وجه مشخصه شخصیت منزوی (Avoidant Personality Disorder) اجتناب و خودداری از روابط اجتماعی و ارتباط نزدیک با دیگران بدلیل ترس از خراب کردن و در نتیجه دفع شدن توسط دیگران است. تقریباً اکثر افراد در موقعیت های جدید دچار خجالت و کمی اضطراب می شوند ولی این مسئله در این افراد شدید و خارج از حد عادی بوده و لذا با وجود میل و اشتیاق به ارتباط، آنها را منزوی و دور از جمع ها و گروهها می کند و حتی به نزدیکان نیز تسری می یابد.
ویژگیهای اصلی این افراد عبارتند از:
ــ بدلیل ترس از انتقاد، زیر سؤال رفتن و یا طرد شدن، از مشاغلی که مستلزم ارتباط زیاد با دیگران باشند، خودداری می کنند. حتی مصاحبه شغلی و یا دادن گزارش برای آنها بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است؛
ــ بجز با افراد شناخته شده و مورد علاقه خود تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارند؛ در مجامعی که به اجبار شرکت می کنند، دائماً به فکر این هستند که مبادا مورد انتقاد و یا عدم پذیرش دیگران قرار گیرند و همواره مواظب رفتار، گفتار و حرکات خود بوده و به معنی واقعی در اضطراب به سر می برند؛
ــ بدلیل ترس از بی کفایتی و حرمت نفس پایین از برقراری روابط جدید گریزانند و لذا حتی در موقعیتهای اجتماعی شناخته شده (نظیر کلاس) فقط با افراد آشنا و دوست رابطه داشته و با دیگران راحت نخواهند بود (مثلاً اگر قرار باشد با یکی دیگر از هم کلاسی هایشان کاری انجام دهند، نگران و مضطرب خواهند شد)؛
ــ خود را غیر اجتماعی، دل نچسب و گاهی پایین تر از دیگران در نظر می گیرند.
چه تفاوتی بین شخصیت منزوی با کم رویی، اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی و شخصیت درون گرا وجود دارد؟
* کمرویی:
اگر چه در کمرویی نیز ترس و اضطراب وجود دارد ولی فرد تلاش می کند تا با موقعیت روبرو شود و بتدریج نیز از شدت آن کاسته می شود ولی در شخصیت منزوی برعکس.
* اضطراب اجتماعی:
در اضطراب اجتماعی فرد از قرار گرفتن در موقعیتهای جدید که کمی معمولاً موجب اضطراب شدید می شود احتراز می کند ولی در رابطه باافراد نزدیک سعی به برقراری رابطه احساسی و نزدیک می کند.
* هراس اجتماعی (Generalized social phbia):
در این حالت فرد در مواقع روبرو شدن با بسیاری مجامع و موقعیتهای اجتماعی دچار ترس و اضطراب شدید و گاهی حملات پانیک می شود و حتی ممکن است با تصور موقعیت نیز دچار آن شود و از آن دوری می کند ولی در سایر موارد معمولاً طبیعی است.
نکته: برخی از افراد با شخصیت منزوی ممکن است بطور همزمان دچار هر یک از حالات اضطرابی و پانیک فوق نیز شوند.
* شخصیت درون گرا:
شخصیت منزوی بسیاری از خصوصیات شخصیت درون گرا را دارد با این تفاوت که فرد درون گرا در صورت لزوم به قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی، دچار اضطراب و ترس نمی شود.
ابعاد پنج گانه شخصیت منزوی
این افراد معمولاً دارای بی ثباتی احساسی، پذیرندگی، سازگاری و تعهد پذیری بالا بوده ولی درون گرا هستند (به مطالب قبلی مراجعه کنید).
الگوی فکری شخصیت منزوی
این افراد غالباً در دوران کودکی والدینی خشک، عبوس و سرزنش گر (بدون ابراز کافی عشق و محبت) داشته اند و الگوی فکری در ذهن آنها نقش بسته است:
* من نمی توانم با دیگران بدرستی رفتار کنم؛
* دیگران بالقوه افرادی منتقد، سرد و بدجنس هستند؛
* من قادر به تحمل احساسات منفی و نامطلوب نیستم؛
* اگر دیگران به من زیاد نزدیک (صمیمی) شوند آنها من واقعی ام (ناقص) را شناخته و آنگاه من را دفع می کنند؛
* پایین تر از دیگران بودن و یا نقص داشتن غیرقابل قبول و غیرقابل تحمل است؛
* به هر قیمتی که شده است بایستی از موقعیت های ناخوشایند پرهیز کنم؛
* اگر احساس کنم چیزی ناخوشایند است یا به فکر آن بیافتم بایستی آن را برطرف کنم و یا ذهن خود را از آن منحرف کنم (مثلاً با خوردن یا نوشیدن یا مصرف دارو یا تماشای تلویزیون)(مکانیسم های دفاعی سرکوب یا نادیده گرفتن).
* انتقاد دیگران در مورد من صادق است؛
* بهتر است اصلاً کاری نکرد تا اینکه کاری را با احتمال شکست انجام داد (کمال گرایی)؛
* اگر در مورد مشکلی فکر نکنم نیازی ندارم که در مورد آن کاری انجام دهم؛
* اگر مشکلی را نادیده بگیریم، خودش برطرف می شود.
شیوع و علل شخصیت منزوی
شیوع این نوع شخصیت 1 تا 3 درصد افراد بالغ جامعه بوده و در زنان کمی بیش از مردان است. علت آن هنوز بدرستی شناخته نشده است ولی عوامل ژنتیکی (سابقه خانوادگی مثبت، شیوع بیشتر در میان دوقلوها) و محیطی (محیط و تجربیات خاص دوران کودکی) از عوامل مستعد کننده به شمار می روند.
تشخیص و درمان شخصیت منزوی
این اختلال از طریق مصاحبه با متخصص و گاهی شخصیتی تشخیص داده می شود و از طریق روان درمانی (شناخت رفتار درمانی و خصوصاً ارتقاء حرمت نفس و اعتماد به نفس) و گاهی درمان موقت دارویی معالجه می شود. برخلاف اکثر اختلالات شخصیتی، این نوع اختلال به درمان بخوبی پاسخ داده و معمولاً بطور کامل اصلاح می شود.
سناریو:
ماریا دختری 26 ساله مدت 6 سال است که در یک شرکت کار می کند و بجای رفن به میهمانی که همکارانش برای موفقیت های بدست آمده، ترتیب داده اند، ترجیح می دهد با مادرش در منزل بماند و تلویزیون نگاه کند. به او چندین بار برای ارتقاء موقعیتش پیشنهاد شده است ولی از آنجائیکه در موقعیت کنونی راحت است و کمتر با دیگران سر و کار دارد، آن را رد نموده است. در طی مصاحبه با روانشناس می گوید: