خداحافظ هنرمندان بی‌بدیل

سال نودوپنج در حالی آخرین نفس‌هایش را می‌کشد که در این کبیسه مرگ، تعدادی از بهترین هنرمندان عصر خود را از دست دادیم. آن‌هایی که خیلی وقت بود فراموششان کرده بودیم، آن‌هایی که باور رفتنشان هنوز سخت است، آن‌هایی که در اوج آفرینش هنری بودند و آن‌هایی که هیچ‌گاه جای خالی‌شان پر نخواهد شد، همه آن‌هایی که در سال نودوپنج تنهایمان گذاشتند و ما را در بهت و ناباوری رها کردند… وقت خداحافظی است.

عباس کیارستمی (1319-1395)
عباس کیارستمی، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تدوینگر، عکاس، تهیه‌کننده، گرافیست و کارگردان هنری، شاعر و نقاش ایرانی و بین‌المللی بود. مردی که مرزها در برابر هنرش معنایی نداشتند. هنگامی‌که موج نوی سینمای ایران با «قیصر»، «گوزن‌ها»، «رگبار» و «گاو» در حال تولد بود، کیارستمی با فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به رشد و بالندگی هم‌زمان سینمای کودک همت ورزید. نقطه اوج کاری کیارستمی که موجب مطرح‌شدن وی در عرصه‌های بین‌المللی هم گردید، ساخت فیلم «خانه دوست کجاست؟» است. فیلمی با برداشتی شاعرانه و ساختاری رئالیستی از زندگی مردم روستایی که بنیان‌گذار سبکی شد که بسیاری تا سال‌ها پیرو آن بودند و هنوز هم خیلی‌ها به کپی‌برداری از آن می‌پردازند. کارنامه هنری عباس کیارستمی پر است از شاهکارهایی ناب و تکرار نشدنی. زندگی و مرگ کیارستمی همراه حاشیه بوده است، اما مهم‌ترین مسئله‌ای که وجود دارد این است که کیارستمی دیگر در میان ما نیست و چیزی بیش از این گفتن، هیچ سودی ندارد.
کیارستمی بعد از مدتی بیماری و در فرانسه چشم از جهان گشود.
جمشید ارجمند نصر (1318 – 1395)
جمشید ارجمند، نویسنده، مترجم و منتقد سینمایی پیشروی سینمای ایران بود. وی از اولین و سرسخت‌ترین حامیان «قیصر» مسعود کیمیایی محسوب می‌شود که از اولین روزهای اکران این فیلم به حمایت از آن پرداخت و همین حمایت باعث شکل‌گیری دوستی طولانی میان وی و کیمیایی گردید. ارجمند یکی از مؤسسان ماهنامه فرهنگی-هنری «رودکی» بود و سال‌ها در نشریات مختلف هنری و علمی به فعالیت پرداخت. ازجمله تألیفات وی می‌توان به کتا‌ب‌های اصفهان، تصویر بهشت، گربه روی شیروانی داغ، دستنامه شیوه نگارش، میان‌پرده و مینیاتور ایرانی اشاره کرد.
جمشید ارجمند علاوه بر فعالیت تألیفی، به کار تدریس سینما هم مشغول بود و درنهایت بعد از دو عمل جراحی قلب، به علت عفونت و مشکلات قلبی تیرماه درگذشت.
محمدکاظم افرندنیا (1324–1395)
بازیگر سینما و تلویزیون که بیش از صد کار سینمایی و تلویزیونی را در کارنامه خود دارد. افرندنیا کارش را با نقش‌آفرینی در فیلم «ناجورها» به کارگردانی سعید مُطلبی در سال 1353 آغاز کرد و با بازی در فیلم و سریال‌هایی چون ازجمله «سردار جنگل» و «کفش‌های میرزا نوروز» و «کانی مانگا» و «سگ‌کشی»، ماندگار شد. کاظم افرندنیا جز هنرمندانی بود که چهره سخت و سرد سینما را دیده بود و در اواخر عمر مورد بی‌مهری قرارگرفته بود. کاظم افرندنیا در گفتگویی گفته بود: «من 50 سال در بازیگری بودم والان به فراموشی سپرده‌شده‌ام. کار ما این شده که صندلی را جلوی در بگذاریم و منتظر باشیم تا فرشته مرگ ما را با خودش ببرد»
محمدکاظم افرندنیا در بهمن‌ماه سال نودوپنج براثر خونریزی و سکته مغزی درگذشت.
ایرج خدری (1350– 1395)
ایرج خدری ازجمله ورزشکارانی بود که به دلیل فیزیک مناسب و شهرت از عالم ورزش به سینما وارد شدند. خدری بسکتبالیستی بود که بعد از آسیب نخاعی از ورزش خداحافظی کرد و با بازی در فیلم‌هایی چون «دایان باخ»، «دمرل»، «من زمین را دوست دارم» و «سنتوری» عالم سینما را هم تجربه کرد.
بسکتبالیست ملی‌پوش ایران که اواخر به دست‌فروشی روی آورده بود شامگاه 19 تیرماه براثر آنچه پزشکان از بین رفتن قوای کامل جسمانی عنوان کرده‌اند دار فانی را وداع گفت.
اصغر بیچاره (1306 –  1395)
بازیگر و اولین عکاس سینمای ایران که نخستین بار با گرفتنِ کپی از تمام عکس‌های فیلم «دخترِ لُر» برای عبدالحسین سپنتا وارد دنیای هنر شد. بیچاره بزرگ‌ترین و کامل‌ترین آرشیو عکس ایران را گردآورده بود و در گنجینه خود از دوربین‌های قدیمی ازجمله دوربین متعلق به ماشاالله خان عکاس‌باشی نگهداری می‌کرد. اصغر بیچاره علاوه بر عکاسی از سی‌وهشت فیلم در تعدادی از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی نیز حضور داشت که از آن دسته می‌توان به «نان و عشق و موتور 1000»، «بوی کافور، عطر یاس» و «ناخدا خورشید» اشاره کرد. وی همچنین کارگردان مستند «سند زنده» در سال 1359 بوده است و درزمینهٔ تهیه‌کنندگی و فیلم‌برداری هم در سینما فعالیت داشته است. اصغر بیچاره همچنین با تألیف یک مجموعه سه‌جلدی درباره سینمای ایران در این زمینه اقدامات مفیدی انجام داده است.
اصغر بیچاره در روز 22 خرداد، سالروز تولدش، بعد از مدت‌ها دست و پنجه نرم کردن با بیماری سرطان حنجره در آمریکا درگذشت.
حسن جوهرچی (1347 –1395)
اولین حضور حسن جوهرچی در سینما، فیلم «فیل در تاریکی» ساخته نعمت حقیقی در سال 1368 است. جوهرچی با حضور در فیلم «برخورد» سیروس الوند در سال 1370 شناخته شد، اما محبوبیت و شهرت اصلی خود را مدیون سریال «در پناه تو» ساخته حمید لبخنده است. سریالی که برای اولین بار نگاهی مدرن و قابل‌قبول از جوانان و دانشجویان ارائه می‌داد و با عبور از خط قرمزهای زمان خود توانست یکی از ماندگارترین سریال‌های تلویزیون ایران شود. نسبت جوهرچی با تلویزیون هم مثل ابوالفضل پور عرب با سینما بود. جوهرچی تا سال‌ها بعد از «در پناه تو» در نقش جوان محجوب و دوست‌داشتنی تلویزیون ایران می‌درخشید. فوت جوهرچی یکی از شوکه‌کننده ترین خبرهای سال نودوپنج بود.
حسن جوهرچی، روز جمعه 15 بهمن‌ماه به دلیل نارسایی شدید کبد در سن 48 سالگی درگذشت.
ثریا حکمت (1332 – 1395)
آذر مهدی‌قلی‌خانی با نام هنری ثریا حکمت، از پیشکسوتان سینما و تلویزیون ایران که اولین بار با حضور در فیلم «ناجورها» اثر سعید مطلبی وارد هنر شد. ثریا حکمت با بازی در حدود سی فیلم سینمایی و چندین اثر تلویزیونی آخرین حضور سینمایی‌اش در «آواز قو» به کارگردانی سعید اسدی بوده است. ثریا حکمت سال‌های آخر عمرش را در فقر گذراند و علی‌رغم اعتراض‌هایش مبنی بر وضع نامساعد مالی، کمک چندانی به وی نشد. ثریا حکمت در آثاری چون «نقطه‌ضعف»، «تصویر آخر»، «خواستگاری»، «نیش» و فیلم به‌یادماندنی «ای ایران» و همچنین سریال زیبای «آپارتمان» ایفای نقش کرده است.
ثریا حکمت در روز بیست فروردین سال نودوپنج براثر سکته و خونریزی مغزی و بعد از چند روز در کما بودن، درگذشت.
رکن‌الدین خسروی (1308-1395)
نویسنده، کارگردان تئاتر و مترجمی که از تأثیرگذارترین چهره‌های هنر نمایش در ایران محسوب می‌شود. خسروی که از اولین دانش‌آموختگان رشته هنرهای نمایشی در ایران به شمار می‌رود، با به روی صحنه بردن برخی از بهترین نمایشنامه‌های ایرانی و غربی، در ایران و سایر کشورهای جهان از اساتید مسلم تئاتر محسوب می‌شد. در 27 شهریور 1389، به همت انجمن بازیگران خانه تئاتر ایران مراسم بزرگداشتی برای خسروی با شرکت بازیگرانی چون اکبر زنجان‌پور، رؤیا تیموریان، بهزاد فراهانی و … برگزار شد و از خدمات ارزنده وی به هنر نمایش ایران قدردانی شد. رکن‌الدین خسروی تا سال 71 در ایران با تدریس تئاتر و کارگردانی موفق به تربیت دانشجویانی شد که بعدها آثاری چون «کوهولین»، «ادیپوس (ادیپ شهریار)» و «باغ آلبالو» را به صحنه آوردند. از مهم‌ترین آثار نمایشی رکن‌الدین خسروی می‌توان به «پایان بازی، نوشته: ساموئل بکت (1346)»، «آنتیگون، نوشته: ژان آنوی (1346)»، «محاکمه ژاندارک، نوشته: برتولت برشت (1356)»، «باغ آلبالو، نوشته: آنتون چخوف (1371)»، «دعوت، نوشته: غلامحسین ساعدی» و «مرگ در می‌زند، نوشته: وودی آلن» اشاره کرد.
رکن‌الدین خسروی در روز بیست و ششم دی‌ماه سال 1395 به علت کهولت سن در لندن درگذشت.
داوود رشیدی (1312-1395)
بازیگر نام‌آشنای سینما و تلویزیون و تئاتر ایران، داوود رشیدی ازجمله بازیگرانی بود که به همراه علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز و جمشید مشایخی از تئاتر وارد سینما شدند. اولین حضور سینمایی داوود رشیدی مربوط به فیلم «فرار از تله» ساخته جلال مقدم است. داوود رشیدی همچنین با ایفای نقش‌های ماندگاری در فیلم‌هایی ازجمله «کندو» از فریدون گله و سریال «هزاردستان» علی حاتمی شناخته می‌شود؛ اما عمده فعالیت رشیدی مربوط به تئاتر است. وی گروهِ تئاترِ امروز را پایه‌گذاری نمود که هنرپیشگانی همچون پرویز فنی‌زاده، داریوش فرهنگ، مهدی هاشمی، فهیمه راستکار، سیاوش طهمورث، مرضیه برومند، سوسن تسلیمی، به عضویت در این گروه درآمدند. در سال 1370 او «پیروزی شیکاگو» را در تئاتر شهر تهران به روی صحنه برد که به پرفروش‌ترین تئاتر ایران پس از انقلاب تبدیل شد. در سال 1391 نشان درجه یک فرهنگ و هنر ایران از سوی ریاست جمهوری ایران به وی اعطا شد.
رشیدی در سال‌های آخر عمرش به آلزایمر دچار شده بود و درنهایت در بامداد 25 شهریور سال نودوپنج در خانه‌اش در پی ایست قلبی درگذشت.
بهمن زرین‌پور (1320-1395)
بازیگر و نویسنده تئاتر و سینما و تلویزیون که بیش‌تر با نقش پوری فش فشو در سریال «دایی جان ناپلئون» ناصر تقوایی شناخته می‌شود. اولین حضور سینمایی بهمن زرین پور مربوط به سال 1351 و فیلم «فدایی» ساخته رضا علامه زاده است. زرین پور همچنین در همان سال در «ستارخان» علی حاتمی حضور داشت. زرین پور علاوه بر بازیگری نویسنده و دستیار کارگردان بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بوده است که از آن جمله می‌توان به «ستارخان» علی حاتمی اشاره کرد. همچنین وی سابقه ساخت سریال‌هایی چون «آوای فاخته»، «زیر گنبد کبود» و «هتل پیاده‌رو» در کارنامه هنری‌اش دارد.
بهمن زرین پور روز هفدهم تیرماه بر اثر نارسایی ریوی درگذشت.
پرویز شاهین‌خو (1294-1395)
پرویز شاهین‌خو به معنای کلمه پیشکسوت سینمای ایران بود. شرکت وی در کلاس‌های اوگانسیان، اولین فیلم‌ساز ایرانی، موجب همکاری وی در اولین فیلم ایران، «آبی و رابی» و بعدتر «حاجی‌آقا آکتور سینما» شد. حضور پرویز شاهین‌خو اما فقط به سینما محدود نبود و وی علاوه بر فعالیت در گروه تئاتر «نصر و دهقان» در چندین سریال مطرح تلویزیونی ازجمله «روزی روزگاری»، «تفنگ سرپر»، «امام علی»، «ولایت عشق» و «میرزا کوچک خان جنگلی» هم حضور داشت. آخرین فعالیت تلویزیونی وی مربوط به سریال «روزگار قریب» کیانوش عیاری و سال 1387 می‌شود. پرویز شاهین‌خو همچنین در آثار سینمایی مطرحی چون «روز واقعه»، «مادیان»، «مسافر» و درنهایت «صدسال به این سال‌ها» بازی کرده است.
پرویز شاهین‌خو بعد از یک دوره طولانی بیماری، در روز شانزدهم مردادماه به علت مشکلات ریوی درگذشت.
خسرو شجاع‌زاده (1324-1395)
بازیگری که بیشتر به خاطر نقشش در سریال محبوب «پدرسالار» شناخته می‌شود، فعالیت هنری خود را با بازی در فیلم «گاو» داریوش مهرجویی شروع کرد. شجاع زاده علاوه بر بازیگری در سریال‌های تلویزیونی، چندین تله‌تئاتر هم برای تلویزیون کارگردانی کرده است و در بسیاری از جمله چند کار از استاد داوود رشیدی بازی کرده‌است. شجاع زاده سال‌ها بود که در سینما فعالیتی نداشت و از یاد سینمایی‌ها رفته بود.
خسرو شجاع زاده در 24 اسفند سال 1395 به دلیل سکته مغزی درگذشت.
دنیا فنی‌زاده (1346-1395)
دنیا فنی زاده، معروف به مادر کلاه قرمزی که بیش از دو دهه عروسک‌گردان این عروسک محبوب بود، یکی از تأثیرگذارترین و مهم‌ترین چهره‌های سینمای کودک بود. دنیا فنی زاده به‌واسطه پدرش، مرحوم پرویز فنی زاده، از کودکی با سینما آشنا بود و با تحصیل در رشته عروسک‌گردانی رسماً وارد دنیای فعالیت هنری و سینمای کودک شد. فنی زاده به‌جز کلاه قرمزی به عروسک‌های دوست‌داشتنی دیگری هم جان بخشیده است و عروسک‌گردان پروژه‌هایی چون «گربه آوازه‌خوان» و «شهر موش‌ها» بوده است. فنی زاده که حدود ده سال با بیماری سرطان دست‌وپنجه نرم می‌کرد در آخرین سری کلاه قرمزی و به علت شدت یافتن علائم بیماری با دست چپش عروسک‌گردانی کرد اما حاضر نشد کس دیگری جایگزینش شود.
دنیا فنی زاده درنهایت در هشتم دی‌ماه سال نودوپنج دار فانی را وداع گفت.
علی معلم (1341-1395)
علی معلم، کارگردان، نویسنده و منتقد سینمای ایران و مدیرمسئول ماهنامه «دنیای تصویر» بود. علی معلم، مرد قلم‌به‌دست سینمای ایران منتقدی منصف و کاربلد بود که دانش لازم و وجدان کاری برای نقد را داشت. منتقدی که در چند سال اخیر جای خالی‌اش به‌شدت در تلویزیون و برنامه‌های سینمایی حس می‌شد. وی همچنین بنیان‌گذار جشن سینمایی و تلویزیونی دنیای تصویر و جایزه حافظ که اولین جشن سینمایی خصوصی ایرانی است محسوب می‌شود. علی معلم در هیئت‌های داوری و انتخاب جشنواره بین‌المللی فیلم فجر (هفت دوره)، جشنواره بین‌المللی جشنواره سینمای جوان، جشنواره فیلم‌های دانشجویی، جشنواره فیلم‌های خانوادگی، نخستین جشنواره فیلم و کیفیت، جشنواره فیلم رویش، جشنواره بین‌المللی فیلم شهر (دو دوره)، نخستین جشنواره فیلم‌های ویدئویی تهران و جشنواره فیلم زنان (پروین اعتصامی) عضویت داشته است. وی همچنین سه دوره عضویت در هیئت انتخاب فیلم ایران برای آکادمی اسکار را بر عهده داشته است.
علی معلم، بیست‌وسه اسفندماه درحالی‌که در حال آماده‌سازی ویژه‌نامه نوروزی دنیای تصویر بود، در اثر سکته قلبی درگذشت.
هنرمندان دیگری هم بودند که امسال ترک‌مان کردند، اما با هنر خود همیشه در میان هنردوستان واقعی جاویدان خواهند ماند. هنرمندانی چون افشین یداللهی که هنر ترانه‌سرایی را با موسیقی فیلم و سریال درآمیخت، جعفر والی که اولین کسی بود که نمایشنامه‌های بهرام بیضایی و غلامحسین ساعدی را به روی صحنه برد، سعید کشن فلاح، مؤسس حوزه اندیشه و هنر اسلامی، فریدون کشن فلاح از معدود چهره‌پردازانی که به گریم پلاستیکی آشنایی کامل داشت، مهین کسمایی، صداپیشه پیشکسوت سینمای قبل و بعد از انقلاب ایران و دیگرانی چون محمد زرین‌دست، پرویز صبری، ناصر برهان آزاد، کامران باختر و البته استاد فرهنگ شریف و استاد مصطفی کمال پور تراب.