سال‌های 87 تا 89 بیشترین خسارت و زیان به منابع آب زیرزمینی با حفر بی‌رویه چاه وارد آمد. تا قبل از آن تعداد چاه‌های کشور 430 هزار حلقه بود که حدود 100 هزار آن غیر مجاز بود اما بعد از آن در فاصله 3 سال تعداد چاه‌ها به 760 هزار رسید که 300 هزار آن غیر مجاز بود.
به گزارش به نقل از ایران ،نکته مهم اینکه به جای مقابله با حفر چاه، در سال 1389 قانون «تعیین تکلیف چاه‌های بدون پروانه» در مجلس به تصویب رسید و بخشی از این چاه‌ها به جای بسته شدن، قانونی شدند و برداشت غیر مجاز و بیلان منفی آب که تا سال 85 حدود 5 میلیارد متر مکعب بود به 2 برابر و 10 میلیارد متر مکعب رسید و نتیجه آن خشک شدن تالاب‌ها، فرونشست دشت‌ها و مهم‌ترین آن بحران دریاچه ارومیه بود. بحران آب در کشور ما ریشه‌های مختلفی دارد قرار گرفتن در منطقه خشک و کم بارشی علت نخست و طبیعی کم آبی در ایران است اما نبود مدیریت منابع آبی عامل بعدی و مهم وضعیت کنونی آب در کشور است. کشاورزی با مصرف 92 درصد آب مهم‌ترین متهم به وجود آمدن وضعیت کنونی و بحران کم آبی است.
رقابت در حفر چاه
مهم‌ترین بخش برنامه پنج ساله ششم، افزایش راندمان آبیاری از 40 به 60 درصد است که با تغییر آبیاری از سنتی به آبیاری تحت فشار و قطره‌ای حاصل می‌شود. از مجموع 8 میلیون و 700 هزار هکتار اراضی آبی تاکنون یک میلیون و 733 هزار هکتارزیر پوشش سامانه‌های نوین آبیاری وتحت فشار قرار گرفته که 700 هزار آن در همین چند سال اخیر و دولت یازدهم و دوازدهم انجام شده است.
توسعه مکانیزه آبیاری در کشور به کندی انجام می‌شود و در مقابل صدها هزار مجوز برای چاه‌های غیر مجاز صادر شده تا رضایت کشاورزان جلب شود. بیش از 6 میلیون بهره‌بردار در بخش کشاورزی وجود دارد که زندگی آنها به کشاورزی وابسته است بنابر اظهار نظر متولیان بخش کشاورزی نمی‌شود این جمعیت را برای کنترل آب از کشاورزی منع کرد چون عواقب سیاسی و اجتماعی آن غیر قابل کنترل است.
کارشناسان معتقدند برای کاهش مصرف آب و کمک به حفظ آبهای زیرزمینی بسیاری از چاه‌های غیر مجاز باید دوباره پر شود که این کار جز با فرهنگ‌سازی و تأمین زندگی مردم به اشتغالزایی ممکن نیست آنها می‌گویند باید در همان مناطق کم آب صنایع کم‌آبی ایجاد شود و برای بهره‌برداران اشتغال ایجاد کرد اما قبل از همه اینها استفاده از روش‌های نوین آبیاری مصرف آب کشاورزی را به نصف کاهش می‌دهد که منطقی‌ترین راهکار است.
پتانسیل برداشت آب از منابع آب زیرزمینی در ایران، حدود 50 میلیارد مترمکعب است، اما در سال‌هایی مانند سال 87 و سال 88 تا حدود 60 میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی برداشت شده است که بیلان منفی در برداشت را به وجود آورده است. در سال‌های 1387 و 1388 با فعال شدن بیش از 300 هزار حلقه چاه غیرمجاز، برداشت اضافی و بیلان منفی به بیش از 10 میلیارد مترمکعب در سال رسید و در سال 1389 قانون «تعیین تکلیف چاه‌های بدون پروانه» در مجلس به تصویب رسید و بخشی از این چاه‌ها قانونی شد. حفر بی‌رویه چاه و برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی در کشور که پدیده نادرستی بود با مجوز دادن به چاه‌های غیرمجاز تشدید شد. بنا بر آمار در سال‌های اخیر بیلان منفی آب به 7 میلیارد مترمکعب کاهش یافته که منع مجوز حفر چاه و تلاش برای احیای منابع آبی و همچنین کاهش آبهای زیر زمینی که برداشت بیشتر را ناممکن کرده است از دلایل مهم آن است.
کشاورزی برنامه‌ریزی شده راه حل هدر رفت آب
محمد شفیع ملک‌زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی معتقد است تنها تدوین و اجرای برنامه الگوی کشت و مکانیزه کردن کشاورزی می‌تواند به دولت در مهار مصرف آب در کشاورزی و جلوگیری از حفر چاه کمک کند. او تأکید می‌کند نمی‌شود به کشاورز به صورت دستوری گفت چه بکارد یا چه چیزی را نکارد چون کشاورز سنتی سال‌هاست در منطقه خود کشت مشخصی دارد این کار فقط با ارائه راهکارهای اجرایی امکان پذیر است. به طور مثال در برخی جاها کشت برنج منع شده اما کشاورز همچنان کشت می‌کند و حتی کار به جایی رسیده که نیروی انتظامی هم برای جلوگیری از کشت وارد عمل شده است که تبعات آن قابل جبران نیست.
به گفته ملک‌زاده مثلاً در استان فارس کل ظرفیت استخراج چاه 19 هزار حلقه چاه است اما اکنون بیش از 85 هزار چاه در این استان حفر شده که فقط 45 هزار حلقه مجوز دارد. حفر بی‌وقفه چاه در حالی در اواخر دهه 80 به اوج رسید که ریشه اصلی بحران زیست‌محیطی در دریاچه ارومیه و اطراف آن، همین چاه‌های غیرمجاز بود که حتی بعداً مجاز شدند. بیش از 20 هزار حلقه چاه در محدوده استان‌های آذربایجان شرقی و غربی حفر شد و سالانه تا دو میلیارد مترمکعب آب شیرین اطراف و حوالی دریاچه ارومیه برداشت شد. به اذعان کارشناسان بخش آب و محیط زیست اینکه آب دریاچه کم شده به‌دلیل این نیست که همه آب آن تبخیر شده یا در اثر احداث سدهای حوالی دریاچه آب به دریاچه نرسیده، چرا که تبخیر همیشه وجود داشته، خشکسالی در دوره‌های مختلف وجود داشته و سهم تنظیم آب تمام سدهای احداثی کمتر از 10 درصد بوده، مهم‌ترین عامل در بحران دریاچه ارومیه به چاه‌های اطراف دریاچه ارتباط دارد.
برنامه‌های افزایش راندمان آب
بنابر آمار در دولت یازدهم و دوازدهم تاکنون حدود 30 هزار حلقه چاه پر شده و وزارت جهاد کشاورزی در این سال‌ها تلاش کرده که با اجرای برنامه‌هایی مانند تجهیز اراضی زراعی و باغی به سامانه‌های نوین آبیاری، راندمان آبیاری را از 37 درصد به 44 درصد افزایش دهد.
