در جای جای این سرزمین با هنرها، صنایع دستی و آیین های زیبا و دلنشینی آمیخته شده و به قدری تنوع و تعدادشان زیاد است که گاهی با خود فکر می کنم خیلی هایشان نادیده گرفته شده و از بین می روند. هرگاه صحبت از هنر ایرانی به میان می آید نمی دانم که از کدام یک باید سخن بگویم یا کدام را معرفی کنم. با این حال فرش ایرانی را انتخاب کردم تا بگویم با همه شهرت و عظمتش هنوز خود ما هم نمیشناسیمش! اگر یک نمونه از آن را ببینیم نه می توانیم در مورد خاستگاهش توضیح دهیم و نه در مورد طرح و نقشش. پس انواع طرح و نقش های فرش ایرانی را به شما معرفی می کنم تا ببینید نقش تماشایی فرش دستبافت ایرانی بر چهره دکوراسیون منزل خود را.
نمونه ای از فرش با طرح شاه عباسی
نمونه گل های شاه عباسی در فرش
فرش شاه عباسی در دکوراسیون
طرح فرش ایرانی: شاه عباسی
علت نام گذاری این طرح ها وجود گل هایی است که به نام شاه عباسی مشهور شده است. این ضمن شاخه و برگ ها و گاه اسلیمی ها و ختائی ها در متن و حاشیه فرش، نقشه اصلی را تشکیل می دهند. طرح های شاه عباسی را می توان به گروه های فرعی مانند : افشان، لچک ترنج، ترنج دار، درختی، جانوری، شیخ صفی، طره دار سلسله ای، شاه عباسی تصرفی، ترنجی طره دار، بوته ای و لچک ترنج کف ساده تقسیم کرد. معمولا فرش های قم دارای این طرح ها هستند.
طرح فرش اسلیمی به صورت شاخه های دورانی در میان برگ ها
فرش اسلیمی در دکوراسیون
طرح فرش ایرانی: اسلیمی
شکل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگ ها تشکیل می دهد که معمولا برگرفته از درختان و گیاهان هستند. اسلیمی انواع بسیار زیاد دارد و معمولا در بیش تر قالب ها این طرح تکرار می گردد. معروفترین اسلیمی ها، اسلیمی دهن اژدر است. در این نوع اسلیمی انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می گردد و به صورت فک اژدها نشان داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزئین شده است که بیش تر این جوانه ها را اسلیم می نامند.
شاید کلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشد اما باید گفت در هنرهای اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح نیز به لحاظ تغییرات و دخل و تصرف ها به گروه های فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنجدار و اسلیمی ماری اشاره کرد. شما می توانید نمونه فرش با این طرح را در فرش نایینی، کاشان و تبریز بیابید.
نمونه ای از طرح افشان
فرش ایرانی با طرح افشان در دکوراسیون نشیمن
طرح فرش ایرانی: افشان
طرح افشان به این صورت است که گل وبرگ ها و شاخه ها به طور پراکنده و بدون پیوستگی با یکدیگر در متن فرش افشانده شده اند و شاید برعکس فرش های دیگر، اجزا و اشکال به هم پیوسته و مرتبط نیستند. به همین علت است که اصل چنین طرحی را افشان نامیده اند. اما در طرح افشان نیز تنوع و تغییر زیادی داده شده است و طرح های فرعی بسیاری از آن منشعب شده است. مانند افشان اسلیمی، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ، افشان دسته گل، افشان حیوان دار و افشان ترنجدار.
نمونه ای از فرش با طرح بته جقه
طرح فرش ایرانی: بته جقه
این طرح ها بته های سرکج فرش ایران که به بته جقه شهرت یافته اند. در طرح های اشکال بته ای به اندازه و اشکال مختلف به چشم می خورد. معروف ترین آن ها عبارتند از بته جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندی، بته خرقه ای، بته قلمکار اصفهان، هشت گل، بته کردستانی یا هشت بته، بته میر شکسته، بته لچک ترنج، بته سنندج، بته افشاری و بته بازوبندی و بوته بادامی.
نمونه فرش با طرح درختی
طرح فرش ایرانی: درختی
با وجود این که در نقشه و طرح فرش های ایرانی، همیشه از گیاهان و درختان به صورت انتزاعی بهره گرفته شده، در این نوع فرش سعی می شود که طرح شباهت زیادی با درخت و طبیعا داشته باشد. در اغلب طرح های این گروه درخت و درختچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزاء دیگری ترکیب شده اند. طرح های معروف درختی اینطور نامگذاری شده اند: درختی جانوری یا حیوان دار، درختی سبزیکار یا آب نما، درختی ترنجدار، درختی سروی و درختی گلدانی. فرش های درختی را بیش تر می توانید در فرش تهران و تبریز پیدا کنید.
فرش با طرح شکارگاه
در فرش با طرح شکارگاه داستان شکارچیان در حال شکار به تصویر کشیده می شود
طرح فرش ایرانی: شکارگاه
در اغلب طرح های شکارگاه، حیوانات وحشی در حال شکار نقش بسته شده است اما به طور کلی مشخصاتی که در مورد طرح های درختی ذکر شده در طرح های شکارگاه نیز وجود دارد. گروه های فرعی این طرح عبارتند از : شکارگاه درختی، شکارگاه ترنجدار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری. این نمونه نیز در فرش قم و تبریز یافت می شوند.
نمونه فرش خشتی
نمونه فرش خشتی
طرح فرش ایرانی: قابی ( خشتی)
این طرح از قاب های چند ضلعی به وجود آمده است و از گروه های فرعی آن قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونی را می توا ن نام برد.
طرح فرش های ترکمن، به صورت ذهنی و بدون تقشه
فرش ترکمن در دکوراسیون
طرح فرش ایرانی: ترکمن یا بخارا
طرح فرش های ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در ردیف طرح های ایلی و خاص مردم کوچ نشین است که به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی شانه ای، ترکمنی غزال گز(چشم آهو)، ترکمنی آخال، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی طرح های فرعی این طرح را تشکیل می دهند.
طرح نقش ماهی درهم
فرش ماهی درهم در دکوراسیون داخلی
طرح فرش ایرانی: ماهی در هم
این طرح در ردیف طرح های بومی و ایلی است. بافت آن ما نند سایر طرح های هندسی ذهنی است و از روی نقشه به وجود نمی آید. خوشبختانه زیبایی این طرح، طراحان فرش را برآن داشته است که آن را به صورت یک طرح منظم و مدون و با حفظ ویژگی های قدیمی آن، پیاده نمایند. این طرح در بیرجند بافته می شده و به تدریج به سایر مناطق فرشبافی ایران راه یافته است. دسته های دیگر آن را با نام های ماهی هرات، ماهی فراهان و زنبوری، ماهی سنه یا کردستان ، ریزه ماهی یا خرده ماهی و ماهی درهم بندی. تبریز
نمونه از فرش با طرح گلفرنگ
طرح فرش ایرانی: گل فرنگ
طرح گلفرنگ ترکیبی است از طرح های اصیل ایرانی با گل های طبیعی، مخصوصا گل سرخ. در این نوع قالی از رنگ های تند و روشن مخصوصا رنگ های سرخ استفاده می شود. گروه های فرعی این طرح را گل سرخ (لچک ترنج)، گلفرنگ بیجار، گلفرنگ مستوفی، گلفرنگ ترنجدار، گلفرنگ دسته گل و گلفرنگ گل و بلبل تشکیل می دهند.
نمونه ای از طرح محراب گلدانی
طرح فرش ایرانی: محرابی
طرح اصلی محرابی از طرح محراب الهام گرفته شده است و تزئیناتی از قبیل قندیل ها و ستون ها و سرستون ها و گل و برگها به آن اضافه شده است. گروه های فرعی این طرح به نام های محرابی درختی، محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی دورنما شهرت دارد. فرش قم دارای این طرح ها می باشد.
نمونه ای از طرح گلدانی
طرح فرش ایرانی: گلدانی
درطرح گلدانی اغلب شکل گلدان در اندازه های مختلف به چشم می خورد. گاه یک گلدان بزرگ پر از گل تمام فرش را می پوشاند. گاه چندگلدان کوچک به طور متقارن در اطراف متن و یا دنبال هم سرتاسر متن را فرا می گیرد. گروه های فرعی این طرح عبارتند از : گلدانی ختائی، گلدانی دوطرفه، گلدانی محرابی، گلدانی سراسری، گلدانی ظل السلطان(گل وبلبل) ، گلدانی حاج خاتمی، گلدانی تکراری، گلدانی لچک ترنج و گلدانی یکطرفه. شما میتوانید بیش تر در فرش تبریز به دنبال این طرح باشید.
فرش با طرح محرمات
طرح فرش ایرانی: محرمات
در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می گردد و درون این ردیف ها با نگاره هایی همچون بته جقه، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگ های دیگر تزیین می گردد. به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد. محرمات بته جقه ای معروف ترین طرح این گروه است . این طرح در بعضی از نقاط ایران به نام قلمدانی نیز مشهور است. گروه های دیگر طرح محرمات عبارتند از قلمدانی سراسری، گل ریز با زمینه یک رنگ و بته با زمینه الوان. فرش های قم دارای این طرح هستند.
فرش پارسه طرح مدرن قشقایی
نمونه ای از فرش قشقایی
طرح فرش ایرانی: ایلی
این طرح ها از قدیمی ترین و اصیل ترین طرح ها در فرش بافی ایران بوده اند و محصول ذهن قالیبافان بومی است به این صورت که طبیعت و محیط زندگی خود را به ساده ترین شکل در طرح این فرش ها منعکس می کردند. از خصوصیات این نقشه ها می توان گفت از نقشه منظم و مدون پیروی نمی کنندو دارای زیبایی دلپسندی هستند. گروه های فرعی این طرح ها اغلب منسوب به مناطقی است که طرح ابتدا در آن جا رواج پیدا کرده است و یا به نام اشخاصی است که دارای نفوذ محلی بوده اند و یا سفارش بافت آن را داده اند. نام های معروف و قدیمی این گروه عبارتند از هیبت لو (مربوط به فارس و آباده)، قشقایی بته، افشاری، خاتونی، اردبیل، مزلقان، خمسه، ساوه، تفرش، هریس، مهربان، گوراوان، زنجان و مشکین شهر، بختیاری، کردی، یلمه، گبه(خودرنگ) ، سیستان، فردوس، سالارخانی، یعقوب خانی، سنگ چوبی، علی میرزائی، جان بیگی، جانمازی،جوین، موسی آباد، بلوچستان، ویس، قرجه، سنه و دسته گل.
فرش با طرح هندسی
نمونه فرش هندسی
فرش هندسی در دکوراسیون
فرش هندسی در دکوراسیون
طرح فرش ایرانی: هندسی
همان گونه که از نام طرح های این گروه پیداست، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آید. طرح های مهم این دسته عبارتند از: هندسی بندی قابی، هندسی ترنجدار، هندسی محرمات، هندسی لچک ترنج (شاخه شکسته)، هندسی کف ساده، هندسی خطائی، هندسی ستاره(موزاییک)، هندسی خاتم شیرازی و هندسی جوشقانی. فرش های کرمان و تهران با این طرح ها بافته می شوند.
نمونه طرح واگیره ای
طرح فرش ایرانی: طرح های واگیره ای
منظور از استعمال واگیره بندی این است که یک قطعه کوچک از یک طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد. چون این قطعات در مرحله تکرار بهم می پیوندند، آن را بند بندی یا واگره می نامند. نام های دیگر این طرح عبارتند از بندی اسلیمی، بندی پیچک ، بندی شکسته ، بندی کتیبه ای ، بندی مستوفی و .... .
فرش پارسه طرح خشتی اصیل کد1251
فرش قشقایی قالیکده کد 40644
فرش ذرع و نیم بروجن قالیکده 40823
نمونه طرح اقتباسی
طرح فرش ایرانی: اقتباسی
اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی با طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آن ها را اقتباسی می نامند مانند طرح های قفقازی و گوبلنی .
فرش با طرح مسجد شیخ لطف الله
طرح فرش ایرانی: آثار باستانی و ابنیه اسلامی
این طرح ها از ساختمان ها، کاشیکاری ها و اشکال هندسی و تزئینی بناها الهام گرفته شده است. در طول تاریخ طراحان فرش در طرح های اصلی دخل و تصرفاتی کرده و طرح های فرعی را به وجود آورده اند. معروف ترین این آثار عبارتند از مسجد شیخ لطف الله، محرابی کوفی، مسجد کبود، مقبره شیخ صفی، سردر امامزاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید، طاق بستان و طاق کسری(ایوان مدائن)
طرح تلفیقی
طرح تلفیقی
طرح فرش ایرانی: تلفیقی
طرح های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح های مختلف به وجود آمده است و ده ها و بلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد. گونه های مختلفی از طرح های تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی دسته گلی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی هندسی و...
کلام آخر : مسلما شناخت هنر ایرانی ماننند فرش بافی، علاوه بر حفظ و معرفی آن هنر، در تصمیم گیری ها و انتخاب های ما در مورد فرش ایرانی مناسب دکوراسیون منزلمان مفید و موثر خواهد بود.
