نمیتوانند آسیب برسانند، لکن با توطئه و وادار کردن عمال خودشان در داخل میتوانند ایجاد نفاق کنند و بهانه هم انتخابات.»
دوگانه جامعه روحانیت و مجمع روحانیون سومین انتخابات مجلس در جمهوری اسلامی، در 19 فروردین 1367 برگزار شد. در حالی که حزب جمهوری اسلامی منحل شده بود و انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز، انتخابات را به صحنه رقابت «چپ»ها و «راست»های حکومت جمهوری اسلامی مبدل کرده بود.
یک سال پیش از این انتخابات، روحانیونی چون مهدی کروبی، محمد موسوی خوئینیها، محمدرضا توسلی و سیدمهدی امام جمارانی، با کسب اجازه از رهبر وقت جمهوری اسلامی، بهعنوان جناح چپ و خط امامی جامعه روحانیت، جدایی خود از آن و تأسیس مجمع روحانیون مبارز را اعلام کرده بودند. امام راحل در این زمان برای رعایت اخلاق بهویژه در مسائل انتخاباتی میفرمایند: «من از همه قشرها، از همه ملت میخواهم که آداب اسلامی خودشان را نسبت به همه امور، خصوصا در انتخابات حفظ کنند. و مبادا خیال کنند که مبارزات انتخاباتی عبارت از این است که به دیگران بد بگویند و کارشکنی بکنند.
البته دعوت به انتخاب اشخاص مانع ندارد، لکن توجه داشته باشند که… همه با هم برادروار در یک مقصد باشیم. در یک مقصد باشید. و خداوند را شاهد بدانید، و ناظر بدانید، و نهضت را لکهدار نکنید.
دشمنها درصددند که خردهگیری کنند. و من امیدوارم که خداوند همه شما را تأیید کند. و همه با سلامت این انتخابات را هم بگذرانید و بعد را هم همینطور.»
توجه به شرایط کشور از ملزومات رفتار اخلاقی پایان جنگ تحمیلی در تابستان سال 1367، ارتحال امام خمینی (رحمتاللهعلیه) در روز چهاردهم خرداد ماه سال 1368 و برگزیده شدن آیتالله خامنهای به رهبری انقلاب، آغاز دوران سازندگی با ریاستجمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی رویدادهای بزرگ و تأثیرگذاری بودند که انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی را تحتالشعاع قرار میداد. انتخابات دوره چهارم مجلس شورای اسلامی در 21 فروردین 1371 و در حالی برگزار شد که دوران به اصطلاح سازندگی ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز شده بود.
رهبر انقلاب اسلامی با توجه به هجمه دشمنان، ایجاد آرامش و ثبات را در فضای انتخاباتی خواستار بودند و فرمودند: «از خدای متعال درخواست میکنم که این انتخابات را برای ملت ایران مبارک و آثار آن را فرخنده و میمون قرار دهد. امیدوارم که مردم با حضور یکپارچه خود در پای صندوقها و رأی دادن به نامزدهای صالح مورد نظرشان مشت محکمی به دهان یاوهگویان و معاندین اسلام و مسلمین که اصرار بر عدم شرکت مردم در انتخابات سرنوشتساز خود دارند، بکوبند. انشاءالله مردم با شرکت گسترده در انتخابات پاسخی عملی به توطئهها و خباثتهای دشمنان خواهند داد.» پس از انتخابات، رهبر انقلاب در اظهارنظری در مورد این مجلس گفت: «مجلس چهارم، سیاست را با اخلاق ممزوج کرده و بحمدالله، سیاست را در جهت ضداخلاقی نکشانیده است.»
حفظ اصول و مبانی از شاخصههای رفتار اخلاقی پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی با حضور چهار طیف سیاسی ائتلاف خط امام، جامعه روحانیت مبارز، کارگزاران سازندگی و جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی، در روز هجدهم اسفندماه 1374 برگزار شد. انتخابات همزمان با شروع اختلافات محافظهکاران سنتی با اکبر هاشمی رفسنجانی (در مقام رییسجمهوری) و همکارانش در گروه جدیدالتأسیس کارگزاران سازندگی، در فضای اجتماعی متفاوتی با دورههای پیشین محقق میشد. در این دوره نیز رهبر معظم انقلاب تمام گروههای سیاسی را به حفظ اصول و مبانی انقلاب دعوت کردند.
ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در زمان ریاستجمهوری محمد خاتمی برگزار شد. در فضای گفتمان اصلاحات و فعالیت روزنامههای اصلاحطلب و در مقطعی که جامعه در کشاکش اصلاحطلبان و بازیهای سیاسی و بیاخلاقیهای سیاسی آنان بود، فهرست نامزدهای اصلاحطلب در اغلب نقاط کشور پیروز شد. مهدی کروبی، رییس و محمدرضا خاتمی و بهزاد نبوی، نایب رییس مجلس اصلاحات شدند و یکی از ضعیفترین مجالس در دوران حکومت اسلامی شروع بهکار کرد. حتی با وجود این در هنگامه انتخابات اصلاحطلبان شائبه تقلب را مطرح کردند که با موضع صریح مقام معظم رهبری مواجه شدند: «اینها مسلمان و انقلابی و متدین و مورد اعتمادند و از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفتهاند. بر فرض در گوشهای یک تخلف کوچک هم انجام گیرد. این در نتیجه انتخابات هیچ تأثیری نخواهد داشت. خود من هم مواظبم و اجازه نخواهم داد که کسی به خود حق بدهد، تقلب در انتخابات را که یک عمل هم خلاف شرع و هم خلاف اخلاق سیاسی و اجتماعی است، انجام دهد. چنین کاری هرگز در نظام اسلامی نخواهد شد.»
اخلاق انتخاباتی آبی بر آتش بحرانسازی هفتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که واکنشهای غیرمتعارف کشورهای غربی به استفاده صلحآمیز جمهوری اسلامی از انرژی هستهای و پافشاری ایران بر این حق مسلم خود، به یکی از مسایل عمده در سطح جهان تبدیل شده بود. از سوی دیگر مجلس ششم روزهای پایانی خود را در التهابات ناشی از استعفا و تحصن برخی نمایندگان این دوره میگذراند. روز اول اسفند ماه سال 1382 روز برگزاری انتخابات بود. در آن هنگام شمارش معکوس برای روز سرنوشتساز دیگری در تقویم انقلاب اسلامی آغاز شده بود. بار دیگر و در آستانه انتخاباتی دیگر، مردم برای تعیین نمایندگان خود در دوره تازه فعالیت مجلس شورای اسلامی، مردم ایران در حالی مهیای هفتمین انتخاب خود در عرصه قانونگذاری میشدند که کشورمان همچون دورههای پیشین، با مسائلی کم و بیش مشابهی چون دورههای قبل مواجه بود. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب در مورد رعایت حدود یکدیگر در انتخابات فرمودند: «داوطلبان بدانند که این راه، راه خدمت است؛ مسابقه و رقابت در این راه هم رقابت برای خدمت کردن هرچه بیشتر است. اگر اینطور شد، آنگاه در تبلیغات، در بیان مطالب نسبت به یکدیگر یا نسبت به خود، حدود رعایت خواهد شد.»
انتخابات عرصه قدرتطلبی نیست هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در 24 اسفند 1386 و در نخستین سال ریاستجمهوری محمود احمدینژاد برگزار شد. رهبر معظم انقلاب که همواره بر ایجاد وحدت در میان گروههای سیاسی زیر چتر ولایت تأکید داشته و همواره گروههای سیاسی را به رعایت اصول اسلامی، حتی در رقابتهای انتخاباتی تشویق کردهاند، این باز نیز نقش تعیین کننده خود را در ارائه رهنمود برای نامزدها ایفا کردند: «کسانی که برای انتخابات خود را نامزد میکنند، بدانند که انتخابات یک وسیلهای است برای بالا بردن توان کشور، برای آبرومند کردن ملت؛ انتخابات فقط ابزاری برای قدرتطلبی نیست. اگر بناست این انتخابات برای اقتدار ملت ایران باشد، پس نامزدها بایستی به این اهمیت بدهند و این را در تبلیغاتشان، در اظهاراتشان و در حضورشان رعایت کنند. مبادا نامزدها در اثنای فعالیتهای انتخاباتی خودشان جوری رفتار کنند و حرفی بزنند که دشمن را به طمع بیندازند.»
انقلاب اسلامی، انقلابی به نام خدا است که با تکیه بر حضور و مشارکت مردم شکل گرفت و ادامه یافت. امام خمینی (رحمتاللهعلیه) با اتکاء به «خدا و مردم» انقلاب را رهبری و الگوی نوین حکومت دینی را بر پایه نظریه «مردمسالاری دینی» با عنوان «جمهوری اسلامی» به مردم پیشنهاد کرد و با آرای عمومی، نظام جدید مستقر شد. امروز هم خلف صالح ایشان با همین مبنا راه امام (رحمتاللهعلیه) را ادامه میدهند. پس چه بهتر است همه گروههای سیاسی در کشورمان بر پایه همین اصول رقابت کنند و با رعایت اصول اخلاقی پای در صحنه رقابت سیاسی بگذارند، نه بر پایه بیاخلاقی سیاسی.
