تغذیه و بارداری‌‌های چند قلویی (۱)

ندا لطف اللهی؛ دانشجوی کارشناسی تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

در میان عامۀ مردم این باور خیلی رایج است که «زن آبستن، به مثابه دو نفر است پس باید به اندازۀ دو نفر هم غذا بخورد. جالب اینجاست که در این تمثیل، تا‌کنون ندیده و نشنیده‌ام که اندازۀ آن «نفر دوم» و به تبع آن نیازهای تغذیه ایشان به حساب آید. به هر حال در این باور واقعیتی نهفته است و آن این که نیازهای تغذیه‌‌ای یک خانم در طی دوران آبستنی افزایش می‌یابد.

با این حساب در یک آبستنی دوقلویی یا سه قلویی، نیازهای تغذیه‌‌ای به چه نسبت تغییر خواهد کرد؟ قطعاً شما هم باور ندارید که در چنین حالتی یک خانم آبستن باید به اندازۀ سه یا چهار نفر غذا بخورد! در این نوشتار و در سطور بعدی این مطلب با تفصیل بیشتری مورد بحث قرار می‌گیرد.

بارداری‌‌های چندقلویی در کشورهایی که استفاده از روش‌‌های افزایش باروری در آنها رایج است به طور چشمگیری افزایش یافته است. متاسفانه افزایش این بارداری‌‌ها باعث بالا رفتن نرخ تولد نوزاد کم وزن (یعنی وزن تولد کمتر از2500 گرم) و نارس (زایمان در هفته 37 و کمتر) شده است.

بارداری چند قلویی وضعیتی است که در آن نیازهای تغذیه‌‌ای مادر به طور درخور توجهی افزایش می‌یابد. بنابراین در صورت عدم مراقبت‌های تغذیه‌‌ای مناسب، ذخایر بدنی مادر به سرعت تهی خواهد شد. در طول 20 سال گذشته، سن مادر باردارافزایش چشمگیری یافته است و این مساله در زنانی با آبستنی چندقلویی بیشتر بوده است. به گونه‌‌ای که از سال 1980 تاسال 2000 میلادی درصد زنان 35 ساله و بالاتر با آبستنی چندقلویی سه برابر شده است، این میزان در مورد دوقلوها، 4 برابر و در مورد سه قلو‌‌ها و بیشتر، 6 برابر بوده است.

به سال 1996 زایمان‌‌های چند قلویی 7/2 درصد زایمان‌‌ها را در ایالات متحدۀ آمریکا به خود اختصاص می‌داد و 16 درصد مرگ و میر نوزادان در ماه نخست زندگی نیز مربوط به همین کودکان بود. این آمار بی‌تردید نشانگر پرخطر بودن این بارداری‌‌ها است. رفع نیاز‌‌های تغذیه‌‌ای ویژه‌‌ای که در بارداری‌‌های چند قلویی وجود دارد نقش مهمی را در سلامت آینده مادر ایفا می‌کند.

برای مثال اگر خانمی در دهۀ 40 یا 50 زندگی خود دارای این نوع بارداری شود، فقط چند سال با یائسگی خود فاصله دارد و تخلیه وسیعی که در ذخایر کلسیم او در حین این بارداری اتفاق می‌افتد، می‌تواند خطر ابتلای وی به پوکی استخوان را افزایش دهد.

بارداری‌‌های چند قلویی باعث افزایش احتمال ابتلای مادر به پُرفشاری خون همراه با دفع پروتئین با ادرار (یا اصطلاحاً پره اکلامپسی)، کم خونی فقر آهن، تهوع و استفراغ شدید ، ایجاد جفت سر راهی، مشکلات کلیوی، زایمان زودرس و ضرورت انجام سزارین می‌شود.

افزون بر این در این بارداری‌‌ها خطراتی از قبیل مرگ جنین، اختلالات مادرزادی، اختلالات تنفسی، اختلالات شبکیه در نوزاد نارس، عفونت فراگیر، فلج مغزی و خفگی، جنین را تهدید می‌کند. از جمله عوامل مستعد کننده بارداری‌‌های چند قلویی می‌توان به درمان‌‌های افزایش باروری، قومیت ، سن، وراثت و بالاخره نمایه توده بدنی(BMI) اشاره کرد. بنابراین، تغذیه و نحوۀ وزن گیری مادر باردار از جمله عوامل تعیین کننده است. 

وزن گیری در طی بارداری 

الگوی وزن گیری مادر در طول بارداری چند قلویی با الگوی وزن گیری در بارداری تک قلویی متفاوت است. وزن گیری در این نوع بارداری‌‌ها عموماً زودتر از هفته هشتم بارداری آغاز می‌شود و همچنین با سرعت بالاتری نسبت به بارداری تک قلویی ادامه می‌یابد. آکادمی ملی علوم عنوان می‌کند که مادری که دوقلو باردار است در طول دوماهه دوم و سوم بارداری باید چیزی در حدود 5/0 تا 1 کیلوگرم در هفته وزن اضافه کند که این مقدار برابر با وزن‌گیری کلی 16 تا 5/20 کیلوگرم در طول دوران بارداری است.

البته مقدار مجاز افزایش وزن در دورۀ آبستنی تا حدود بسیاری به نمایۀ تودۀ بدن مادر پیش از بارداری نیز بستگی دارد و درصورتی که مادر پیش از بارداری دچار کم وزنی یا پُروزنی فربهی بوده باشد، امکان دارد به تشخیص متخصص تغذیه و صلاحدید متخصص زنان و مامایی مقدار افزایش وزن مجاز به ترتیب بیشتر یا کمتر باشد. وزن گیری در طی دوران بارداری ارتباط محکمی با وزن نوزاد در هنگام تولد دارد و هم چنین وزن گیری مطلوب از تولد نوزاد نارس جلوگیری می‌کند. 

 فعالیت بدنی 

فواید فعالیت بدنی در طول دوران بارداری به اثبات رسیده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌‌ها، 30 دقیقه فعالیت ورزشی متوسط را در بیشتر ایام هفته و ترجیحا هر روز هفته پیشنهاد می‌کند. البته برای افرادی که دارای مشکلات پزشکی هستند مشاوره با پزشک در ارتباط با این فعالیت بدنی ضروری است.

تحقیقات نشان داده اند که فعالیت بدنی منظم و آهسته هیچ تاثیر زیانباری بر روی نتایج بارداری ندارد و حتی میزان تولد نوزاد کم وزن را کاهش می‌دهد، این درحالیست که فعالیت نشسته مثل تلویزیون دیدن طولانی مدت می‌تواند خطر تولد نوزاد نارس را افزایش دهد.

برای خواندن بخش دوم - تغذیه و بارداری‌‌های چند قلویی - اینجا کلیک کنید.