یکى از علما و اندیشمندان بزرگ قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجرى، آیتالله العظمى محمد مهدى نراقى است. وى در تمامى علوم عصر خویش همانند: ادبیات، منطق، فلسفه، ریاضیات، هیئت، نجوم، اصول فقه، فقه، تفسیر و... ـ توانمند و چیره دست بود. ایشان در اخلاق خریت فن به شمار مىآمد به گونهاى که کمتر کسى به پاى او رسیده است. کتاب بىنظیر او به نام جامعالسعادات ـ که رنگ و صبغه فلسفى دارد ـ گویاى این حقیقت است. هر چند ملا مهدى در نگاه خواص از زوایاى گوناگون علمى مطرح و مطمح نظر است، اما به نظر مىرسد، که شهرت فراوان این وارسته فرزانه نزد عام و خاص بیشتر به سبب ابعاد گسترده روحى و مکارم و فضایل اخلاقى و کتاب جامعالسعادات است. البته بعد اخلاقى ـ عرفانى آن مرحوم باعث نشد که در عرصههاى دیگر دست به قلم نزند و فقط در موضوعى واحد تألیف و تصنیف نماید. ملا مهدى علاوه بر جامعالسعادات و جامعالمواعظ آثار ارزندهاى در فقه و اصول و کلام و فلسفه و ریاضیات و حتى ادبیات دارد. نخبةالبیان در وجوه تشبیه، استعارات و محسنات بدیعیه، از جمله آنها است. ملامهدى خود در مقدمه نخبةالبیان درباره علت نوشتن این کتاب مىگوید :
«... چون جمعى از اخوان صفا و خلان وفا... نزد حقیر به مباحثه تفسیر کلام الله المجید اشتغال داشتند، و اکثر مباحث این علم شریف احتیاجى تمام به معرفت وجوه تشبیه و استعارات ـ که اهم و ادق مباحث علم بیان است ـ داشت، لهذا از این بىبضاعت خواهش نمودند که از جهت ایشان، رساله [اى ] جمع نماید که مشتمل باشد بر وجوه تشبیه و استعارات به نحوى که زبده و خلاصه باشد از آنچه قوم ذکر کردهاند...»
نخبةالبیان ـ که به قلم سلیس و شیوایى تحریر شده ـ شامل یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه به شرح زیر است:
مقدمه: در تعریف تشبیه و استعاره و مجاز مرسل و کنایه و فرق آنها؛
فصل اول: در بیان بعضى از اقسام تشبیه؛
فصل دوم: در بیان اقسام مجاز مرسل؛
فصل سوم: در بیان اقسام کنایه؛
فصل چهارم: در بیان اقسام استعاره؛
خاتمه: در ذکر بعضى از محسنات بدیعیه.
نخبةالبیان نخستین بار به سال 1335 شمسى به همت یکى از نوادگان ملامهدى نراقى به نام حسن نراقى در تهران به چاپ رسید. آقاى حسن نراقى درباره نسخههاى نخبةالبیان و اشکالات موجود در آنها در راستاى چاپ و نشر آن مىگوید:
«علاوه بر نسخه ناتمامى از این رساله که داشتم، نسخه دیگرى جزء مجموعه شماره 1727 کتابخانه ملى موجود است که تاریخ کتابت آن 1206 هجرى، ولى خالى از اشتباه نمىباشد. و دو نسخه دیگر در کتابخانه شخصى استاد دانشمند آقا سید جلالالدین محدث ارموى ملاحظه شد که به اقتضاى شیوه دانش پرورى [ایشان] در اختیار ناشر گذاردند تا از مقابله نسخ نامبرده، این نسخه آماده گردید. سپس جناب آقا سید خلیلالله فقیه مجتهد کاشانى ـ که از اجله دانشمندان به شمار مىروند، مجددا آن را مطالعه و مراجعه فرمودند. با اینحال چون نسخه اصل در دست نبود، تا [با آن] مقابله گردد، از خوانندگان گرامى تقاضا دارد چنانچه به سهو و خطایى برخورد نمودند، با بخشش و بلندنظرى تصحیح فرمایند.»
به دلیل لزوم احیاى آثار علماى شیعه و بزرگداشت آنان و نشر تألیفات ارزنده شاگردان اهل بیت علیهم السلام خصوصا در موضوع ادبیات و معانى و بیان و بدیع، و مقابله با تبلیغات سوء مخالفان و دشمنان اسلام و تشیع مبنى بر نبود یا کمبود چنین نوشتههایى از طریق شیعه، فاضل ارجمند جناب آقاى باقرى بیدهندى بعد از دسترسى به نسخه چاپى نخبةالبیان، افزودن حواشى لازم و ویرایش صورى آن در صدد برآمد به نشر آن دست بزند که الحمدلله بدین مهم موفق شدهاند و این کتاب در شرف چاپ قرار گرفته است.
نکته پایانى اینکه برخى از حواشى نیز از حجةالاسلام والمسلمین حاج شیخ عباس ظهیرى است که با پیشنهاد آقاى باقرى تدوین شده است. (1)
پی نوشتها:
1) در این معرفى از مقدمه جامعالسعادات، اثر علامه محمدرضا مظفر و مقدمه نخبةالبیان اثر حضرت آقاى حسن نراقى سود جستیم.
منبع: www.naraqi.com 