کاربرد رسانه های اجتماعی مجازی در آموزش دانشجویان

مقدمه

امروزه، قدرت ابداع و نبوغ بشر، فناوری دیگری به نام «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (1) را به ارمغان آورده است. این فناوری، ظرفیت اثرگذاری بسیار گـسترده تری، در مـقایسه با فناوری های گذشته داراست و در عرصه تعلیم و تربیت می توان با اثرپذیری از این ظرفیت جدید، تحولات سودمندی را در ارکان اجزای مربوط رقم زد که لازمه این امر، تأمل و تدبر بیشتر در شناخت وجوه گـوناگون، اعـم از فرصت ها یا تهدیدهای ناشی از کاربرد این فناوری است. جامعه شبکه ای باعث شده است تا جامعیت، پیچیدگی و شبکه سازی فناورانه به حوزه های متنوع زندگی و آموزشی نفوذ کند. انقلاب فناوری اطلاعات و ارتـباطات، مـوجب شـکوفایی جنبش های آموزشی، اقتصادی و فرهنگی شـده و دنـیایی نـو در حال پدیدار شدن است. در این انقلاب، شبکه ها و سیستم های اطلاعاتی، مهم ترین پایگاه ها و کانال های انتقال و مبادله اطلاعات محسوب می شوند. (اسلامی، 1383؛ نصراصفهانی و گمینیان، 1383 ) پژوهـشگران بـا اسـتفاده از این ابزارها می توانند، اطلاعات و منابع مورد نیاز خـود را جـست وجو و شناسایی کنند، ایده های پژوهشی خود را در مراحل مختلف فرایند پژوهش با افراد و صاحب نظران مرتبط در میان بگذارند، از منابع چند رسانه ای مـانند: مـنابع مـتنی، صوتی و شبکه های اجتماعی مجازی، به مثابه منابع اطلاعاتی استفاده کـنند و با استفاده از ابزارهای ارتباطی، اجتماع های پژوهشی تشکیل دهند. (سراجی، 1390)

یکی از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات مبنی بر ابزارهای وب 2، شـبکه های اجـتماعی مـجازی(2) می باشند. این شبکه ها از زمان ظهور در اواخر دهه 90، در روند تکاملی خود، تـاکنون بـه واسطه ایجاد امکان برقراری ارتباط سریع هم زمان و غیر هم زمان، دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات و انتشار گـسترده ی آنـ کـاربردهای بسیاری را در این زیست جهان جدید رقم زده و توجه میلیون ها کاربر را از سراسر دنیا به خـود جـلب نـموده اند و به دلیل رشد روزافزون تعداد اعضا و نیز تأثیرگذاری بر فضای واقعی، این شبکه ها اهـمیت بـه سزایی یـافته اند. (شهابی و قدسی، 1391) پلینگ و وایت(3) (2009) اظهار داشته اند جوامع مجازی که به اختصار(4) SNS هم نمایش داده مـی شوند، بـا کارکردهای متفاوت، سازماندهی خدمات و تلفیق ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی فعل و انفعال های غیرخطی را ترویج داده، کـاربردها و مـحتوای وب را بـرای کاربران ساده می کنند و با جذب میلیون ها نفر از سراسر دنیا با انگیزه های مختلف مفهوم جـامعه مـجازی را بیش از پیش متصور می سازند. گفتنی است که مشارکت جوانان در آنها، هر روز رو به افـزایش اسـت و گـفته می شود به یکی از رسانه های ارتباطی مطلوب، به ویژه برای جوانان تبدیل شده اند. ( به نقل از شهابی و قـدسی، 1391) بـر اساس تعریف، شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان امکانات وب محور اجتماعات مجازی ای هستند کـه بـه افـراد اجازه می دهند که: الف) پروفایل عمومی و نیمه عمومی ایجاد کنند؛ ب) ایجاد فهرست ارتباطی خود با دیگر کـاربران بـه صـورت مفصل شکل دهند؛ ج) فهرست ارتباطی خود و دیگر فهرست هایی را که به وسیله سـایر کـاربران ساخته شده، ببینند و پیمایش نمایند. (بوید، الیسون (5)، 2007 ) در تعریفی دیگر، از شبکه های اجتماعی مجازی تحت عنوان جامعه آنـلاین از کـاربران اینترنتی که تمایل به برقرار کردن ارتباط با دیگر کاربران در حوزه های مـورد عـلاقه دو طرف را دارند، یاد شده است. (ویلیام(6)، 2009) اخـتلاف نـظراتی کـه در خصوص آثار این شبکه ها وجود دارد، نشانگر ایـن اسـت که از کارکردهای این فضا شناخت جامعی به عمل نیامده و افراد مختلف از ظن خـود بـرای پایگاه های اجتماعی، کارکردهای متعدد و بـسیار مـتفاوتی را قائل شـده اند. قـرائت مـخالفان استفاده از شبکه های مجازی، بیشتر جنبه آسـیب شناسانه و مـقاومت فرهنگی را در بر می گیرد و در مقابل، قرائت موافقان با تأکید بر پتانسیل های فناورانه و مـخاطب محور شـبکه ها در جهت ابهام زدایی از شبکه های مذکور صورت مـی گیرد. (شهابی و قدسی، 1391) در عرصه آمـوزش و یـادگیری شبکه های مجازی، حوزه تحقیقاتی بـرای اطـلاعات جامع دانشجویان است که به سرعت در حال رشد می باشند. (هاری اوینس، لیتینن و یو(7)، 2010) سـؤالی کـه در اینجا مطرح می شود، عبارت اسـت از ایـنکه: اهـمیت و ضرورت شبکه های اجـتماعی مـجازی در عرصه آموزش و یادگیری کدام اند؟

امـروزه، بـا ظهور فناوری های نوین ارتباطی، یک فضای مجازی در کنار فضای واقعی ایجاد شده که تـأثیر مـتقابلی بر یکدیگر دارند. با توجه بـه نـو ظهور بـودن پدیـده شـبکه های اجتماعی مجازی و گسترش روزافـزون آنها و تأثیر آنها بر جنبه های مختلف زندگی، کاربران این شبکه ها و همچنین عدم آشنایی با تـمام آثـار استفاده از این شبکه ها از یک سو، و اهـمیت جـایگاه آمـوزش و یـادگیری در جـهان امروز از سویی دیـگر، مـی کوشیم اهمیت و ضرورت شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان ابزاری برای آموزش و یادگیری مورد واکاوی قرار دهیم. در حـال حـاضر، در دورهـ ای به سر می بریم که تغییرات آن به مراتب بـنیادی تر از تـغییر و تـحولات صـنعتی اسـت. از هـمین رو، عنوان «شبکه اجتماعی مجازی » با قالب امروزی برای نخستین بار در سال 1960 در دانشگاه ایلینویز در ایالات متحده آمریکا مطرح شد. (افراسیابی، 1392) بوید و الیسون (2007) در مطالعه خود آورده اند، پس از آن، ظهور پایگاه های شبکه اجـتماعی در سال 1995 با پایگاه هم کلاسی (8) که به اعضا کمک می کرد دوستان دوران تحصیل در مقاطع ابتدایی، دبیرستان و دانشگاه را پیدا کنند، کلید خورد. سپس شبکه اجتماعی کلاس ششمی ها(9) که طلایه دار پایگاه هایی به معنای مـدرن اسـت، در سال 1997 به وجود آمد. این شبکه از نخستین پایگاه هایی بود که به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل، دعوت از دوستان، سازمان دهی گروه و دیدن پروفایل دیگر کاربران را می داد. تا سال 2002، یعنی در دوران طفولیت شـبکه های اجـتماعی مجازی، وب سایت های شبکه اجتماعی دیگری با امکانات جدید همچون: رهگذر آسیایی (10)، شبکه منعطف سیاه(11) و دنیای فرمانشی(12) پدید آمدند که افراد را به ایجاد صـفحات تـخصصی، حرفه ای، دوستیابی و شخصی ترغیب مـی کردند؛ امـا دوران رشد و فراگیر شدن آنها با نسل جدید این شبکه ها با پدید آمدن پایگاه هایی چون رایز(13) و فریندستر(14) (2002 ) در امور تجاری، لینکدین(15) برای تجار حرفه ای، مای اسپیس(16) بـرای سـرگرمی و امور هنری، کوچ سرفینگ(17) در امـور مـسافرت (2003)، فیس بوک(18) برای دانشجویان هاروارد، اُرکات(19) برای دوستان دوران تحصیل، فلیکر(20) در حوزه هنری، داگستر(21) و کَتستر(22) برای حیوانات (2004)، یوتیوب برای فیلم و عکس(2005)، مای چارچ(23) برای مسیحیان (2006) و چندین شبکه دیگر، ادامه یافته و تخصصی شـدن آنـها سرعت گرفت. (شهابی و قدسی، 1391 ) شبکه های اجتماعی مجازی مانند هر ابزار دیگری، هم کارکرد و تأثیر منفی دارند و هم کارکرد و تأثیر مثبت؛ از جمله تأثیرات منفی این گونه پایگاه ها، به ویژه در بین دانشجویان، مـی توان بـه افزایش اضـطراب و استرس در آنها ( فراهانی و همکاران، 2011) و کاهش زمان مطالعه دانشجویان، و اختلال در روند تحصیل با کاربست این شبکه های مجازی (ابـرین(24)، 2011) اشاره کرد؛ اما شبکه های اجتماعی صرفاً آثار منفی نداشته و می توان بـا بـه کـارگیری آنها در فرایند آموزشی، از آنها به طور بهینه در جهت اهداف آموزش استفاده کرد. (یدیدیا و همکاران(25)، 2003؛ تکلهایمنت و هیچمن(26)، 2011) مـواردی هـمچون: یادگیری قوانین اجتماعی، تفریح و سرگرمی و انتقال تجربیات، از مهم ترین دلایل استفاده افراد از این گـونه شـبکه هاست. (جـوادی نیا، عرفانیان، عابدینی و بیجاری، 1391) قدرت ارتباطی شبکه های اجتماعی را در شرایط کنونی جهانی می توان به یک انفجار ارتـباطی تشبیه کرد که در تلاش است تا ارتباطات وسیعی را میان افراد و شهروندان ایجاد کـند که در صحنه های واقعی، بـا ایـن وسعت و تنوع، امکان پذیر نمی باشد. اینترنت به کلی این خط سیر را تغییر داده و امکان برقراری ارتباطات بین افراد و گروه های یک اجتماع با افراد و گروه های جوامع دیگر را مهیا کرده است (کوثری، 1386) و این پدیده به شـکل واقعی خود در شبکه های اجتماعی مجازی تحقق یافته است. (افراسیابی، 1392) همان گونه که از طریق استنادهای منابع مکتوب می توان ساختار توسعه علم یک موضوع یا یک کشور و غیره را ترسیم نمود، از طریق شبکه های اجتماعی مـجازی نـیز می توان الگوهای ارتباطی و توسعه علم در محیط وب را شناسایی و ترسیم کرد. همچنین وب، بسیاری از روش های پژوهشگران برای دسترسی به منابع علمی، شیوه انجام پژوهش، تبادل و انتشار یافته ها و به طورکلی فعالیت های علمی را تغییر داده اسـت. بـه همین دلیل، اکنون ضرورتی برای ارزیابی تأثیر وب و امکانات آن از جمله شبکه های اجتماعی مجازی در رفتارهای علمی به وجود آمده است. (اسدی، 1390)

با پیدایش شبکه های اجتماعی، استفاده از این شبکه ها جزء جدایی ناپذیری از زنـدگی بـسیاری از دانشجویان شده است و بر روی تمام جوانب زندگی دانشجویی، از جمله میزان مطالعه، عملکرد تحصیلی سازمان ها از جمله سازمان های تعلیم و تربیت برای حفظ بقا و حضور خود در صحنه رقابت، ناگزیر به دگرگونی و اسـتفاده از تـازه ترین دسـتاوردهای فناوری برای دستیابی به بـالاترین سـطح بـهبود توانایی های خود هستند. از جمله مهم ترین دستاوردهای نوین فناورانه، می توان به امکانات وب 2 و مصداق بارز آن، یعنی شبکه های اجتماعی مجازی اشاره کرد. و سایر مـهارت های تـحصیلی آنـها، تأثیر مستقیم داشته است. (کریسچنر و کارپینسکی(27)، 2010)

پژوهشگرانی نـظیر بـوید (2007) در پژوهش های خود دریافته اند که نرم افزارهای اجتماعی از طریق پشتیبانی از تعامل، حمایت از ارائه و دریافت بازخورد و ایجاد شبکه های اجتماعی و ارتباط بین افراد، بـه بـهبود فـرایند یادگیری و کسب مهارت های اساسی مانند: تفکر انتقادی، خلاقیت و حل مـسئله در فراگیران کمک می کنند. همچنین، مطالعاتی که جاناسن (28) و همکاران (2004 )، هرپنیوک (29)(2005)، هوگارث (2008) و سلماندیو(30) و کولوکوترنس (31 ) (2008 ) در مورد آثار فناوری های نسخه دوم وب و نـرم افزارهای اجـتماعی مـجازی انجام داده اند، نشانگر این است که ابزارهای نسخه دوم وب از طریق: آسان سازی ارتـباط و مـشارکت اجتماعی، کشف و تشریک اطلاعات به صورت گروهی، تولید و مدیریت محتوا، گردآوری مداوم دانش و اصلاح محتوا، تـوجه بـه اولویـت ها و نیازهای شخصی، امکان ارتباط بین اعضای یک گروه مشخص، امکان ارتباط بـا افـراد و مـنابع متنوع و ناشناس، امکان دریافت و ارائه بازخورد به یادگیرندگان، باعث آسان شدن فرایند ساخت دانش و مـهارت های وابـسته بـه آن هستند. (سراجی، 1390) پژوهش ها نشان داده اند 78درصد کاربران اینترنت در ایران عضو یکی از انواع شبکه های اجـتماعی مـجازی هستند و بیشتر کاربران دارای وب نوشت بوده و از فضای شبکه های اجتماعی مجازی به خوبی مطلع هستند. هـمچنین، نـشان دادهـ اند برای غالب کاربران اینترنت در ایران، شبکه های اجتماعی مجازی علاوه بر کارکرد دوستیابی، کارکرد کـسب اطـلاعات و اخبار را نیز دارد. (ضیایی پرور و عقیلی، 1389) در مطالعه ای دیگر که به بررسی تأثیر استفاده از شبکه های اجـتماعی مـجازی بـر عملکرد تحصیلی دانشجویان پرداخته شده، آمده است، دانشجویان با معدل و عملکرد تحصیلی پایین تر نسبت بـه دانـشجویان با عملکرد و معدل بالاتر، بیشتر از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند و در نتیجه، پیشنهاد شـده کـه در خـصوص استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و آثار مختلف آن (مثبت و منفی ) به دانشجویان اطلاع رسانی شود. (جوادی نیا و هـمکاران، 1391) عـلاوه بـر این، در بررسی ای که روی جامعه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی انجام گرفته، نتیجه گیری شـده کـه عمده ترین دلیل استفاده دانشجویان از ابزارهای وب 2 به منظور سرگرمی بوده است و در کنار آن، اهداف دیگری همچون: آموزش، پژوهـش و ارتـباط با دیگران نیز وجود داشته است و در نهایت، پیشنهاد داده اند که فناوری های وبـ 2 و خـدمات آنها برای دانشجویان معرفی گردد و نحوه اسـتفاده از آنـها آمـوزش داده شود. (اخوتی، اکبرنژاد و ذوالعلی، 1390)

آنچه بر آن تـأکید مـی شود، داشتن یک ذهن باز درباره امکان استفاده از نرم افزاهای اجتماعی در بسیاری از ابعاد و جنبه های طـراحی آمـوزش است. در واقع، تأکید بر چـگونگی اسـتفاده خلاقانه و بـدون تـعصب از نـرم افزارهای اجتماعی است؛ چرا که این ابـزارها زمـینه بهبود آموزش، کاهش هزینه، مشارکت گسترده و سایر اولویت های آموزش عالی در آینده را مـهیا سـاخته اند. اینها صرفاً ابزار هستند؛ ولی نباید فـراموش کرد که انسان تـوانایی خـارق العاده ای در استفاده از ابزارها را داراست. با تـوجه بـه اینکه کاربران، متون و پایگاه های جدید ایجاد می کنند و از طریق امکان لینک سایر کاربران مـتون یـکدیگر را کشف کرده و باهم ارتباط بـرقرار مـی کنند، بـنابراین، وب به صورت اصـیل بـه عنوان یک انعکاس از مجموعه فـعالیت های کـاربران رشد می کند. نمونه های از نرم افزارهای اجتماعی در ارتباط با حوزه آموزش عبارت اند از:

 ویکی پدیا(32):؛ یک دائرة المـعارف بـرخط است و متون در آن توسط کاربران سـاخته شـده و قابل ویـرایش اسـت.

 پایـگاه های فولک سونومی(33): مانند del.icio.us و Flicker کـه کاربران با استفاده از کلمات کلیدی، عکس های خود یا دیگر متون را ضمیمه می کنند. بنابراین، شکلی از دسـته بندی مـشارکتی استفاده از پایگاه ها را توسعه می دهند و شکلی از اجـتماعات و انـجمن های اسـت کـه در آنـ بیشتر از اجرای دسـتورات اجـباری، هوش و ذکاوت مورد استفاده قرار می گیرد.

 بلاگینگ (34 ): شکلی از دفتر خاطرات برخط (35) است و تمامی پویایی های جدید را بـه آنـچه در وب 1 و صـفحات شخصی (36) است، اضافه می کنند.

 RSS (سایت های باشتاب) (37): خـانواده ای از وب هـستند کـه بـا انـتشار مـداوم متون دیجیتالی مانند بلاگ ها و پادکست ها(38) تغذیه می شود.

 پوشه های الکترونیکی(39): دانشجویان را تشویق می کنند تا مالکیت یادگیری خود را از طریق ایجاد پویایی و انعکاس دادن و ثبت چند رسانه ای دستاوردها و موفقیت هایشان برعهده بـگیرند.

 ریال تایم ها(40) و ابزارهای به اشتراک گذاری صفحات که برای بحث و گفت و گو به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. (ماسون و رنیه(41)، 2008)

وب، همیشه برخی از اشکال تعامل اجتماعی مانند کنفرانس رایانه ای و پست الکترونیکی را حـمایت کـرده است. سطح تعامل اجتماعی که این امکانات موجب شده اند، عنصر آموزش از راه دور و حتی آموزش پردیس محور است. تغییراتی که به وسیله امکانات وب 2 ایجاد شده، عبارت است از رواج و محبوبیت شبکه های اجتماعی مجازی کـه صـاحب نظران ادعا کرده اند سه مشخصه معیّن دارند:

1.نمایه(42): یک پروفایل شامل اطلاعات درباره شخص (سن، جنس، نام، علایق و...) است. نمایه ها نشانی(43) منحصر خود را دارنـد کـه می توانند به صورت مستقیم مـورد مـشاهده قرار گیرند.

2.شبکه اجتماعی قابل دسترس، عمومی و مفصل(44): کاربران توانایی فهرست کردن دیگر نمایه ها به عنوان دوست یا ارتباط و... را دارند. این شکل عمومی از شـبکه اجـتماعی که ممکن است مـستقیم (بـدون نیاز به تأیید دیگران) و غیر مستقیم (نیاز به تأیید از طرف دیگران) باشد، بر محور یک نمایه شخصی قابل مشاهده برای سایر کاربران می چرخد.

3.نوشته های عمومی نیمه پایدار(45): کاربران می توانند نوشته ها (پیـام ها، تـصدیق نامه ها و...) را برای دیدن سایر افراد در نمایه ها بگذارند. این نوشته ها نیمه پایدارند؛ ولی زودگذر نیستند و ممکن است بعد از یک دوره زمانی خاص، از بین بروند. (بوید، 2006)

تمرکز عمده بر استفاده از شبکه های اجتماعی، بیشتر از انتشار دادن کـه ویـژگی فناوری های وب 1 بـود، مشارکت کاربران است. ماهیت اصلی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، این است که کاربران محتوای این شبکه ها را عـمومی کنند. بنابراین، این امر پتانسیلی عمیق برای آموزش ایجاد می کند. سـودمندی تـئوریکی عـمومی کردن محتوا در آموزش، به طور مساعدی قابل مشاهده است:

1.فضاهای اجتماعی مشترک و ارتباطات درون گروهی، محرک بزرگی بـرای جـوانان است و می تواند تداوم و انگیزش برای یادگیری را برای کاربران جذب کند.

2.بسیاری از ابزارهای جـدید، از کـارهای تـعاونی و گروهی حمایت می کنند و در نتیجه، به کاربران اجازه بهبود و توسعه مهارت های کار جمعی را می دهند.

3.در این شـبکه ها بیشتر از نیاز به متون تخصصی گران قیمت، نیاز به این است که محتوا و مـتون توسط کاربران به طـور مـداوم روزآوری و تجدید شوند.

4.بیشتر از هیجان منفعل محتوا، در این فضاها کاربران ابزارها و امکاناتی دارند که به طور فعال در ساختار تجارب خود می توانند به کار بگیرند. (ماسون و رنیه، 2008 )

علاوه بر این، صاحب نظران اظهار داشته اند، وب 2 فضایی اسـت که هیچ کس نمی تواند تنها از آن اطلاعات بگیرد؛ بلکه محتوا و متون را نیز به آن وارد می کند. (استونس(46)، 2007 )

شبکه های اجتماعی، همان طور که یک شبکه یادگیری اند، شبکه پژوهشی نیز هستند. ضمن اینکه بسیاری از محققان تلقی کرده اند فـرایند طـراحی بر اساس تئوری های یادگیری ساختارگرایی، بسیار هم ساز و موافق استفاده از ابزارهای وب 2 از جمله شبکه های اجتماعی مجازی هستند؛ چراکه در این دو، یادگیری، یک پروسه فعال ساختن دانش است تا به دست آوردن دانش؛ هـمچنین آمـوزش، یک پروسه درگیرکردن در دانش است تا نوشتن دانش. (ماسون و رنیه، 2008)

ابزارهای چهارگانه فضای مجازی و کاربرد آنها در پژوهش

1.ابزارهای جست وجوی اطّلاعات: جست وجو و دستیابی به اطّلاعات، یکی از توانایی های مهم پژوهشگران اسـت. بـا استفاده از ابزارهای گوناگون در مراحل مختلف پژوهش می توان به منابع اطّلاعاتی موجود در فضای مجازی دست یافت. پژوهشگر می تواند در مراحل مختلف پژوهش و در قابلیت های پژوهشی مانند: انتخاب موضوع (ابیت و افوس(47 )، 2008 )، مرحله تـدوین پیـشنهاد پژوهـشی(48)، بررسی پیشینه پژوهش (ویتینگ، لاکـینگ و کـریستمن(49)، 2005؛ فـرایدنبرگ (50)، 2008)، و نیز ارائه و نشر یافته ها (سراجی و حاتمی، 1392)، از این ابزارها و امکانات بهره بگیرد.

2.ابزارهای تهیه و ارائه محتواهای چندرسانه ای: یکی دیگر از قابلیت های مهم فاوا در فضای مـجازی، سـهولت دسـترسی به امکانات تهیه و ارائه محتواهای چندرسانه ای آن است. پژوهـشگران مـی توانند در مراحل مختلف، از این ابزارها و امکانات برای درک بهتر موضوعات و مفاهیم، ارائه چندرسانه ای یافته ها و تشخیص شیوه سازمان دهی ساختار فصل دوم پژوهش های خـود، از ایـن ابـزارها استفاده کنند. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای تهیه و ارائه محتوای چندرسانه ای، مـی توان به: تنظیم ساختار فصل مربوط به مبانی نظری و پیشینه پژوهشی، مطالعه و درک پیشنهادات پژوهش های قبلی، استفاده از منابع غیرمتنی در غـالب پژوهـش ها، تـنظیم و انتشار یافته ها در قالب مقاله، استفاده از ویدئو به مثابه منابع اطّلاعاتی و اسـتفاده از اسـلایدها به عنوان منبع اطّلاعاتی و الگوگیری برای ارائه یافته های پژوهشی در همایش ها و جلسه های دفاع اشاره کرد. (آرم استرنگ و فرانکلین (51)، 2008؛ درکسلر، داوسـن و فـردیگ(52)، 2008؛ نـواک(53)، 2003). از جمله ابزارهای این گروه می توان camp، Voicethread و podcast را نام برد.

3.ابزارهای انتشار ایده در فضای مـجازی: یـکی دیـگر از قابلیت های اینترنت، امکان نشر نظرات و دیدگاه ها در موضوعات مختلف برای همه کاربران است. پژوهشگران نـیز مـی توانند از ایـن امکان برای بهبود و تقویت پژوهش خود بهره گیرند. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای نشر ایده، مـی توان بـه: ثبت ایده ها و استفاده از نظرات دیگران، تمرین نوشتن و نگارش علمی، ارائه ایده ها و به محک گـذاشتن آنـها اشـاره کرد. (ایلگورت، اسمیت و تولند(54)، 2008؛ هالاویس(55 )، 2006؛ سنگ و وانگ(56)، 2008، بینگام و کنر(57)، 2010)

4. ابزارهای ارتباطی هم زمان و ناهم زمان: ابـزارهای ایـنترنتی نسل دوم وب، تلاش می کنند با گنجاندن امکانات ارتباطی گوناگون در فضای خود، تعامل و ارتباط بـین کـاربران را آسـان نمایند. این ابزارها غالباً نرم افزارهای اجتماعی هستند که برای ایجاد اجتماع های اینترنتی و مجازی به کار مـی روند. از ایـن ابزارها می توان در مراحل مختلف انجام پژوهش نیز بهره گرفت. (پیسکوریچ (58)، 2004) از کاربردهای پژوهـشی ابـزارهای ارتـباطی و مشارکتی می توان کمک به برقراری ارتباط بین افراد علاقه مند به یک زمینه پژوهشی، با اسـتفاده از گـروه های خـبری و شبکه های اجتماعی مجازی (که و هیل (59 )، 2009)، گردآوری اطّلاعات پژوهشی را نام برد. (سراجی و حـاتمی، 1392)

نـتیجه گیری

بدون شک، نوع استفاده از هر ابزاری در طول تاریخ، به شکل فرهنگ و اخلاقیات بشر مربوط می شده اسـت و رسـانه های اجتماعی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. این پدیده نیز همانند هر ابـزار و فـناوری دیگر، دارای کارکردها و کژکارکردهایی می باشد. عمده کارکردهای ایـن فـضا بـه دلیل تعاملی بودن و ایجاد قابلیت های ویژه بـرای ارضـای همه نیازهای مرتبط با زندگی افراد است که از جمله آنها می توان به: شـکل گیری فـضای مباحثه و گفت وگو، نقد نظرات مـختلف، آگـاهی از رخدادها و اخـبار رسـمی و غـیررسمی، عضویت و فعالیت در گروه های متناسب با سـلایق فـردی، مشارکت در کمپین های مختلف سیاسی و اجتماعی، سرگرمی و رونق کسب و کار اشاره کرد. انـدیشه اسـتفاده از فناوری های وب 2 در آموزش، دانشجویان را متوجه این مـهم می سازد که مهارت های مـربوط بـه قرن 21 را بهبود ببخشند. بلاگ ها، ویـکی ها، نـمایه های الکترونیکی و شبکه های اجتماعی مجازی، همگی ابزارهای خارق العاده ای برای فراگیران جهت توضیح دادن مفاهیم، ایـجاد لیـنک های معنادار و ارتباطی، و آزمایش مدل های ذهـنی مـی باشند. عـلاوه بر این، یـک زمـینه عمومی جهت تشکیل، پالایـش، کـاربرد و بازبینی مفاهیم که به طور کامل برای دانشجویان همتا و معلمان قابل رؤیت است، فراهم مـی کنند. بـه طور خلاصه، ابزارهای وب 2 در واقع چیزی فراتر از یـک مـجموعه ابزار و امـکانات اسـت. ایـده های قدرتمندی در ورای این ابزارها و امـکانات وجود دارند که پتانسیل فراوانی برای آموزش و پژوهش می باشند؛ از جمله: محتوا و متون عمومی برای کـاربران، مـفهوم شبکه ای مشارکت گسترده، و مرز کم بـرای دسـترسی آسـان. در نـتیجه، دانـشجویان با استفاده از رسـانه های اجـتماعی در تعامل با یادگیری قرارگرفته و مدیریت یادگیری خود را برعهده می گیرند. مسلم است که کارکردهای وسیع این رسـانه ها، لزومـ مـطالعه عمیق تر برای فهم بیشتر مسائل فرهنگی جـامعه و تـوجه بـه ظـرفیت بـالقوه رسـانه های اجتماعی برای دسترسی به اهداف رشد و گسترش کشور را ایجاب می کند. در عرصه آموزش و پژوهش، دانشجویان با استفاده از رسانه های اجتماعی در تعامل با یادگیری قرار گرفته و مدیریت و مالکیت یادگیریشان را بـرعهده می گیرند. رسانه های اجتماعی، مجموعه ای از فرصت ها و تهدیدها هستند و نباید با دیدن نیمه خالی لیوان، گسترش و استفاده از این روند اطلاع رسانی مدرن را محدود کرد و از مزایای آن غفلت ورزید.

پی نوشت ها:

1. Informatiom and communication technology.

2. Virtual Social Networks.

3. Pelling & White.

4. Social Networks Sites.

5. Boyd, Ellison.

6. William.

7. Harri oinas, Lyytinen Yoo.

8. Classmate.com.

9. SixDegrees.com.

10. Asian Avenue.

11. BlackPlianet.

12. Cyworld.

13. Ryze.

14. Friendster.

15. Linkedin.

16. Myspace.

17. Coach Serfing.

18. Facebook.

19. Orkut.

20. Flicker.

21. Dogester.

22. Catster.

23. My Church.

24. O’Brien.

25. Yedidia , & ; et al.

26. Teclehaimanot, Hickman.

27. Kirschner, Karpinski.

28. Johnson.

29. Harapnuik.

30. Solomonidou.

31. Kolokotronis.

32. Wikipedia.

33. Folksonomy.

34. Blogging.

35. online.

36. personal home page.

37. Really Simple Syndication or Rich Site Summary (RSS).

38. podcasts.

39. E-portfolios.

40. Real-time.

41. Mason , Rennie.

42. profile.

43. URL.

44. Traversable, publicly articulated social network.

45. Semi-persistent public comments.

46. Stevens.

47. Abbit, Ophus.

48. Proposal.

49. Wighting, Lucking, Christmann.

50. Frydenberg.

51. Armstrong , Franklin.

52. Drexler, Dawson, Ferdig.

53. Novak.

54. Elgort, Smith, Toland.

55. Halavais.

56. Song , Wang.

57. Bingham, Conner.

58. Piskurich.

59. Koh, Hill.

منابع:

1.اخوتی، مریم و رضـا اکـبرنژاد و فرزانه ذولعلی. 1390. «فناوری وب2 در آموزش پزشکی: استفاده از فناوری های وب2 توسط دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمان ». مجموعه مقالات اولین کنگره کاربرد فناوری اطلاعات در سلامت، ساری: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مـازندران؛ پایـگاه اینترنتی www.mazums.ac (دسترسی در: 25/5/1393).

2.اسدی، سعید. 1390. تحلیل شبکه های اجتماعی مجازی و کاربرد آن در علم سنجی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.

3.اسلامی، محسن. 1383. برنامه درسی در عصر فـناوری اطـلاعات و ارتباطات. تهران: آییژ.

4.افراسیابی، مـحمدصادق. 1392. مـطالعات شبکه های اجتماعی مجازی و سبک زندگی جوانان. تهران: انتشارات سیمای شرق.

5.بشیر، حسن و محمدصادق افراسیابی. «شبکه های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی بزرگ ترین جـامعه مـجازی ایرانیان». فصلنامه تحقیقات فـرهنگی. ش 1 (5). (1391 )، تـهران: 31 ـ 62.

6.جوادی نیا، علیرضا و مرتضی عرفانیان و محمدرضا عابدینی و بیتا بیجاری. «تأثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 12 (8). (1391)، اصفهان: 597 ـ 606.

7.سراجی، فرهاد. 1390. کـاربرد ابـزارهای اینترنتی در آموزش و پژوهش. تهران: آییژ.

8.سراجی، فرهاد و جواد حاتمی. «قابلیت های اینترنت امکانی برای تسهیل و تقویت پژوهش های تربیتی». مجله میدیا. 4 (1). (1392): 52 ـ 63.

9.شهابی، محمود و بیات قدسی. «اهداف و انگیزه های عضویت کاربران در شبکه های اجتماعی مـجازی (مـطالعه موردی دربـاره جوانان شهر تهران )». مطالعات فرهنگ و ارتباطات. سال سیزدهم، ش 20. (1391)، تهران: 61 ـ 86.

10.ضیایی پرور، حمید و سید وحید عقیلی. «بررسی نفوذ شـبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی». فصلنامه رسانه. ش 20 (4)، (1389)، تهران: 23 ـ 42.

11.کوثری، مسعود. 1386. جـهان فـرهنگی کـاربران ایرانی در شبکه دوست یابی اورکات. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

12.نصراصفهانی، احمدرضا و وجیحه گمینیان. 1383. برنامه درسی در عصر فـناوری اطـلاعات و ارتباطات. تهران: آییژ.

13. Abbit , J., Ophus , J. (2008 ). What We Know about the Impacts of Web- Quests: A Review of Research. AACE Journal,16 (4): 441-456.

14. Armstrong, J., Franklin, T. (2008). A Review of Current and Developing International Practice in the Use of Social Networking (Web 2.0) in Higher Education. Australia: Catherine McLoughlin: P 58.

15. Bingham, T., Conner, M. (2010). The New Social Learning: A Guide to Transforming Organizations through Social Media. Virginia: ASTD: P 19.

Boyd, D.16. (2006). Social network sites: My definition. From: http://www.zephoria.org/thoughts/archives/2006/11/10/social_network_1.html.

17. Boyd, D., Ellison, N. (2007). Social Network Sites: Definition , History, and Scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication, 13 (1): 210-230.

18. Drexler, W., Dawson, K., Ferdig, R. E. (2008). Collaborative Blogging as a Means to Develop Elementary Expository Writing Skills. Electronic Journal for the Integration of Technology in Education, 2 (2): 14-22.

19. Elgort, I., Smith, A. G., Toland, J. (2008). Is Wiki an Effective Platform for Group Course Work?. Australasian Journal of Educational Technology, 24 (2):195-210.

20. Farahani H. A., Kazemi, Z., Aghamohamadi, S., Bakhtiarvand, F., Ansari, M. (2011). Examining mental health indices in students using Facebook in Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28: 811-814.

21. Frydenberg, M. (2008). Principles and Pedagogy: The Two Ps of Podcasting in the Information Technology Classroom. Information Systems Educational Journals, 6 (6): 56-70.

22. Halavais, A. C. (2006). Weblogs and Collaborative Web Publishing as Learning spaces. In: Weiss J., Nolan, J., Hunsinger , P (EDs ): International handbook of virtual learning, P 79.

23. Harri oinas, k., Lyytinen, K., Yoo, Y. (2010). social networks and information systems: ongoing and future research streams. Jornal of the association for information systems, 11: 61 - 68.

24. Kirschner, P. A, Karpinski, A. C. (2010). Facebook andacademic performance. Computers in Human Behavior, 26 (6): 1237-1245.

25. Koh, M. H., Hill , J. ( 2009 ). Student Perceptions of Group Work in an Online Course: Benefits and Challenges. Journal of Distance Education, 23 (2):69-92.

26. Novak, J. D. (2003). The Promise of New Ideas and New Technology for Improving Teaching and Learning. Cell Biol Educ, 2 (2): 122-132.

27. a. O’Brien, s. j. (2011 ). Facebook and other Internet use and Academic performance of college students a dissertation submitted to the Temple University Graduate Board, in partial fulfillment of the requirements for the Degree DOCTOR OF PHILOSOPHY, Temple University.

28.Piskurich, G. M. (2004 ). Chat Rooms and Discussion Boards. In: Piskurich GM. Getting the Most from Online Learning. London: Preiffer: P 72.

29. Robin, M., Rennie, F. (2008). E-Learning and Social Networking Handbook: Resources for Higher Education. New York and London: Routledge.

30. Song, H., Wang, S. (2008). Online Interaction and Threaded Discussion. In: Tomei LA. Encyclopedia of Information Technology Curriculum Integration. New York: Information Science reference: P 673.

31. Stevens, v. (2007 ). Revisiting multiliteracies in collaborative learning environments: Impact on teacher professional development, the electronic journal for Teaching English as a Second Language, 10 (2).

32. Teclehaimanot, B., Hickman, T. (2011). Student-Teacher Interaction on Facebook: What Students Find Appropriate. Tech Trends, 55 (3): 19-30.

33. Wighting, M. J., Lucking, R. A., Christmann, E. P. (2005). In Flight, online. Science Scope (Journal of the National Science Teachers Association), 29 (2): 20-22.

.34William , F. P.(2009 ). Social networking sites: How to Stay Safe Sites. Multi-State Information Sharing & Analysis Center (MS-ISAC). From: http://www.msisac.org.

35. Yedidia, M. J., Gillespie, C. C., Kachur, E., Schwartz, M. D., Ockene, J., Chepaitis , A. E. (2003 ). Effect of Communications Training on Medical Student Performance. JAMA ,290 (9): 57-65