شناسه : ۵۵۶۹۰۰ - جمعه ۲۱ مهر ۱۳۹۶ ساعت ۲۱:۲۱
شکی نیست که انسان از روی اراده و اختیار مسیر سعادت خود را انتخاب می کند
شکی نیست که انسان از روی اراده و اختیار مسیر سعادت خود را انتخاب می کند. چنانکه خداند متعال فرموده:« إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً»(1) «ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس!»
اما اگر کسی شکر گزار باشد خداوند متعال وعده داده که زمینه هدایت بیشتر وی رو فراهم می کند. چنانکه فرموده:« وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ» (2) «و (همچنین به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!»
بنابراین توفیق و عدم توفیق الهی گزاف و بی حساب نیست تا خارج از اختیار انسان باشد. بلکه کسی که مشمول توفیق الهی یا محروم از توفیق الهی می گردد. باید قابلیت و زمینه لازم را داشته باشد. چنانکه خداوند متعال فرموده:« فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقین»(3) « هنگامی که آنها از حق منحرف شدند، خداوند قلوبشان را منحرف ساخت و خدا فاسقان را هدایت نمیکند.»
از این تعبیر استفاده میشود که هدایت و ضلالت، هر چند از ناحیه خداوند است. اما زمینهها و مقدمات و عوامل آن، از ناحیه خود انسان است.
در روایتی از جابر بن یزید جعفی نقل شده که می گوید: از امام باقر (ع) پرسیدم معنای «لا حول و لا قوّة الّا باللَّه ...» چیست؟
حضرت فرمود:« مَعْنَاهُ لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ لَا قُوَّةَ لَنَا عَلَی طَاعَةِ اللَّهِ إِلَّا بِتَوْفِیقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل»(4) « معنای آن این است که توان روی گردانیدن از معصیت پروردگار نیست. جز آنکه او مدد فرماید، و هیچ نیرویی بر فرمانبرداری از خدای تعالی وجود ندارد. مگر آنکه پروردگار خود یاری فرماید».
البته این روایت در مقام نفی اختیار از انسان نیست. بلکه روایت ناظر به مسئله توفیقات الهی است. یعنی این خداست که توفیق انجام کارهای خیر و دفع بلاها را به مومنان می دهد و چنانکه گفتیم این توفیق هم بیهوده و بی دلیل نیست. بلکه این توفیق به افراد لایق، کسانی که خواهان و طالب هستند، افرادی که گام برداشته و خود را در معرض توفیقات قرار داده اند، داده می شود.
پی نوشت ها:
1. إنسان(76) آیه 3.
2. ابراهیم(14) آیه 7.
3. صف(61) آیه 5.
4. شیخ صدوق، توحید صدوق، قم، جامعه مدرسین، 1398، ص 305، ص242.
