منابع:
کتاب : تفسیر حکیم ج 2
نوشتہ : استاد حسین انصاریان
قرآن مجید حاوى همه حقایقى است که انسان براى رشد کمال و تربیت خود لازم دارد، و کتابى است که سعادت دنیا و آخرت مردم را تأمین مى کند و به زندگى مادى و معنوى آدمیان نظم مى دهد.
عقل از پرتو هدایت قرآن به پختگى و کمال مى رسد و از حالت مطبوع به مسموع مى رسد، و زمینه ظهور کردن آثار شگفت انگیزش فراهم مى گردد.
وجدان از برکت ایمان به قرآن بیدار مى شود، و در محکمه باطن با صلابت و درستى و بدون این که تحت تأثیر عوامل بیرونى قرار بگیرد به قضاوت صحیح مى نشیند و به جا و به موقع سرزنش مى کند و به جا و به موقع ایجاد آرامش مى نماید فطرت از پرتو نوربخش و حرارت معنوى قرآن از نابالغى به بلوغ مى رسد و زمینه پذیرش حق را در همه امور براى صاحبش فراهم مى کند، و راه به سوى توحید و گرایش به حقیقت را به روى انسان باز مى کند.
نفس و باطن در سایه ایمان به قرآن از رذائل اخلاقى پاک مى گردد، و به فضائل و ارزش هاى اخلاقى آراسته مى شود و به مقام اطمینان و آرامش و مرتبه با عظمت راضیه و مرضیه مى رسد.
اعضا و جوارح پس از گرویدن انسان به قرآن عرصه گاه عمل صالح و کردار پسندیده، و حرکات الهى و عرشى مى شوند.
قلب که پخش کننده انرژى و غذاى لازم به همه وجود آدمى است با اتصال به قرآن منبع نور و کرامت، مهر و مبحت، عشق و شرافت و نهایتاً تبدیل به عرش حق و حرم الهى مى شود، و از نورانیت و کرامت و شرفش که از طریق ایمان به قرآن به دست آورده همه وجود آدمى را تغذیه مى کند و از او انسان کامل و جامع مى سازد.
نزول قرآن که حاوى حقایقى چون توحید، قیامت، نبوت، امامت، احکام، اخلاق، موعظه، عبرت ها، سرگذشت درس آموز گذشتگان و معارف حقه بود فرصتى براى همه به ویژه یهود بود که با ایمان واقعى به آن به کمال انسانیت و به مرتبه انسان کامل برسند.
دعوت حق از بنى اسرائیل به ایمان به قرآن که منبع همه حقایق و معارف است نهایت لطف و رحمت و عنایت حق به آنان بود، اگر این قوم و دیگر مردم گمراه آن زمان و زمان هاى پس از ظهور اسلام خواسته خدا را در ایمان آوردن به قرآن اجابت مى کردند، متخلق به اخلاق حق مى شدند، و منبعى از عمل صالح مى گشتند و از حیات و زندگى خود در دنیا و آخرت بهره فراوان و سود ابدى مى بردند.
بدون تردید بهترین و برترین و سودمندترین یارى و نصرتى که از جانب حق انسان را بدرقه مى کند روشن گرى و هدایت اوست که به وسیله قرآن صورت مى گیرد، و با این مشعل فروزان است که تاریکى ها از خیمه حیات بشر رخت بسته و فرار را بر قرار ترجیح مى دهد، و براى انسان در برابر شرور و خطرات و شکنجه ها و عذاب ها چه در دنیا و چه در آخرت امنیت و مصونیت حاصل مى شود.
ایمان به قرآن در حقیقت ایمان به خدا و توحید، ایمان به قیامت و معاد، ایمان به میزان و حساب، ایمان به بهشت و دوزخ، ایمان به نبوت و امامت، ایمان به کتاب هاى آسمانى دیگر، ایمان به فرشتگان، و ایمان به احکام و حلال و حرام خداست.
ایمان به قرآن و باور کردن این اقیانوس نور، فراهم آوردن زمینه براى تحقق حسنات اخلاقى، نیات پاک، افکار سالم، تعقل در حقایق، اندیشه در واقعیات، و ظهور عمل صالح و هر کار خیرى است.
ایمان و عمل صالح که از ارتباط قلبى با قرآن مجید به دست مى آید، انسان را تبدیل به موجودى مى کند که از همه جنبندگان هستى مقام و مرتبه اش برتر مى شود و فوق همه ارزش ها مى گردد.
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ: «1»
مسلماً آنان که ایمان آوردند (ایمان به آیات حق که در حقیقت ایمان به همه حقایق است) و کارهاى شایسته انجام دادند منحصراً اینانند که بهترین مخلوقات عرصه هستى و آفرینش اند. آرى کمال و شرف و عزت و کرامت و آبرومندى انسان در دنیا و آخرت و پیروزى اش بر همه امور و خلاصه تبدیل شدنش به انسان کامل در سایه ایمان به قرآن تحقق مى پذیرد.
ایمان به قرآن زمینه صعود انسان به حقایق و رسیدنش به کمالات و باز شدن راهش به سوى لقاءالله و تبدیل فراقش به وصال محبوب است.
روى گردانى از قرآن زمینه هبوط و سقوط و حرکت به سوى اسفل سافلین و رسیدن به پوچى و بى ارزشى و نهایتاً دچار شدن به خزى و خوارى دنیا و عذاب شکننده دوزخ و اسارت ابدى است.
ایمان به قرآن مجید شجره وجود انسان را تبدیل به شجره طیبه مى کند که ریشه اش ثابت و پایدار و شاخ و برکشیده به آسمان و میوه اش همیشگى و جاوید است.
نگاه امیرالمؤمنین (ع) به اهل قرآن
از خطبه هاى بسیار بسیار مهم و فوق العاده امیرالمؤمنین (ع) که در نهج البلاغه و سایر کتاب ها نقل شده خطبه هشتاد و ششم «2» است که در آن خطبه به نشانه ها و علائم و آثار کسانى اشاره شده که از برکت ایمان به قرآن و تقوا و عمل صالح واخلاق حسنه به مقامات و مراتب و منزلت هاى شگفت آورى رسیده اند.
اگر در فرهنگ امیرالمؤمنین (ع) جز این خطبه نبود به خدا سوگند براى اصلاح همه امور دنیا و آخرت مردم بس بود.
یقیناً شرح و تفسیر این خطبه آن گونه که در خور خطبه است اگر به میدان ظهور برسد از ده ها جلد کتاب قطور علمى، روانکاوى، اخلاقى، اجتماعى، عرفانى، معنوى تجاوز خواهد کرد، روى این حساب ناچارم به توضیح یا ترجمه مختصر جملاتش قناعت ورزم، باشد که از طریق این خطبه بتوانیم به اندکى از آثار ایمان به قرآن و عمل به آن که در این منبع عظیم منعکس است آگاهى یابیم.
«عبادالله ان من احب عبادالله الیه عبداً اعانه الله على نفسه:»
اى بندگان خدا، از محبوب ترین بندگان در پیشگاه حضرت او بنده اى است که خدا او را بر ضد تبهکارى هاى نفسش که داراى حالت امّاره به سوء است یارى دهد.
برخى از شارحان آگاه و بیناى به کلمات حضرت مولى الموحدین در توضیح اعانه الله على نفسه گفته اند: یارى خداوند به عبدش به این است که به او قدرت و قوتى در استعداد عنایت کند که بوسیله آن قدرت و قوت عقلش را بر چیره شدن بر نفس امارّه کمک کند «3» تا بتواند با عقل نیرومندش که با هدایت حق و به عبارت دیگر یارى خدا تغذیه شده به خودسازى که از اعظم عبادات است نائل گردد.
در این عرصه که پاى عقل و قدرت و فعالیت او در میان است باید گفت تحلیل مسئله به این است که این یارى و کمک و نصرتى که از جانب حضرت دوست به انسان مى رسد ظهورش در شناخت نفس و خویشتن خویش و ساختن آن با هدایت تشریعى حق است.
پیوند عقل با قرآن مجید و دریافت حقایق از آیات عرشى و ملکوتى اش عامل شناخت جایگاه خویش در عالم هستى و ساختن آن به وسیله آیات کتاب حکیم است.
روشن است که خودسازى که بالاترین و والاترین هدف اساسى اولیاء الهى و عباد خاص حضرت رب العزه است بدون خودشناسى غیر ممکن است.
خودشناسى هم بدون تحصیل دانش و علمى که خود را آنچنان که هست به ما بشناساند میسر نمى باشد.
آیا آن علم و دانش که عهده دار این حقیقت است جز قرآن علمى دیگر است؟
آیات قرآن در زمینه عقل، نفس، مسئولیت، تکالیف، شناخت، اندیشه، تفکر، خودشناختى، خودسازى و .... آیاتى است که از سوى خالق انسان به عنوان مشعل نور که در ظلمتکده دنیا همه حقایق را به انسان نشان مى دهد و راه را در تراکم تاریکى ها به انسان مى نمایاند نازل شده است.
در حقیقت این خداست که بوسیله قرآن وجود انسان را در همه ابعادش به انسان مى شناساند و او را به جایگاهش در عرصه هستى آشنا مى سازد، سپس راه خودسازى و رسیدن به اوج کمالات انسانى و معنوى را فرا روى او قرار مى دهد.
«خودشناسى به این نیست که انسان باید اوّلًا یک روان شناس ماهر و یک فیلسوف در مسائل روانى باشد سپس به انسان شدن آغاز کند.
آنچه که مهم است این است که نخست باید به وسیله تعلیم و تربیت و درون نگرى و مراقبت هاى روشنگر مقدارى به عظمت روح پى ببرد و تدریجا به یک عده اصول و فعالیت هاى عالى روح آشنائى پیدا کند و این اعتقاد و یقین به او حاصل آید که برخوردارى روح از آن نیروها و استعدادها که خداوند متعال به آن عنایت فرموده است قانون دارد و نظم دارد.
دلیل بر لزوم چنین اعتقاد و یقین این است که وقتى این انسان آگاه مى بیند یک موجود کوچک و محقر و ساده مانند یک عدد کاه، یک برگ در روى درخت یا افتاده بر زمین بدان جهت که واقعیت دارد بر کنار از نظم و قانون نیست آیا روح با آن عظمت خیره کننده اش مى تواند چیزى بى نظم و قانون باشد؟!
این آگاهى ها و معارف ابتدائى به شرط آن که پیگیرى شوند و عملى را که اقتضا مى کنند با کمال خلوص بجا آورده شود در این موقع سالک سبیل عرفان به راه افتاده است.»
«فاستشعرالحزن»
پس او پس از یارى خدا و تقویت عقلش بر شناخت نفس و خودسازى از درون و باطن شعارش اندوه است.
این اندوه، اندوه مثبت و پاکى است که ملازمت با آن عین عبادت و بندگى است و آتشى است که هر لحظه انسان را به پخته شدن در انسانیت نزدیک مى کند و فعالیت و حرکت آدمى را به سوى کمالات سرعت مى بخشد و این حزن و اندوه منشأش بیدارى و توجه دقیق به آن سرمایه هاى عظیمى از قبیل عقل و فطرت و استعداد و حالات معنوى است که خدا به انسان عطا فرموده، که این دقت و جستجو و کنجکاوى را به دنبال خود مى آورد که آیا من از این سرمایه ها در این فرصت اندکى که در اختیار دارم آن چنان که باید بهره بردارى مى کنم یا نه؟
«وتجلبب الخوف»
و لباسى از خوف و بیم بر خود پوشیده.
آرى این بنده یارى شده از خطرات سنگین و مهلکى که چون هوا و هوس، شیاطین، طواغیت، آمال بى اساس، آرزوهاى پوچ در برابرش دارد مى ترسد.
و مى ترسد که نکند تقصیرى در اداى تکلیف گریبان گیر او گردد و مى ترسد که کشش هاى مادى او را از فضاى معنویت دور کند و مى ترسد که کوشش و فعالیتش آن گونه که باید خالص نباشد، و نهایتاً مى ترسد که فرداى قیامت در دادگاه هاى الهى از پاسخ پرسش ها عاجز بماند و مى ترسد که با عذاب دوزخ روبرو شود و در یک کلمه خائف از مقام خداست و به همین خاطر خود را از همه خطراتى که متوجه انسانیت او و رابطه وى با خداست در کمال بیدارى و هشیارى حفظ مى کند و تا جائى که میسر است به بندگى حق و خدمت به خلق اشتغال مى یابد و از ضایع کردن حتى یک لحظه عمر دریغ مى ورزد.
«فزهرمصباح الهدى فى قلبه واعدى القرى لیومه النازل به:»
بر اساس توجه حق به او و شایستگى رسیدن یارى خدا بر وى به توفیق خاص الهى از طریق قرآن چراغ هدایت و مشعل راهنمائى در دلش روشن گشته و عمل و طاعت براى روز مرگش آماده نموده.
زمانى که چراغ هدایت در دل روشن گردد، دل با همه هستى و وجودش عاشق خدا و پیامبران و امامان و قرآن مى شود و انسان را در حوزه جاذبه ملکوت قرار میدهد و او را براى رسیدن به مقام قرب آماده مى سازد و هر عشق و محبتى را زیر مجموعه آن عشق پاک و پر جاذبه قرار مى دهد و تحرک شگفت آورى براى انجام هر کار مثبت و هر عمل صالحى در انسان به وجود مى آورد تا جائى که انسان به هنگام نزول روز مرگ با دستى پر از طاعت و عمل و خدمت و کرامت با مرگ روبرو مى شود، و با دیدن چهره پر نور سروش مرگ که انعکاسى از فعالیت مثبت و طاعت خالصانه خود اوست فریاد برمى دارد:
«فزت ورب الکعبه «
به پروردگار و مالک کعبه رستگار و فائز شدم
مرگ اگر مرد است گو نزد من آى جج
تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ ججمن ز او عمرى ستانم جاودان جاو زمن دلقى ستاند رنگ رنگ جدر این موقعیت والا و استثنائى که چراغ هدایت در دل روشن است، وظیفه اى خطیر و مسئولیتى عظیم بر عهده انسان مى باشد و آن این که باید این مشعل پر فروغ را در برابر طوفان هاى بسیار خطرناک درونى که از هوا و هوس برمى خیزد، و طوفان هاى سهمگین برونى که از ناحیه مادیات و زرق و برق ظاهرى و فرهنگ هاى شیطانى مى وزد حفظ کرد و با ادامه حرکت و سلوک در راه محبوب و تداوم عبادت و خدمت به فروغ و روشنائى آن و آثارش افزود.
إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً: «4»
اصحاب کهف جوان مردانى بودند که در یکى از طوفانى ترین زمان ها و در کنار حکومت پر قدرت بت پرستان چراغ ایمان به پروردگارشان را در قلبشان برافروختند و ما به نور آن چراغ و ایمان پر فروغشان افزودیم.
«فقّرب على نفسه بعید و هوّن الشدید»
خودشناس خودساز امتداد و کمیت و حال و آینده ابداً برایش مطرح نیست، او که دایره اى از ایمان و عمل صالح و اخلاق پاک قرار دارد قیامت را که همه دور مى بینند چنان با کشش ایمان و عمل صالحش به خود نزدیک کرده که گویا در مرز ورود به آن زندگى مى کند یا در عرصه گاه آن قرار دارد.
«فهم والجنه کمن قدرآها فهم فیها منعمون هم والنارکمن قدرآها فهم فیها معذبون:» «5»
آنان با بهشت چنان اند که گوئى آن را مشاهده کرده در فضایش غرق نعمت اند و با آتش دوزخ چنانند که گوئى آن را مشاهده نموده و در آن معذبند.
آنان رحمت حضرت حق را که از ناشایستگان دور است با جاذبه ایمان و طاعت و عبادت و خدمتشان به خود نزدیک کرده اند و آن را با باطن آراسته به عرفان و معرفتشان لمس مى کنند و به آن دل خوش و امیدوارند و در کنار آن براى هر فعالیت مثبتى غرق نشاط و شادى اند.
إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ: «6»
بى تردید رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
آنان آرزوهاى طول و دراز و دور از دسترس را به خود نزدیک کرده و آن حالات هوس برانگیز را با تکیه بر خدا و امید به عنایات و الطاف او درهم شکسته و همه را تبدیل به آرزوها و امیدهاى مثبت که با ایمان و عمل به سرعت و به آسانى در دسترس قرار مى گیرند تبدیل کرده اند.
سالک با نورى که به وسیله هدایت الهى کسب کرده هه حقایق، و واقعیات را پیوسته به یکدیگر بدون فاصله زمانى مشاهده مى کند و آنها را به خود نزدیک مى بیند.
عظمت روح و گستردگى قلب، و قدرت نفس و قوت جان او آنچنان است که شدائد و سختى ها و بلاها و مصائب هرگز نمى توانند او را شکست دهند و به ضعف و ناتوانى بنشانند، صلابت ایمان، و نور یقین، و خلوص در عمل و اعتقاد ریشه دارش به پاداش هاى آخرت در برابر صبر و استقامت بر سختى ها او را در کوران مشکلات و رنج ها و شداید هم چون کوه راسخ قرار مى دهد وهمه مشکلات را در کنارش آسان و سهل مى کند.
اعتماد به خدا و توکل به او و احساس وابستگى اش به قدرت بى نهایت و لایزال حق توانائى عجیبى به او داده، آن چنان که در میدان هاى مردافکن سختى ها و مصائب و بلاها نه این که ذره اى از عبادت و خدمت و کارهاى مثبتش نمى کاهد بلکه همه آلام و مصائب و سختى ها را به عنوان امتحان و آزمایش حق مى بیند و از همه آنها بنفع خود و براى افزودن به ارزش و کرامت و شرف خود بهره بردارى مى کند و هر بلائى را نردبانى براى رساندن خویش به مقام قرب حق مى سازد.
«نظر فابصر و ذکر فاستکثر:»
با دقت عقلى به همه برنامه هاى عبرت آموز اعم از طبیعى و تاریخى و انسانى نظر کرد و از آنها درس عملى گرفت در نتیجه به مقام با عظمت بینائى و بصیرت رسید، و با همه وجود و با عمق قلب به خدا توجه نمود و با یاد او زیست در نتیجه غرق دریاى ذکر کثیر شد.
«آن نور هدایت که در دل سالک سبیل حق برافروخته شده است اختیار همه حواس را به دست گرفته، چنان که گوش را از وارد شدن هر صدا و سخنى جز نغمه الهى و سخن حق باز مى دارد، ذائقه را از چشیدن طعم هر گونه حرامى ممنوع مى سازد، چشم را نیز از لمس کردن نمودهاى واقعیات هستى که مانند دست مالیدن کوران بر سطح اجسام است جلوگیرى مى نماید، نگاه عارف ربانى در حقیقت پیش از آن که با نور فیزیکى براى دیدن نمودهاى هستى ارتباط برقرار کند، با نور هدایت درونى اشباع مى شود و به وسیله همان نور، اول شکوه و جلال هستى وابسته به هستى آفرین را مى بیند، سپس با نور فیزیکى نمودهاى اجزاء هستى را.
سالک سبیل حق به زندگى مى نگرد، نه مانند سایر زندگان که رویدادهائى را لمس مى کنند و با هدف گیرى لذت جوئى و خودخواهى، آنها را براى خود تنظیم مى نمایند و در پایان کار هم مى گویند:
افسوس که مرغ عمر را دانه نماند
امید به هیچ خویش و بیگانه نماند ججدردا و دریغا که در این مدت عمر ججاز هر چه بگفتیم جز افسانه نماند جج
بلکه او با اشراف به معناى حیات وابسته به هستى بزرگ که با آهنگى ربانى روانه هدف اعلاى خود مى باشد به حیات مى نگرد، از قناعت به شناخت محدودى از ظاهر زندگى که
یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا
آن سطح نگران، ظاهرى از حیات این دنیا را مى دانند
بیزار شده و به اعماق و اسرار حیات وارد مى شود و با آن بینائى که به دست آورده لحظات آن را سپرى مى نماید، این بینائى است که آنان را به ذکر دائمى خداوندى وادار مى کند حتى مى توان گفت: لحظه اى در غفلت از خدا به سر نمى برند.
آیا یک انسان آگاه از اهمیت هستى خود مى تواند در غفلت از خویشتن به سر ببرد؟ معناى غفلت از خویشتن از یک نظر مساوى کاهش و نقص شخصیت به همان اندازه غفلت مى باشد. «7»»
«وارتوى من عذب فرات سهلت له موارده فشرب نهلًا و سلک سبیلا جدداً:»
از نهرى خوشگوار و شیرین و زلال و صاف سیراب شد، که جایگاه هاى ورود به آن نهر برایش آسان شده بود، پس آب خوشگوار را با شتابى که به سوى آن داشت حریصانه آشامید و در راهى روشن و مستقیم حرکت کرد.
اینان از شراب طهورى که پروردگار مهربان از چشمه وحى و چشمه قلب و عقل پیامبران و اولیاء خاصش جوشانید نوشیدند و از پى آن نوشیدن همه حجاب هاى ظلمانى که مانع از دیدن حقایق و به دست آوردن واقعیات، و حرکت به سوى کمالات بود از برابر دیده جانشان کنار رفت، تا جائى که از اسیر بودن در تنیدهاى کرم خودبینى و گرفتار بودن در زندان بسیار خطرناک هوا و هوس رهیدند و به فضاى نور و نورانیت درآمده به توحید خالص و خدابینى رسیدند و بقایاى خودیت و منیت را برباد دادند.
مایه عشق واقعى نسبت به معشوق مثبت ازلى و ابدى در آنان حرارت گرفت و تا اعماق وجود آنان را گرمى بخشید، و چنان وجد و نشاطى به آنان داد که دیگر خزانى براى شکوفه هاى شکفته در دنیاى باطنشان از پى نخواهد داشت.
با آن حالت مستى که از آن شراب طهور به آنان دست داد پاى کوبان به سوى بارگاه کمالات و رساندن وجودشان به پیشگاه قرب ربوبى بدون این که تحت تأثیر صداهاى غیر محبوب قرار گیرند به راه افتادند و سر از گنبد دوار بیرون آورده به تماشاى حقایق پشت پرده هستى نایل شدند.
با پذیرفتن بارهاى سنگین مسئولیت و تکلیف و قبول آزمایش ها و ابتلائات و نشان دادن شایستگى براى جذب توفیق حق جایگاهاى ورود به چشمه شراب طهور براى آنان آسان شد، روى این حساب بى توجه به سختى ها و مشکلات و بى توجه به غوغاهاى زندگى مادى و بازیگرى هاى کران و کوران که از شرترین مزاحمان زندگى انسان هاى بیدار هستند همانند شتران تشنه اى که با سرعت و شتاب از دیگر شتران براى ورود به چشمه آب پیشى مى گیرند خود را به جایگاه هاى ورود به آن چشمه الهى و ملکوتى رساندند و با ولع و حرص از آن شراب طهور که مستى اش ابدى و لذتش سرمدى است نوشیدند.
در این مسیر انجام تکالیف و مسئولیت هاى مشقت بار، و تحمل تلاش هاى مثبت براى آنان سهل و آسان گشت، چرا که عشق به حقایق و کمالات و حرکات مثبت از جانب انسان و توفیق از سوى خدا همه سختى ها را سهل و آسان مى کند.
اینان با توجه به همه این امور در راه مستقیم و جاده پاک از افراط و تفریط براى رسیدن به رضا و لقا و قرب محبوب راه افتادند و دیگر تشنگان زلال ملکوت را هم به دنبال خود به راه انداختند.
«قد خلع سرابیل الشهوات، و تخلى من الهموم الا هما واحداً انفرد به:»
در این مسیر همه امکانات و ابزار مصرف مى شود و آدمى با آن همه همّ و غم به درصدى اندک از خواسته ها و شهواتش نمى رسد، عمرگرانمایه به سر مى آید و جز کوهى سنگین از حسرت و پشیمانى نسبت به گذشته و از دست رفتن فرصت ها و خاکستر باقى مانده از سوختن درخت عمر چیزى باقى نمى ماند!
آنچه واجب است نسبت به آن هم و غم داشت و از هر چه جز آن چشم پوشید فقط و فقط جلب رضاى معشوق و باز کردن راه رسیدن به مقام قرب و وصال محبوب است، که در این زمینه به کار گرفتن تعقل و اندیشه و همه ابزرها و نعمت ها عین عبادت و بندگى و سبب ثواب عظیم و پاداش فراوان الهى است.
«فخرج من صفته العمى، و مشارکه اهل الهوى و صار من مفاتیح ابواب الهدى و مغالیق ابواب الردى:»
این انسان والا و با معرفت، این تشنه سیراب گشته از شراب طهور، این دارنده یک هم و غم نهایتاً از صفت کوردلى و شرکت در هواى نفس اهل هوى نجات یافت و از چاه شهوات بیرون آمد و وجودش کلیدهائى براى گشودن درهاى هدایت به روى خود و دیگران، و قفل هائى براى بستن درهاى گمراهى و ضلالت به روى خود و دیگران شد.
بى تردید چنین انسانى که از شراب طهور نوشیده، و دست در دست مستان میخانه الست و مدهوشان پیمانه ازل و ابد گذاشته، و پیراهن شهوات از بدن وجودش برکنده، و همى و غمى جز رسیدن به وصال معشوق ابدى ندارد، و همه امکانات و ابزار را براى یافتن چنین هدف مقدسى به کار گرفته از کور دلى در مى آید و به وادى بصیرت و بینائى قدم مى گذارد، و هرگز در این فضاى پر از نور و سرور و شوق و اشتیاق و شور مستى که بر اثر عرفان به حیات و معرفت نسبت به حضرت رب به دست آورده نمى تواند در زندگى هوا پرستان و خواسته ها و ایده هاى آنان که هیچ استقرارى در جاده حقیقت ندارند و در تاریکى هاى متراکم سرگردانند، و به تباه کردن سرمایه وجودشان سرگرم اند مشارکت داشته باشد و براى آنان که از حزب شیطان اند یار و یاور باشد.
اینان با فراهم آوردن همه زمینه هاى نور و با نشان دادن شایستگى لیاقت، به توفیق حضرت دوست همه نواحى وجودشان به مثابه کلیدهاى ملکوتى براى باز کردن درهاى هدایت و قفل ها براى بستن درهاى ضلالت شده است.
«قد البصرطریقه، سلک سبیله و عرف مناره و قطع غماره و استمسک من العرى باوثقها و من الجبال بامتنها:»
به راه متصل به فطرت و انسانیتش که همان صراط مستقیم الهى و راه همه موجودات جهان هستى که به صورت تکوینى اش به روى آنان باز شده بینا و بصیر شده و هر چه جز آن راه و طریق است گمراهى و ضلالت و حرکت در آن را موجب هلاکت و خسارت مى بیند.
در آن راهى که درست بودنش را با توفیق حق تشخیص داده و حق بودنش را به همه وجود لمس کرده و نسبت به آن هیچ شک و تردیدى ندارد به حرکت آمده و مى داند و بلکه یقین دارد که پایان این راه قرار گرفتن در مقعد صدق عند ملیک مقتدر است. «8»
با دلائل و براهینى که از طریق مطالعه در حقایق وحى و حیات پاکان و نگاه حکیمانه به هستى به دست آورد نشانه ها و علائم راه حق را شناخت و نسبت به حرکت در آن با تکیه بر آن دلائل آرامش و اطمینان یافت.
از دریاهاى پر خطر مشتقات دنیا و جاذبه هاى فریبنده آن و حوزه کشش هاى اهل هوا و هوس و آتش شهوات و فرهنگ هاى مادى گرى و شیطانى به سلامت عبور کرد و آگاهانه گذشت و ابراهیم وار همه شعله هاى سوزنده و خاکستر کننده صفات انسانى و ملکوتى را تبدیل گلستان نمود.
از دستگیره هاى نجات به محکم ترینشان که قرآن مجید واهل بیت نبوت و رسالت اند چنگ زد تا به سعادت دنیا و آخرت و خوشبختى امروز و فردا برسد و از طناب هاى نگهدارنده از حوادث مملک به استوارترینشان متوسل شد، تا از افتادن در چاه ضلالت و اهوال روز قیامت مصونیت یابد.
«فهو من الیقین على مثل ضوء الشمس، قد نصب نفسه لله سبحانه فى ارفع الامور من اصرار کل وارد علیه و تصییر کل فرع الى اصله:»
او به خاطر چنگ زدنش به محکمترین دستگیره و تمسکّش به استوارترین طناب نجات بخش با تابیدن انوار ملکوت به قلبش از جهت یقین به حقایق مثل این است که میان نور خورشید مشغول به تماشاى نور خورشید است، او با دیده دل نائل به دیدن ملکوت و حقایق ماوراء پرده دنیا شده با آن چشم پر قدرت باطن قیامت و بهشت و دوزخ و حساب و میزان و صراط را مشاهده میکند، چنان که با چشم نور خورشید را میبیند.
وجودش را براى خدا بپا داشته آن هم در بدترین امور که هدایت خلق به سوى خدا و حقیقت و رساندن قوانین و احکام الهى به مردم و نشان دادن راه بهشت به آنان است او با اندیشه و تعقل تابناکى که دارد و اتصالى که به چشمه هاى علم و حکمت براى او فراهم است پاسخ هر شبهه و سئوالى را که حقیقتش براى سئوال کنندگان مبهم است با برگرداندن هر فرعى به اصلش که نشان از اجتهاد او در حقایق قرآنیه و واقعیات فقهیه و علمیه دارد، مى دهد و تشنگان معارف را با پاسخ هایش سیراب مى سازد و دغدغه داران را به فضاى آرامش و طمأنینه رهنمون مى گردد و در حقیقت وجودش براى مردم چراغى پرفروغ در مسیر حیات است.
«مصباح ظلمات، کشاف عشوات، مفتاح مبهمات، دفاع معضلات:»
چراغ تاریکى هاست که به وسیله وجود او هر گمراهى راه را مى یابد و از تاریکى ها به درمى آید و به سوى وادى نور که صراط مستقیم خداست به راه مى افتد برطرف کننده پرده هاى ضخیم شبهات و تردیدها و شک ها از چهره حق در همه موارد است تا براى مردم در این زمینه عذر و بهانه اى نماند، کلید رفع مبهمات از اذهان مردم است، تا نسبت به حقایق روشن شوند و آنچه را از حق باید درک کنند به درک آن نائل گردند.
هر مشکل و معضل فکرى و روانى و دینى و علمى و دنیائى را از مردم دفع مى کنند به صورتى که زندگى مردم براى مردم سهل و آسان و بدون پیچیدگى شود.
او و امثال او نمى توانند با بصیرت و مسئولیتى که دارند نسبت به مشکلات و مضیقه ها و پیچیدگى هاى زندگى مردم بى تفاوت باشند، غم مردم غم خود آنان و مشکل مردم گویا مشکل خود آنان است.
در بیابان هاى حیرت و سرگردانى و سردرگمى ها و آنجا که فرهنگ هاى شیطانى افکار را در هم مى ریزد و حق را به باطل مشتبه مى سازد و راه تشخیص درست را از نادرست پیچیده و سخت مى کند دلیل و راهنما هستند، تا افتادگان در وادى حیرت و گرفتاران چاه سرگردانى و ضلالت و بیماران شبهه و تردید را نجات داده به راه مستقیم الهى رهنمون گردند و آنان را به سعادت دنیا و آخرت برسانند.
«یقول فیفهم، و یسکت فیسلم، قد اخلص لله فاستخلصه، فهو من معادن دینه و اوتاد ارضه:»
او که با کوشش و فعالیت و با امتداد دادن عبادت رب و انجام هر کار خیر و با پاک نگاه داشتن دامن زندگى از عیوب و با حرکت در مسیر تقوا و ورع به مشاهده حق و حقیقت نائل شده در سخن گفتن از لفظ بازى و پیچیده گوئى و مبهم سخن گفتن عارى و دور است، حکمت مى گوید، وحى را بیان مى کند، حقایق را بازگو مى نماید و در این زمینه چنان صراحت و روشن گوئى دارد که آنچه را براى هدایت مستمع مفید است به مستمع مى فهماند و او را به راه حق و حقیقت دلالت مى کند، از آفات زبان و گفتار لغو و بیهوده و مدح و ذم نابجا و اغراق گوئى و سخن بى فکر و اندیشه در هر جا و در هر شرایطى ساکت است و در نتیجه از افتادن در خطر و دچار شدن به بازى گرى هاى اشرار و ضربه دیدن از دست دشمنان سالم مى ماند.
در همه امور و همه اعمال و همه حرکات و نهایتاً در عبادت و خدمتش به خلق به خاطر خدا اخلاص نشان داده و از جلب توجه مردم به کوشش هایش و افتادن در امور اعتبارى و موهوم مى پرهیزد و در همه حرکات و سکنات و حالاتش جز خدا را در نظر ندارد و خدا هم از میان همه مردم او را ویژه خود ساخته انواع فیوضات و کمالات و عنایات و الطاف را چون باران ابر بهارى بر سرزمین وجودش مى بارد، آن وقت است که از معادن دین خدا شده، گوهرهاى ملکوتى و حقایق الهى و واردات غیبى و الهامات عرشى در جان و قلبش قرار مى گیرد و چون کوه هایى که به عنوان میخ هاى زمین، این کره خاکى را از اضطراب و خروج از آرامش و سکونت حفظ مى کنند خانواده و جامعه خود را تا آنجا که قدرت و استطاعتش اقتضا مى کند از اضطراب و ناامنى که محصول وزش طوفان هاى فکرى و روانى و فرهنگ هاى باطل شیطانى است حفظ مى نماید.
«قد الزم نفسه العدل، فکان اول عدله نفى الهوى عن نفسه:»
او وجودش را ملزم به عدالت نموده، عدالتى که میوه شیرین حکمت و معرفت و عفت و شجاعت است، روحیه پرمنفعتى که انسان را از دچار شدن به افراط و تفریط حفظ مى کند، حقیقتى که از شناخت خویش و عرفان به رب و عبادت صحیح به دست مى آید، و نخستین عدل وى نسبت به خودش که دور ساختن و نفى هوا و هوس از وجودش مى باشد ظهور مى کند، چنین انسانى است که با آراسته بودن درون و برونش به ملکه عظیم عدالت و هم اخلاقى اش در این زمینه با حضرت حق، مى تواند نسبت به دیگران عدالت بورزد و گرنه از کسى که متصف به عدالت نیست انتظار داشتن عدالت انتظار به تمام معنا بیجائى است.
«یصف الحق و یعمل به لا یدع للخیر غایه الا امها و لامظنة الا قصدها:»
او عالم بى عمل نیست، و انسانى نمى باشد که تنها زبانش با توصیف حق گوش مردم را بنوازد و خود آراسته به حق نباشد، حق را در همه زمینه ها بیان مى کند و خودش پیش از هر مستمعى به آن عمل مى کند.
از توصیف حق معلوم مى شود که حق را شناخته و از عمل به حق روشن مى گردد، که عاشق و مشتاق حرکت به سوى مقصد اعلا یعنى لقاء پروردگار است.
در انجام خیر در هر زمینه اى که باشد به اندک و برخى از آن قناعت نمى کند، سعى اش در این است که به هر خیرى برسد، و هر کار خیرى را انجام دهد.
اگر در امرى، در جائى احتمال خیر دهد، و گمان خوبى برد، همین احتمال و گمان سبب حرکت و فعالیتش مى شود، و به سوى آن مورد که مى داند براى دنیا و آخرتش مفید است چون دیدار با آگاهان، نشستن با عارفان واقعى، معاشرت با نیکان، شرکت در مجلس علم و ذکر مى شتابد و سعى مى کند که در این زمینه چیزى را از دست ندهد.
«قد امکن الکتاب من زمامه، فهو قائده و امامه، یحل حیث حل ثقله و ینزل حیث کان منزله:»
همه حقیقت و واقعیت در عمق این جملات جمع است، ظهور کمالاتى که در سطور گذشته توضیح داده شد از این افق و مطلع است.
زمام عقل و نفس و قلب و اعضا و جوارح را به دست قرآن مجید سپرده، و این منبع حقایق و دریاى معارف، و اقیانوس واقعیات، و معدن نور را بر مهار و زمام همه حقایق وجودى اش حکومت داده و چون مرده میان دست غسال خود را تسلیم قرآن نموده، و خواسته اى جز آراسته شدن به آیات قرآن و نهایتاً تبدیل شدن به قرآن مصداقى ندارد، در تمام امور زندگى و در همه حرکات و سکنات، و در هر شرایطى قرآن کریم رهبر و پیشواى اوست و در هر کجا و تحت هر جوّ و فضائى مشتاقانه بار احکام قرآنى و دستورات فرقانى را به دوش مى کشد و به مقتضاى آیاتش عمل مى کند و در راه سلوک به سوى خدا از قرآن فرمان مى برد، و در هر زمینه اى که آیاتش نزول کند همانجا منزل مى گیرد و لحظه اى و آنى از این کتاب هدایت گر که راهنماى به سوى کمالات توضیح داده شده است جدا نمى گردد.
اگر در آیه شریفه مورد شرح و توضیح آیه چهل و یکم سوره مبارکه بقره پروردگار مهربان فرمان لازم و واجب مى دهد که به قرآن ایمان بیاورید و با جان و دل آن را بپذیرید، و آیاتش را عمل کنید به خاطر این است که چهل کمال و حقیقتى که در خطبه هشتاد و ششم نهج البلاغه درباره اهل ایمان و تقوا و عارفان واقعى بیان شده فقط و فقط از طریق ایمان به قرآن و عمل به آیاتش به دست مى آید، و این قرآن است که انسان را به فضاى نورانى و پربرکت خودشناسى و خودسازى رهنمون مى گردد، و از انسان موجودى عارف، عادل، کامل، و آراسته به صفات انسانى و الهى و معدنى از خیر و برکت و افقى براى طلوع سعادت دنیا و آخرت مى سازد.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- بینه، آیه 7.
(2)- نهج البلاغه ترجمه این حقیر خطبه 86، ص 174.
(3)- شرح ابن میثم، ج 2، ص 290.
(4)- کهف، آیه 13.
(5)- نهج البلاغه خطبه 183 ص 425 ترجمه مؤلف.
(6)- اعراف، آیه 56.
(7)- تفسیر نهج البلاغه جعفرى، ج 14، ص 94.
(8)- قمر، آیه 55.
