پرسشی از دکتر مسعود کیمیاگر متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
زل زده بود به میوه‌های روی میز و با حسرت نگاه‌شان می‌کرد. پیش‌دستی را مقابل‌اش گذاشتم و گفتم «بفرمایید». گفت: «نه؛ ممنون!» به شوخی گفتم: «بردارید، نمک نداره!» لبخند تلخی زد و گفت: «قند که داره... من دیابت دارم!»
آقای دکتر! به نظر شما این نظر صحیح است که میوه‌ها به دلیل میزان قند بالا باید از رژیم غذایی فرد مبتلا به دیابت حذف شوند؟
ببینید؛ به طور کلی هر انسان باید 50 تا 60 درصد انرژی مورد نیاز خود را از مواد کربوهیدراتی (مواد قندی و نشاسته) تامین کند. افراد مبتلا به دیابت هم مانند سایر افراد باید کالری مورد نیاز خود را از کربوهیدرات‌ها تامین کنند و به دلیل اینکه قندهای ساده مثل قند، شکر، عسل، مربا، نوشابه و ... حتی‌الامکان از رژیم غذایی این افراد حذف می‌شود، این انرژی باید از طریق موادی مثل نان، برنج، ماکارونی و میوه‌ها تامین شود. از سوی دیگر میوه‌ها به دلیل دارا بودن ویتامین‌هایی مثل ویتامین C و ویتامین A، فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات آنتوسیانین نقش مهمی در سلامت افراد دارند و از رژیم غذایی قابل حذف نیستند. در واقع میوه‌ها در تغذیه بیماران دیابتی جایگاه ویژه‌ای دارند.
پس این باور غلط از کجا آمده؟
این مساله که افراد خود را در مقابل ممنوعیت مصرف میوه‌ها قرار می‌دهند، از اینجا ناشی می‌شود که عده‌ای از مردم گمان می‌کنند برخی از میوه‌ها قندخون را به سرعت افزایش می‌دهند. البته ما هم این موضوع را قبول داریم که میوه‌ها از نظر نمایه گلیسمی (سرعت بالا بردن قندخون) با هم تفاوت دارند ولی این تفاوت به گونه‌ای نیست که ما بخواهیم این میوه‌ها را از رژیم غذایی فرد حذف کنیم. به طور قطع مصرف میوه‌هایی مثل گیلاس و سیب که نمایه (اندیس) گلیسمی پایین‌تری نسبت به سایر میوه‌ها دارند بهتر است ولی این دلیل نمی‌شود که مصرف میوه‌هایی مثل خرما و انگور که نمایه گلیسمی بالاتری دارند، ممنوع شود. ما به بیماران توصیه نمی‌کنیم که حتما میوه‌های با نمایه گلیسمی پایین را مصرف کنند ولی در مورد میزان مصرف و تعداد واحدهایی که می‌توانند مصرف کنند، به آنها اطلاعات کافی را می‌دهیم.
این واحدها بر چه اساسی تعیین می‌شوند؟
یک واحد از یک میوه، مقداری از آن است که 15 گرم ماده قندی داشته باشد. این مقدار برابر با یک پرتقال، یک سیب، یک خوشه کوچک انگور یا یک چهارم یک طالبی است. یک بیمار دیابتی بر حسب شرایط، سلیقه و علاقه‌اش می‌تواند بین 3 تا 4 واحد میوه مصرف کند که این مقدار در افراد جوان که کالری بیشتری در روز دریافت می‌کنند می‌تواند حتی به 5 واحد هم برسد.
شما گفتید که بیماران می‌توانند از میوه‌های مختلف استفاده کنند ولی بسیاری از بیماران دیابتی، توسط پزشک از خوردن میوه‌هایی مثل خربزه و هندوانه منع می‌شوند.
به نکته جالبی اشاره کردید. این دو میوه (هندوانه و خربزه) میوه‌هایی هستند که مردم و به خصوص مبتلایان به دیابت، خیلی از آنها می‌ترسند و همان‌طور که گفتید، برخی پزشکان، بیماران خود را از خوردن آنها منع می‌کنند. البته این مساله قابل توضیح است. درواقع نمایه (اندیس) گلیسمی هندوانه و خربزه تفاوت چندانی با بسیاری از میوه‌ها ندارد ولی مشکل این دو میوه در این است حد مصرف آنها توسط بیمار چندان مشخص نیست. مثلا اگر به فردی، سیب داده شود، بعد از خوردن آن، به دنبال دومی نیست ولی همان فرد اگر دو قاچ هندوانه بخورد، دنبال دو قاچ دیگر خواهد بود. درواقع اگر بیماری بتواند خود را به خوردن همان دو قاچ هندوانه یا خربزه محدود کند، می‌تواند آنها را نیز جزو واحدهای میوه خود قرار دهد، یعنی یک فرد مبتلا به دیابت می‌تواند حدود 250 گرم هندوانه، طالبی یا خربزه را به‌عنوان یکی از واحدهای میوه روزانه خود در نظر بگیرد.
فرد مبتلا به دیابت چه‌طور باید این 3 تا 4 واحد میوه را در طول روز مصرف کند؟
مهم‌ترین نکته‌ای که فرد باید در این مورد به آن توجه کند این است که هیچ‌گاه توصیه نمی‌شود فرد، تمام واحدهای روزانه میوه خود را در یک نشست مصرف کند و ترجیح بر این است که این مقدار بین ساعت‌های روز تقسیم شود. مثلا اگر فردی 3 عدد خرما را به عنوان یک واحد از میوه‌های مصرفی روزانه در نظر گرفته است، بهتر است این سه خرما را با فاصله‌های زمانی مناسب مصرف کند.
اگر میزان میوه مصرف شده توسط بیمار، به اندازه 3 تا 4 واحد میوه تعیین شده باشد، دیگر چه نیازی به رعایت این فواصل وجود دارد؟
نه تنها در مورد میوه‌ها که در مورد تمام موادغذایی مورد مصرف بیماران دیابتی، یکی از نکات بسیار اساسی این است که مقدار قند در خون فرد، در یک زمان کوتاه افزایش زیاد پیدا نکند. شاید بتوان این مساله را با زمان اوج مصرف برق مقایسه کرد. در ساعت‌های خاصی در روز وقتی بیشترین کاربری از برق در منازل وجود دارد، توصیه می‌شود که برخی از کارهایی که با مصرف برق همراه است، به ساعت کم‌مصرف منتقل شود زیرا قدرت تولید برق در یک شهر یا منطقه محدود است و اگر تمام موارد مصرف در یک بازه کوتاه محدود می‌شود، مولدها توان تامین را نخواهد داشت. در بدن هم همین‌طور است. وقتی در یک ساعت خاص میزان ورود قند به بدن بیش از حد توان تولید انسولین در بدن باشد، تعادل فیزیولوژیکی بدن دچار اختلال می‌شود، پس ما ترجیح می‌دهیم زمان اوج مصرف قند و ترکیبات قندی را در بین تمام ساعت‌های روز تقسیم کنیم.
اگر شخصی علاقه زیادی به میوه‌ها داشته باشد چگونه می‌تواند تعداد واحدهای مصرفی میوه را در طول روز افزایش دهد؟
آنچه در تغذیه افراد مبتلا به دیابت مهم است کل میزان انرژی و کالری دریافتی است که نباید از مقادیر تعیین شده فراتر برود. رژیم‌هایی که معمولا برای تغذیه این افراد تنظیم می‌شود، (3 تا 4 واحد میوه، 6 تا 11 واحد نان و غلات)، بر مبنای نیازهای یک فرد عادی است ولی می‌توان با کم کردن از میزان یک گروه از مواد غذایی، به همان میزان بر میزان گروه دیگر افزود. البته این تغییرات از جهات دیگر هم اهمیت دارند. مثلا باید به این نکته نیز توجه داشت که قند میوه زودتر از قند غلات جذب می‌شود و ترجیح در مورد بیماران دیابتیک بر این است که قند به صورت تدریجی جذب شود و افزایش میوه و کاهش غلات در رژیم‌غذایی می‌تواند تعادل آن را به هم بزند. بنابراین توصیه ما به افراد این است که حتی‌المقدور از رژیم غذایی متعادل پیروی کنند. ما در مورد بیماران دیابتی میوه‌ای به نام میوه ممنوعه نداریم. میزان مصرف را محدود می‌کنیم ولی ممنوعیت مصرف آن را به دلیل اینکه هم از لحاظ فیزیولوژیک و هم از لحاظ روانی بر بیمار تاثیر منفی می‌گذارد، رد می‌کنیم.
منبع:www.salamat.com