حرا ؛ جنگلی همیشه سبز در جنوب ایران

گیاهان برای رشد به بستر مناسب، آب شیرین و… نیاز دارند، اما در سواحل جنوبی ایران، جزیره های سبز رنگ شناوری دیده می شوند که در آب های شور زندگی و رشد کرده و با رنگ سبز همیشگی خود در میان آب خودنمایی می کنند. این شگفتی های خلقت به حرا(مانگرو) معروف اند و نوعی دستگاه های تصفیه آب طبیعی هستند.

به قشم برویم و با شگفتی های طبیعت  جنوب ایران، جنگل حرا آشنا شویم.

جنگل حرای قشم

جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران ، به طور پراکنده از تنگه هرمز به سمت شرق اقیانوس هند و سواحل عمان کشیده شده و در سواحل خلیج فارس در اطراف بندر لافت، شمال جزیره قشم تا بندر خمیر امتداد یافته است.

در این میان جنگل دریایی حرای جزیره قشم در استان هرمزگان وسیع ترین( مساحت 2 هزار و 400 هکتار )  و انبوه ترین آن ها است که  از بندر لافت تا روستای طبل در نواری به عرض 50 تا 500 متر کشیده شده و محدوده‌ای برابر 150 کیلومتر را در بر گرفته و از شگفت آوزرترین مناطق توریستی ایران است. 

نکته مهم آن که سازمان جهانی یونسکو  جنگل حرا قشم را منحصر به فرد خوانده و در فهرست ذخیره زیست کره جهان به ثبت رسانده است. 

همان طور که ذکر شد سواحل جنوبی ایران ، مناطقی  خشک و دریایی با آب شور است ، خالق هستی بخش در این منطقه گیاهانی را خلق کرده که نیازی به آب شیرین نداشته و در آب شور زندگی و رشد می کنند .

جنگلی که زیر آب می رود…

شگفت آن که این جنگل در هنگام بالا آمدن آب به زیر آب رفته و ساعت ها در میان آب شور غرق می شود و بعد از پایین رفتن سطح آب دریا دوباره بیرون آمده و جزایر سبز زیبایی را به وجود می آورد. البته عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی کند.

جنگل های حرا در اراضی خیس، گلی و تالاب های گستره جزر و مد تنگه خوران به صورت نامنظم و با تراکم متفاوت پراکنده اند. در مناطقی که جریان آب خورها آرام است فشردگی این جنگل ها بیشتر است.

درختان حرا یا مانگرو (Avicennia marina)

حرا درختانی از خانواده مانگرو (از مقاومترین گونه های گیاهی ) با شاخ وبرگ سبز روشن و شورزی در اندازه های مختلف از 3تا 6 متر هستند. این گیاهان عجیب و شگفت انگیز در دوره ائوسن و الیگوسن در حدود 30تا 40 میلیون سال پیش به وجود آمده و در مناطق گرمسیری در اطراف اقیانوس هند ، آرام ،اطلس و نواحی گرمسیری آمریکا، مکزیک و جنوب شرقی آفریقا ، استرالیا ، زلاندنو و آسیای شرقی گسترش دارند.

همه درختان مانگروها در نواحی گرمسیری زندگی می کنند و دارای صفات شبیه به هم هستند که به صورت درخت یا درختچه شکل گرفته و در اطراف خود شاخه های اصلی و فرعی تولید می کنند و انبوه می شوند. در واقع به راحتی نمی توان شاخه اصلی را از فرعی تشخیص داد. از اشتراکات این گونه درخت ها می توان به شاخ وبرگ ضخیم، فرم ریشه ها، مقاومت در برابر شوری اشاره کرد.

درختان حرا  دمای کمتر از 5 درجه را نمی توانند تحمل کنند و شوری مناسب آب برای رشد آنها بین 20 تا 32 در هزار می باشد؛ آن ها که اکوسیستمی ماندابی از اجتماعات ساحلی مناطق حاره هستند و به آن ها مانگرو نیز گفته می‌شود ، از تیره شاه پسند و دارای برگ هایی  بیضی شکل اند که روی برگ ها به رنگ سبز براق و پشت آن ها سفید یا خاکستری است . نکته جالب توجه در مورد این درختان خاصیت تصفیه کنندگی است که در پوست خود دارند که بخش شیرین آب دریا را جذب و نمک موجود در آن را دفع می کنند.

 

گل و میوه درخت حرا

حرا  در در ایران از اسفند تا اردیبهشت ماه گل می دهد ، گلی طلایی رنگ با چهار گلبرگ کوچک ، با عطری شیرین و خنک که هنگام گذر از میان این درختان بوی آن جان تازه ای به انسان می بخشد. گلهای حرا بعد تبدیل به میوه ای شبیه بادام شده و جوانه می زنند و داخل آب می افتند و در خاک های ساحلی ریشه کرده و به رشد خود ادامه می دهند.

فواید درخت حرا

برگ حرا برای دام ها بسیار خوش خوراک  است و دامداران سنتی قشم از این برگ برای تغذیه دام های خود استفاده می کنند. ارزش غذایی این برگ  برابر با ارزش غذایی گیاهانی چون جو و یونجه است.

پوست درخت حرا برای بیماری جزام مفید است. همچنین شیره ای که درون آوندهای آن وجود دارد ، برای درمان بیماری پوستی به نام خشکی که در منطقه هرمزگان شایع می باشد، موثر است؛ همچنین از این گیاه برای درمان دردهای روماتیسمی، انواع زخم و ابله استفاده می شود.

علاوه براین فواید این از فواید این درخت در صنعت نیز استفاده های فراوان می شود، از تانن موجود در حرا برای تولید جوهر مازو، خمیر چوب و چسب تخته استفاده می شود.

ریشه درختان حرا سدی طبیعی است که از فرسایش و ویرانی تاسیسات ساحلی توسط امواج و طوفان‌های دریایی محافظت می‌کنند . و صدها فواید و استفاده دیگر که در بطن این اعجوبه الهی پنهان است و دانشمندان به مرور آن ها را کشف کرده و توسعه می دهند.

کیفیت آب در جنگل حرا

جزر و مد در این اکوسیستم  باعث می شود کیفیت آب از نظر مواد غذایی و خواص فیزیک و شیمیایی بسیار بالا باشد؛ چرا که این پدیده طبیعی(جزرومد) باعث جابجای و انتقال آب از دریا به این مکان شده و شوری آب را کم می کند. املاح مضر داخل آب توسط ریشه حرا حذب شده و از آنجا که نمک فراوانی در خود دارد آن ها را غیرسمی کرده و بستر را برای زندگی آبزیان فراهم می کند.

 

جاذبه های تفریحی و گردشی جنگل همیشه سبز حرا

همان طور که گفته شد جنگل دریایی حرا در جزیره قشم یکی از شگفت آورترین جاذبه های طبیعی ایران است که با آبراهه های جالب،  پرندگان زیبا و طبیعت فوق العاده خود گردشگران داخلی و خارجی زیادی را سالانه  به خود جذب می کند.

این جنگل به خاطر شرایط مناسب اکولوژیکی، زیستگاه بسیار خوبی برای پرندگان مهاجر گرمسیری، نرم تان، سخت پوستان، ماهی ها و پرندگان وحشی است. و همه طبیعت دوستان، علاقه مندان به حیات وحش و پرنده نگری علاقه بسیاری به  سفر و گشت و گذار در این منطقه منحصر به فرد دارند.

Photo By Babak Tafreshi

پرندگان و آبزیان جنگل حرا

منطقه حفاظت شده حرا سرزمینی مناسب برای استراحت و تغذیه پرندگان ماهی خوار و پرندگان مهاجر می باشد. هرسال بیش از یکصد پرنده آبزی و کنار آبزی در جنگل حرا دیده می شود. پرندگانی چون مرغ ماهی‌ خوار، حواصیل، لک‌ لک، پلیکان، مرغابی و مرغ دریایی و پرندگان مهاجری مثل پرستو‌های‌ دریایی، فلامینگوهای سرخ‌ پر و حواصیل‌ های سفید و خاکستری و حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و… که به صورت گروهی به این منطقه آمده و پرنده شناسان را حیرت زده می کند. 

از ماهی‌ ها می توان به خرچنگ، مار دریایی، میگوی صورتی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه و… اشاره کرد.

دوزیستان و آبزیان حرا، اطراف ریشه های این درخت را مکانی مناسب برای تخم ریزی می دانند و در این مکان تولید مثل می کنند به همین خاطر جنگل های حرا نقش بسیارمهمی در رشد و توسعه صنعت شیلات منطقه دارد.

جالب است که بدانیم در حدود 80 درصد از آبزیان خلیج فارس در این ناحیه دوره تخم ریزی خود را سپری می کنند. و از این  جهت به جنگل حرا قشم عنوان های جهانی چون  تالاب بین المللی، منطقه حفاظت شده بین المللی، زیست کره و ذخیره گاه داده شده است و این ثروتی طبیعی و ملی است که باید در حفظ و نگهداری آن کوشا و مسئول بود.

گردشگرانی که برای بازدید از این منطقه به قشم می آیند باید با ناخدایان راه بلد و با تجربه به گشت در میان آبراهه های جنگلی بپردازند، در این مناطق فقط آن ها می توانند مسیرها موجود را شناسایی کنند. طبیعت بکر، آب و هوای لذت بخش، پرندگان زیبا و سکوت دلنشین و بوی عطر درختان حرا سفری به یاد ماندنی و بی نظیر را به مهمانان خود هدیه می کند؛ آن گونه که تجربه این سفر را درهیچ جای دیگر به دست نخواهند آورد.

Photo By Fariba Kazemian

حرا و مناطق زیر پوشش حرا 

گیاهی که از آن با نام حرا یاد شد، در زبان لاتین به افتخار ابوعلی سینا دانشمند ایرانی به Avicennia Marina نامیده می شود.

در برخی روایات آمده که این گیاه اسطوره ای از اشک پشم آدم روییده است.

حرا را در مناطقی چون در سواحل و مرداب‌ های ساحلی مصر، عربستان و سواحل جنوب ایران دیده می شود.

در ایران جنگل های حرا از نوع درختان غیر صنعتی و حفاظتی هستند و بومیان منطقه ازسرشاخه برای تعلیف دام، زنبورداری، صید آبزیان و آبزی پروری و استفاده تفرجی برداشت می کنند.

مساحت کل جنگل های حرا در ایران 7 هزار و 500 هکتار که در 8منطقه حفاظت شده بین المللی رشد می کند و زیباترین آن ها، جنگل حرای قشم است؛ دیگر مناطق در ایران عبارتند از تیاب، جاسک چاربهار، نای بند عسلویه بوشهر.

درختان حرا در مناطق مختلف به اسامی متفاوت شناخته می شوند، اهالی بلوچستان به این گیاه تمر، در بندر عباس حرا و در بعضی از نقاط تول می گویند . حرا به عربی  شوری و شوره نامیده می شود.

 

Photo By Majid SalehPour

حرا قشم و زیست کره جهانی

از 57 ذخیره گاه و زیست کره موجود درجهان ، 9ذخیره گاه متعلق به ایران است. و جنگل حرای قشم جزو این زیست کره محسوب می شود که در 17ژانویه سال 1977میلادی در شبکه ذخیره گاه های زیستکره در برنامه ” انسان و کره مسکون” یونسکو ثبت شده است.

با هم به تماشای فیلمی از این شاهکار خلقت بنشینیم…

کی و چطور از جنگل همیشه سبز قشم بازدیدکنیم؟!

برای بازدید از جنگل حرای قشم، از جزیره قشم با ماشین به اسکله سهیلی بروید و با قایق هایی در آنجا قرار دارند، در میان جنگل همیشه سبز گشت بزنید.در بعضی از سمت ها ممکن است خشکی دیده شود که می توانید در آنجا از قایق پیاده شوید و در خشکی قدمی بزنید. البته احتمالا گلی می شوید. هزینه قایق برای هر نفر ده هزار تومن می باشد.

بهترین زمان برای سفر به جنگل حرا، از شروع فصل پاییز تا اوایل بهار است.

Photo By Hanieyh Shakiba

توصیه های دوستانه کارناوالی

در هنگام گشت با قایق در داخل آبراهه ها، حتما به توصیه های راهنما و قایقران توجه داشته باشید. در تمام ساعات روز امکان بازدید وجود دارد اما بهتر است قبل ازتاریک شدن هوا گشت در منطقه را تمام کنید تا از همه زیبایی های آن بهره ببرید.

لباس راحت به تن کنید. دوربین عکاسی خود را همراه ببرید و از مناظر بکر و خارق العاده حرا تصاویری زیبا خلق کنید .

حرف آخر

…

به تن لحظه خود جامه اندوه مپوشان هرگز

تو به آیینه، نه، آیینه به تو خیره شده است

تو اگر خنده کنی او به تو خواهد خندید

…