فحاسب نفسک لنفسک، فانَّ غیرها من الأنفس لها حسیبٌ غیرک.(1)
خود را- برای خویش- ارزیابی و محاسبه کن. همانا برای دیگران، ارزیابی غیرازتو وجود دارد.
ارزیابی و سنجش میزان پیشرفت در هر کاری، یکی ازعوامل دستیابی به اهداف است. هرانسانی در رفتارها، تصمیم‌گیری‌ها و اقداماتِ اساسی که انجام می‌دهد، نیازمند مدیریت و هدایت است؛ مدیریتی که برعهده خود اوست و بدون آن، پیگیری اهداف و رسیدن به آرمان‌ها، غیرممکن خواهد بود.
یکی از اساسی‌ترین ارکان مدیریت انسان بر خود، محاسبه و ارزیابی است. این محاسبه و ارزیابی هرچه واقع‌بینانه‌تر، نقادانه‌تر و دقیق‌تر باشد و در فاصله‌های نزدیک انجام شود، نقش مؤثرتری در اصلاح مسیرانسان، پرهیز از تکرار اشتباه‌ها و تلاش برای جبران آن خواهد داشت.
هدف ازاین محاسبه و ارزیابی این نیست که نتیجه آن به دیگران اعلام شود یا مورد تشویق و تنبیه دیگران قرار گیرد، بلکه هدف این است که انسان، نزد خود و برای خود به محاسبه بپردازد و خود را ارزیابی کند:
- چه امکانات و فرصت‌هایی داشته است؟
- این فرصت‌ها را در چه زمینه‌هایی صرف کرده است؟
- نتیجه فعالیت‌ها و تلاش‌هایش، تا چه حد درجهت پیشبرد اهداف و آرمان‌هایش بوده است؟
- در پیشروی به سوی کمال مطلوب، چقدر توفیق داشته است؟
- چقدر از امکاناتش به هدر رفته است؟
- تا چه حد می‌توانسته از هدررفتن امکانات پیشگیری کند؟ چه امکانات یا فرصت‌های دیگری را می‌توانسته برای تسریع در رسیدن به کمال بدست آورد؟ از چه کمک‌هایی می‌توانسته استفاده کند و تا چه حد استفاده کرده است؟
- عوامل و موانع موفقیتش درحرکت‌ها و تلاش‌های گذشته چه بوده است؟
- و سرانجام با استفاده از نتایج این ارزیابی، مشخص کند که برای ادامه راه چه کارهایی باید انجام دهد؟ چه اصلاحی در روش، ابزار و مسیر باید ایجاد کند؟ کدام یک ازاشتباهات احتمالی جبران‌شدنی است و چگونه باید آن را جبران کند؟
کمتر کسی است که در 60-70سالگی به محاسبه خود نپردازد، اما این ارزیابی و محاسبه، دیرهنگام و تقریباً بی‌اثراست؛ زیرا فرصت و توان چندانی برای استفاده از نتایج آن و اصلاح مسیرگذاشته وجود ندارد. مهم این است که ما بتوانیم از سنین جوانی و نوجوانی، با تمرین، تذکر و تکرار، به ارزیابی و محاسبه خویش، به عنوان یک کار مهم، توجه داشته باشیم و از همان اوایل زندگی، مسیرحرکت خود را تنظیم و با نگاه مستمربه اهداف متعالی و کمال جاودانِ خود، ازامکانات و فرصت‌هایمان استفاده بهینه کنیم.
اما تو ای جوان! لحظه‌ای و ساعتی تفکر و غور در مسیر زندگی‌ات، و نقد و بررسی و حسابرسی آن می‌تواند از زیان‌های احتمالی پیشگیری کند و تو را دراصلاح روش و راهت یاری رساند.
سزاوارترین کسی که باید از توجه تو، استفاده و خود را اصلاح کند، خودت هستی! چرا زمانی را که باید صرفِ ارزیابی خویش کنی، صرف چیزهای دیگر می‌کنی؟(2)
پی‌نوشت‌ها:
1. نهج‌البلاغه، خطبه222.
2. علی ذوعلم، چهل‌گام، صص102-105.
منبع: نشریه گلبرگ- ش116 