خانه تاریخی انیس الدوله؛ نخستین ملکه ایران در زمان قاجار

خانه تاریخی انیس الدوله، عمارت دخترکی باهوش که شیرین زبانی او باعث شد، روزگار تقدیر زیبایی برایش رقم بزند. از زندگی چوپانی تا سوگلی شاه قاجار که شاید هیچ کس، تصورش را هم نمی کرد که درایت و سرشت نیکوی آن چنان تاثیری بر شاه ایران می گذارد که رفته رفته تمام زنان دربار را پشت سر می گذارد و عنوان بانوی بانوان حرمسرای ناصرالدین شاه را به خود اختصاص می دهد. اما این روزها، عمارتی که از ملکه قاجاری به یادگار مانده مورد بی مهری روزگار قرار گرفته، غم انگیز است. خانه تاریخی انیس الدوله، خانه ای دل انگیز از گچبری های و معماریِ عهد قاجار است که بسیار بی نظیر و زیباست. معمولا کمتر کسی نام "خانه انیس الدوله" را شنیده و کمتر رهگذری از تاریخچه شنیدنی عمارت آن چیزی می داند. نمای شگفت انگیز خانه انیس الدوله هیچ شباهتی به مکان های تاریخی ندارد، اندوهگین است که دچار بی مهری مسولان قرار گرفته و در شرف ویرانی است و هیچ اثری از شکوه خانه های قاجاری در آن مشاهده نمی شود و بیشتر از هرچیزی تابلوی بزرگ " اتحادیه تهیه گوشت گوسفندی تهران" به چشم میخورد که هیچ ربطی به تاریخ و فرهنگ این سرزمین ندارد. خانه تاریخی انیس الدوله که از سال 1382 شمسی در فهرست آثار تاریخی شهر تهران قرار گرفت و امید است روزگارانی نه چندان دور برای بازدید گردشگران به نمایش درآید. پس با همگردی همراه باشید...

انیس الدوله

دختری بود به نام "فاطمه" و رعیت نشینی از روستای عمامه ی لواسان در اطراف تهران. نام پدرش "نورمحمد" و از تبارِ خاندانی از اهالی گرجستان که در زمان صفویه به مازندران کوچ کرده بودند. در کودکی پدرش را از دست می دهد و چون مادرش مجدد ازدواج می کند، فاطمه به ناچار با عمویش زندگی می کند. زندگی خود را با چوبانی و به سختی می گذرانده. غافل از اینکه تقدیر و سرنوشت، روزگاری شکوهمند برایش رقم میزند. آشنایی وی با شاه در یکی از سفرهایی که ناصر الدین شاه برای شکار به اطراف تهران داشته، صورت می گیرد. در برخورد و هم صحبتی شاه با این دختر چوپان، شاه مجذوب شیرین زبانی و هوش فاطمه می شود و اورا با خود به قصر می آورد و برای یاد گرفتنِ آداب و معاشرت قصر به نزد "جیران خانم (فروغ السلطنه)" همسر سوگلی شاه سپرده می شود. اما پس از مرگ جیران خانم، منزل و اثاثیه او به فاطمه سپرده می شود. اما ناصرالدین شاه که شیفته و مجذوب فاطمه شده بود در سال 1276 در سفر به سلطانیه او را به عقد خود در می آورد و بعدها مقام بانوی اول حرمسرا را به او می دهند. در همین زمان لقب انیس الدوله را از ناصر الدین شاه دریافت می کند و سوگلی شاه قاجار می شود. انیس الدوله نشان تمثال همایونی و حمایل آفتاب را چندی بعد از شاه ایران دریافت و به عنوان مرتبه ملکه سلطنتی در دربار ایران برگزیده می شود که از قدرت و نفوذ بالایی در دربار برخوردار بود و باتوجه به نفوذی که داشت در خیلی از موارد نظر شاه را در تصمیمات مهم مملکتی، عوض می کرد، تنها کسی که در مقابل شاه سرخم نمیکرد و مخالفت می کرد انیس الدوله بود. به گزارش مورخان پس از اعلام فتوای حرمت تنباکو از آوردن قلیان برای شاه خوداری کرد و به دستور او تمام قلیان ها از حرم شاهی جمع آوری شد. او نخستین ملکه ای بود که به فرنگ (مسکو) سفر کرده، اما به دلیل حسادت و برخورد فرهنگی با اشراف زادگان روسی و مراسم غربی به منظور خوش آمد گویی از آن ها، به ایران بازگردانده شده. انیس الدوله یکی از باوفاترین همسران ناصرالدین شاه بود که پس از ترور شاه وقتی اتابک یک بسته اسکناس برایش میفرستد با مشاهده عکس ناصرالدین شاه غش کرده و از دنیا میرود.

خانه تاریخی انیس الدوله

خانه ای زیبا با 721 متر مربع که انیس الدوله پس از ترور ناصرالدین شاه تا آخر عمرش در آن زندگی کرد. این ساختمان در خیابان ولیعصر (پهلوی سابق) و شمال خیابان مولوی واقع شده که در دوره قاجار برای مصرف مسکونی ساخته شده. مالکان قاجاری این بنا را در زمان پهلوی اول می فروشند و مدتی به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می گیرد که دکتر حسابی هم یکی از دانش آموختگانِ همین مدرسه بوده و در سال 1330 به شخصی به نام نادر اصفهانی فروخته می شود و از دهه 1350 این عمارت به مکانی برای پاتوق گوشت فروشان تهرانی و اتحادیه تهیه و توزیع گوشت تبدیل شد. خانه تاریخی انیس الدوله دارای دو طبقه، در محوطه باغی ساخته شده و حوضی گردی در وسط حیاط به رنگ آبی دارد. طبقه ی اول ایوانی با طاق قوسی بلندی و گچبری های زیبا با تزیینات ظریف و ستون های گچبری شده ی منحصر به فردی که مجموعه ای باشکوه را تشکیل می دهد، بسیار زیباست. درهای چوبی نقش مهمی در تامین نور داخلی بنا به عهده دارند. ستون های زیبایی که بار طبقه همکف و ایوان را به دوش می کشند، زیبایی خاصی به بنا بخشیده. بخش اصلی بنا در طبقه اول ساخته شده که فضایی وسیع و بلند با تزیینات زیبای گچبریِ مهمانخانه و محل سکونت صاحبخانه را در خود جای داده که هم اکنون به اتاق کار مدیران اتحادیه اختصاص داده شده و جلسات اتحادیه در آنجا برگزار می شود. طبقه همکف هم به سکونت خدمه اهل خانه اختصاص داشته که در آن حمام و آشپزخانه واقع شده. این بنای شکوهمند بخشی از هویت معماری باستانی ایران و فرهنگ تهران قدیم است و به فرزندان این آب و خاک تعلق دارد و حیف است که ویران شود.