سرّ توصیه به زیارت عاشورا
سرّ این که سفارش کرده اند هر روز زیارت عاشورا بخوانید و نسبت به اهل بیت علیهم السلام تولّی داشته و بر آنان صلوات و درود بفرستید و از دشمنانشان تبرّی بجویید، برای آن است که طرز فکر معاندان ایشان منفور شود وگرنه هم اکنون سخن از معاویه و یزید نیست تا آنها را لعنت کنیم. نام و یاد آنها رخت بربسته و قبرشان نیز زباله دانی بیش نیست، الآن سخن از فکر و راه یزید و یزیدیان عصر است. زن فرعون وقتی که به درگاه الهی دعا کرد، نگفت خدایا مرا فقط از فرعون نجات بده بلکه گفت: ربّ ابْنِ لی عنْدک بیتاً فی الجَنّه و نجّنی من فرْعوْن و عمله و نجّنی من القوْم الظالمین[1] یعنی مرا از فرعون و فرعونیان، که طرفداران سنّت سیئه و رفتار ناپسند او هستند، نجات بده. تفکرّ برای همیشه باقی می ماند هر چند که اسم و عنوانش تغییر پیدا کند. بعد از تار و مار شدن خوارج در نهروان و خارج شدنشان از صحنه حیات و زندگی، به علی بن ابی طالب علیه السلام عرض شد این مقدس های خشک از بین رفتند. فرمود: «کلاّ والله إنّهم نُطَف فی أصْلاب الرجال وقرارات النساء کلّما نَجَم منْهم قرنٌ قُطِع، حتّی یکون آخرهم لُصوصاً سَلاّبین»[2]اینها نطفه هایی هستند در پشت مردان و قرارگاه زنان. هرگاه مقداری از اینها از بین بروند، عده ای دیگر ظهورمی کنند تا این که سرانجامِ کار، سارقانِ مسلّح و رهزنانِ غارتگر خواهند شد.[3]
اکنون نیز، هم راه سالار شهیدان زنده است و هم مرام و مسلک اموی و مروانی و عباسی وجود دارد. این که سفارش فراوان به اشک ریختن و عزاداری کردن نموده اند برای آن است که اشک بر شهید اشتیاق به شهادت را به همراه دارد، خوی حماسه را در انسان زنده و طعم شهادت را در جان او گوارا می گرداند. چون اشکْ رنگ کسی را می گیرد که برای او ریخته می شود و همین رنگ را به صاحب اشک نیز می دهد. از این رو انسان حسینی منش، نه ستم می کند و نه ستم می پذیرد. این که عده ای به فکر ظلم کردن یا ظلم پذیری هستند برای آن است که خوی حسینی در آنها نیست وگرنه شیعه خاص حسین بن علی علیه السلام نه ظلم می کند و نه ظلم می پذیرد. آن کسی که ظلم پذیر است اموی مسلک است چنان که ظالم هم اموی صفت است، هر چند که زمزمه «یا حسین» بر لب داشته باشد. و در قیامت که هر کسی را به نام زمامدارش صدا می زنند: یوْم ندْعوا کلَّ أُناسٍ بإمامهم[4] شخص ستمگر در صف امویان شرکت می کند. لذا اگر انسان بخواهد بفهمد که راهی راه حضرت حسین بن علی علیه السلام است یا راهی راه امویان، باید ببیند که در او خوی ستم پذیری یا سلطه گری وجود دارد یا نه. اگر گرایش به این خصلت های زشت را در خود دید باید در اخلاق خود تجدیدنظر کند.
گریه بر امام حسین علیه السلام [5]بر اساس نقلی معروف از حضرت سکینه علیها السلام بالای بدن مطهّر امام حسین علیه السلام ایشان به این اصل کلی سفارش کردند که هر حادثه تلخی پیش آمد کرد، آن را بهانه کنید و برای من اشک بریزید: «أو سمعتم بغریب أو شهید فاندبونی»[6]«هرگاه داستان غریب یا شهیدی را شنیدید، برای مظلومیت من گریه کنید»؛ زیرا اگر امام حسین علیه السلام به خلافت می رسید، دیگر غریب یا شهیدی وجود نداشت. بنابراین، اصل کلی این است که هر حادثه تلخ و ناگواری را باید بهانه کرد و برای سالار شهیدان اشک ریخت؛ نه آن که افراد داغدیده برای تسکین عواطف و احساسات خود آن حضرت را بهانه کنند و برای التیام زخم خویش اشک بریزند و ندبه نمایند و بین این دو گونه عزا داری فرق وافر است؛ زیرا محصول یکی تعزیت برای حضرت امام حسین علیه السلام است و نتیجه دیگری تسلیت برای خود؛ هر چند ممکن است بهانه قرار دادن واقعه جان سوز کربلا هم بی اثر نباشد. وجود مبارک سیدالشهداء علیه السلام فرمودند: «أنا قتیل العبره»[7]یعنی من که به هدف اِحیای حق و اِمحای باطل کشته شدم، باید عَبَرات داشته باشم؛ به طوری که چشمان علاقه مندان به سالار شهیدان پر از اشک شود و آن اشکْ فراوان از شبکه چشم خارج گردد و به صورت انسان عبور کند تا عَبَرات بشود.
این سنّت حسنه، آثار فراوانی دارد، از جمله این که محبت اهل بیت علیهم السلام در قلب شیعیان حضور پیدا می کند؛ آنگاه دوست امامان معصوم علیهم السلام هرگز فکر و راه و روش آنان را رها نمی کند؛ زیرا رهبری جوارح به دست جانحه و دل است و زمامداری قلب را محبت به عهده می گیرد و دلِ دوستان حسین بن علی علیه السلام را به صراط مستقیم رهنمود می شود.
ائمه اطهار علیهم السلام و زیارت عاشورا
درباره زیارت حضرت سیدالشهدا روایات فراوانی وجود دارد.[8] و در خصوص زیارت عاشورای معروف، احادیث متعددی از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل شده است.[9] حضرات معصومین سفارش زیادی به قرائت زیارت عاشورا داشته اند. در اینجا به برخی سفارشات اکتفا می کنیم.
امام محمد باقر علیه السلام به علقمه فرمود: پس از آنکه به آن حضرت با سلامی اشاره کردی، دو رکعت نماز بخوان و سپس زیارت عاشورا را بخوان. هنگامی که این زیارت را خواندی در حقیقت او را به چیزی خواندی که هر کس از ملائکه که بخواهند او را زیارت کنند، به آن می خوانند و خداوند برای تو هزار هزار حسنه می نویسد و از تو هزار هزار سیئه محو می نماید و تو را هزار هزار مرتبه بالا می برد و همانند کسانی می باشی که در رکاب آن حضرت به شهادت رسیدند. حتی در درجات آنها هم شریک می شوی.[10]امام صادق علیه السلام به صفوان می فرماید: زیارت عاشورا را بخوان و از آن مواظبت کن، به درستی که من چند خیر را برای خواننده آن تضمین می کنم، اول زیارتش قبول شود. دوم سعی و کوشش او شکور باشد. سوم حاجات او هرچه باشد از طرف خداوند بزرگ برآورده شود و نا امید از درگاه او برنگردد زیرا خداوند وعده خود را خلاف نخواهد کرد.[11]
از آن جا که زیارت نوعی اعلام موضع و مشخص کردن خط فکری است و آثار سازنده عجیبی دارد، آنچه به عنوان متن زیارتی خوانده می شود، از نظر محتوا و جهت دهی، از حساسیتی ویژه برخوردار است. به همین جهت ائمه علیهم السلام با آموختن نحوه زیارت به یاران خود، به این عمل سازنده جهت و غنای بیشتری بخشیده اند؛ به گونه ای که زیارتنامه های رسیده از معصومان علیهم السلام- مانند زیارت جامعه کبیره، عاشورا، آل یاسین و ناحیه مقدسه - گنجینه ای از تعالیم و آموزش های عالی آنان است.
آثار تربیتی زیارت عاشورا
زیارت عاشورا - که از تعالیم امام باقر علیه السلام است- به سبب آثار سازنده فردی و اجتماعی و بیان مواضع فکری و عقیدتی شیعه و نشانه گرفتن خط انحراف، اهمیت ویژه دارد. شماری از دستاوردهای این زیارت عبارت است از:
1.ایجاد پیوند معنوی با خاندان عصمت و تشدید علاقه و محبت به آنان
این محبت موجب می شود، زائر آن بزرگان را الگوی خویش سازد و در جهت همسویی فکری و عملی با آنان بکوشد؛ همچنان که در قسمتی از زیارت، از خدا می خواهد زندگی و مرگش را یکسره همانند آنان قرار دهد «اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد».
از آنجا که این محبت به خاطر خداوند است - و خاندان عصمت از آن جهت که الهی و منسوب به اویند، محبوب واقع شده اند - مایه تقّرب به خداوند است. در قسمتی از زیارت چنین می خوانیم: «اللهم انی اتقرب الیک بالموالاة لنبیک و ال نبیک».
2.پیدایش روحیه ظلم ستیزی در زائر
تکرار لعن و نفرین بر ستمگران در این زیارت، موجب پیدایش روحیه ظلم ستیزی در زائر می شود. او با اعلام برائت و نفرت از ستمگران و ابراز محبت به پیروان حق و دوستان خاندان عصمت، پایه های ایمان دینی خود را مستحکم می کند. مگر ایمان چیزی جز حب و بغض در راه خدا است: «هل الایمان الا الحب و البغض»؟ مۆمن واقعی در برابر ستم بی موضع نیست. از ستمگر نفرت و انزجار آشکاری دارد و با مظلوم و جبهه حق اعلام همراهی می کند: «یا اباعبدالله انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم».
3.دوری جستن از خط انحراف
در این زیارت، ریشه های ظلم هدف قرار می گیرد: «فلعن الله امةً اسست اساس الظلم و الجور علیکم اهل البیت و لعن الله امة دفعتکم عن مقامکم و ازالتکم عن مراتبکم التی رتبکم الله فیها». ستمی که در عاشورا تحقق یافت، در قلب تاریخ ستم ریشه دارد. این ظلم یک حلقه از حلقه های ستمی است که باانحراف مسیر اصیل خلافت آغاز شد.
4.الهام گرفتن، درس آموختن و الگو قرار دادن اسوه های هدایت
در این زیارت آمده است: «فاسئل الله الذی اکرمنی بمعرفتکم و معرفة اولیائکم و رزقنی البرائة من اعدائکم، ان یجعلنی معکم فی الدنیا و الآخرة و ان یثبت لی عندکم قدم صدق فی الدنیا و الاخرة». زائر پس از آنکه به حق معرفت پیدا کرد و ستم و ستمگر را شناخت و از آنان دوری جست، با ثبات قدم در مکتب خاندان عصمت و پیروی عملی از آنان، خود را در مسیر سعادت دنیا و آخرت قرار می دهد؛ یعنی، اسوه ها و الگوهای هدایت را - که از سوی خداوند منصوب شده اند - سرمشق خود قرار می دهد و همگامی با آنان را می طلبد.
5.ترویج روحیه شهادت طلبی و ایثار و فداکاری در راه خدا
6.احیای مکتب و راه و هدف خاندان عصمت
توسل و عشق به اهل بیت علیهم السلام
آیت الله بهجت(ره) می گفتند توسل راه کمال را باز می کند البته این اندیشه را از استادش گرفته بود. حضرت آیت الله سید علی قاضی(ره) فرموده بود که من هر چه دارم، از دو چیز است: یکی تلاوت قرآن، دیگری زیارت عاشورا و توسل. آیت الله بهجت(ره)، شیفته و عاشق اهل بیت بود. به حضرت سید الشهداء(علیه السلام) عشق می ورزید.
سفارش آیت الله بهجت در خصوص زیارت عاشورا
از حضرت آیت الله العظمی بهجت پرسیدند: داستان ها و قضایایی از کسانی که پیوسته زیارت عاشورا می خواندند و به این صورت، متوسل می شدند، گردآوری و چاپ شده است. نظر حضرت عالی در این باره چیست؟ ایشان پاسخ داده اند که متن زیارت عاشورا، بر عظمت آن گواه است؛ خصوصا با ملاحظه آنچه در سند زیارت رسیده است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به صفوان می فرماید: این زیارت و دعا را بخوان و بر آن مواظبت کن. به درستی که من چند چیز را بر خواننده آن تضمین می کنم:
1.زیارتش قبول شود.
2.سعی و کوشش وی مشکور باشد.
3.حاجات او هر چه باشد، برآورده شود و ناامید از درگاه خدا برنگردد.
ای صفوان! این زیارت را با این ضمان، از پدرم یافتم و پدرم از پدرش… تا امیرالمۆمنین علیه السلام و حضرت امیر نیز از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از جبرئیل و او هم از خدای متعال نقل می کند و هر کدام این زیارت را با این ضمان، تضمین کرده اند و خداوند به ذات اقدس خود قسم یاد نموده که: «هر کس این زیارت و دعا را بخواند، دعا و زیارت وی را بپذیرم و خواسته اش هرچه باشد، برآورده سازم».
و از سند او استفاده می شود که زیارت عاشورا از احادیث قدسی است و همین مطالب، سبب شده است که علمای بزرگ ما و استادان ما – با آن همه مشغولیت های علمی و مراجعاتی که داشتند – به خواندن آن مقید بودند تا جایی که استاد ما، مرحوم حاج شیخ محمد حسین اصفهانی، از خداوند خواسته بودند که در آخر عمرشان، زیارت عاشورا را بخوانند و سپس قبض روح شوند و دعایشان هم مستجاب شد و پس از پایان این زیارت، درگذشتند.
زیارت عاشورا
1- اگر قرائت صد بار لعن و سلام در هنگام زیارت عاشورا باعث عسر و حرج و یا سبب نخواندن زیارت عاشورا شود اگر چنانچه بعد از هر بخش از لعن ها و سلام ها بگوید: تسعاً و تسعین مرّه ان شاء اللّه ثواب زیارت کامل را خواهد داشت.
2- در مفاتیح الجنان چند جمله در حاشیه زیارت عاشورا آمده «و بالبرائة ممّن قاتلک و نصب لک الحرب و بالبرائة ممن اسّس اساس الظلم و الجور علیکم و ابرء الی اللّه و الی رسوله» چون در خیلی از کتب ادعیه معتبره این جملات جزء زیارت عاشورا آمده لذا خواندن این جملات الزامی است.
3- یکی از ویژگی های زیارت عاشورا علاوه بر ثواب عظیم اخروی که ذکر گردید باعث بر آورده شدن حاجت های لاعلاج است، بدین سبب سفارش می شود هر کس برای هر حاجتی که متوسل به این زیارت شریف می شود 40 روز مرتب آن را قرائت نماید و افضل اوقات آن نیز بعد از نماز صبح و قبل از طلوع آفتاب است.
4- بعد از خواندن زیارت عاشورا حتماً دو رکعت نماز زیارت امام حسین علیه السلام را بخواند که همانند نماز صبح می باشد.
5 - بعد از زیارت عاشورا و دو رکعت نماز، دعای علقمه حضرمی را نیز بخواند که در مفاتیح الجنان با نام دعای بعد از زیارت عاشورا آمده است.
6 - اگر کسی بتواند زیارت عاشورا را روزی دو بار بخواند خیلی خوب است؛ یعنی یک بار اول شب و یا آخر روز و یک بار هم اول صبح و قبل از طلوع آفتاب؛ زیرا از عارف بزرگ و جمال العارفین حضرت آیة اللّه سید علی آقا قاضی تبریزی منقول است که بعد از ارتحالشان کسی ایشان را در عالم رۆیا دید و سۆال کرد: چه عملی در آنجا از همه مهم تر است؟ می فرماید: زیارت عاشورا. بعد می گوید: من پشیمانم که چرا روزی یکبار زیارت عاشورا را قرائت کردم و دوبار نخواندم.[12]
برای رسیدن به محبت و عشق و علاقه امام حسین علیه السلام نیز راه های گوناگون وجود دارد ولی راهی که سریعتر انسان می تواند بوسیله آن به بارگاه امام حسین علیه السلام راه یابد، و جزو شیفتگان و عشاق سیدالشهداء گردد، از طریق خواندن زیارت عاشورا و خصوصاٌ مداومت به خواندن این زیارت شریف می باشد.
چه بسیار زیبا است که انسان در هر روز صبح دقایقی از وقت خود را برای سالار شهیدان و زیارت عاشورا قرار دهد. چه صبح و روز زیبائی خواهد بود روزی که با نام و یاد سید الشهدا علیه السلام اشروع شود. باید دل را پاک کنیم تا جواب سلام امام را بشنویم. مطمئن باشیم که امام حسین جواب سلام را می دهد چون جواب سلام واجب است. فقط باید گوش ما شنوا و لایق شنیدن جواب سلام ایشان باشد. کافی است چشم سر را ببندیم و چشم سرّ را باز کنیم.
پی نوشت ها:
[1] تحریم، آیه 11.
[2] نهج البلاغه، خطبه 60.
[3] جوادی آملی، عبدالله، حماسه و عرفان، ص 310.
[4] اسراء، آیه 71.
[5] شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، ص 233
[6] مستدرک الوسائل، ج 17، ص 26.
[7] مجلسی، بحارالأنوار، ج 44، ص 280.
[8] ابن قولویه،کامل الزیارات، ص 180
[9] مجلسی، بحارالانوار، ج 101، ص 290؛ اقبال الاعمال، ص 38؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، صص 538 و542 و 547. امام باقر علیه السلام این زیارت را به یکی از اصحابش به نام «علقمة بن محمد حضری» آموزش داده است.
[10] کامل الزیارات- ص 74
[11] مجلسی، بحارالانوار، ج 98،ص 300
[12] حیدری، قنبر، داستان های شگفت انگیز از زیارت عاشورا، ص 54.