موزه گرمابه پهنه سمنان ؛ گوشه ای از تاریخ هزارساله ایران

جلوه های تاریخی وقتی با هنر در می آمیزند آدمی را به سوی خود می کشانند. بناهای قدیمی ایران یکی از همین جلوه گاه ها هستند که تصاویر تازه ای را از تاریخ به ما هدیه می دهند .

رفتن به این بناها آدمی را راهی سفری تاریخی می کند و او را به گذشته ها می برد . گذشته هایی که تنها با دیدن آثار به جا مانده اش می توان آن را لمس کرد و به آن پی برد.  هر کدام از این آثار گرانبها قصه ای برای خودشان دارند و روزها و سال های زیادی را به خود دیده اند.

هر چه قدر هم که از تاریخ بشنوی فایده ای ندارد، باید راهی سفر شوی و به قلب تاریخ بروی تا شنیده هایت را از نزدیک ببینی.

امروز می خواهیم به تاریخ یکی از استان های کشورمان برویم. استانی که شاید بیشتر به داشتن جاذبه های طبیعیش زبانزد خاص و عام است و کمتر از تاریخ آن سخن به میان می آید. قصد سفر به استان سمنان را داریم تا گشتی در یک بنای تاریخی که امروزه موزه ای را در خود جای داده است، بزنیم. از کوچه پس کوچه های شهر گذر می کنیم تا به این بنا برسیم.

با کارناوال به گرمابه پهنه سمنان بیایید…

تاریخچه موزه گرمابه پهنه

قبل از اینکه وارد بنا شویم با هم گشتی در تاریخ 600 ساله ی آن می زنیم. این بنا که در ابتدا به عنوان حمام در شمال غرب محلی به نام پهنه ساخته شد و در سمنان آن را به گرمابه پهنه و حمام پهنه می شناسند و برخی نیز به علت نزدیکی این بنا به بقعه حضرت یحیی بن موسی بن جعفر  عنوان گرمابه حضرت را به آن داده اند .

متن کتیبه سر در حمام، که توسط  یکی از مورخان دوره قاجاریه به نام محمد حسن خان صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس آمده است، تاریخ ساخت این بنا را به دروه ی تیموریان و در زمان سلطنت میرزا ابوالقاسم بابر خان نسبت می دهد. این کتیبه نشان می دهد که دستور ساخت در ماه شوال سال 856 هجری قمری  توسط خواجه غیاث الدین محمد بن خواجه تاج الدین بهرام سمنانی که وزارت مملکت را بر عهده داشت، صادر شده است.

در دوره ی صفویه و بخشی از سلطنت قاجارها این بنا همچنان مورد استفاده قرار می گرفت. حاج ملا علی حکیم الهی دانشمند معروف، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه و سال 1312 هجری قمری دستور تعمیر و تجدید بنای آن را صادر کرد. سلطنت ناصر الدین شاه و کم توجهی هایش ویرانی و دزدیده شدن کتیبه را برای این بنای تاریخی رقم زد. 

به دلیل اهمیت تاریخی این اثر در سی ام دی ماه سال 1353 با شماره ی 1022 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. با انجام تعمیرات اساسی و زیربنایی در طول سال های 1365 تا 1373  این حمام تاریخی به موزه ی محلی باستان شناسی و مردم شناسی تغییر کاربری داد. ساختمان این حمام از موقوفات مسجد جامع سمنان به شمار می رود.

به حمام پهنه وارد می شویم …

حمام پهنه وسعتی برابر 1000 متر مربع دارد و فضاهایی همچون  هشتی ورودی(فضایی برای برای انتظار  و کسب اجازه برای ورود)، سربینه ( رختکن )، گرمخانه و خزانه های آب سرد و گرم در آن قرار دارند. مانند هر حمام دیگری دو در، برای جداسازی ورودی آقایان و خانم ها  در آن تعبیه شده است. با ورود از درِ مردانه که دو صفه دارد غرق تماشای کاشیکاری می شویم که ما را از سه طرف احاطه کرده و شکوه #هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است. در بالای در، کتیبه ای از 8 کاشی لاجوردی با اشعاری به خط نستعلیق و رنگ سفید  به چشم می خورد.  این اشعار  یکی از سروده های مرحوم اسدا… منتخب‌السادات، پدر استاد حبیب یغمایى می باشد.

بالاتر از کتیبه علامت شیر و خورشید با کاشی های زرد رنگ در دو لچک و به صورت یک نیم دایره جلوه ای متفاوت را به چشمان ما هدیه می کند. در دو طرف درِ چوبی که با گل‌میخ‌هاى آهنی ساخته شده، نقش دو سرباز از یک افسر و فرمانده ی قاجار با شمشیر، با هنر کاشی کاری به تصویر در آمده است و نوشته ی زیر آن به هنرمند و سال ایجاد آن اشاره می کند : “عمل زین العابدین سمنان 1330 “.

در ادامه به یکی از فضاهای مهم #معماری ایرانی می رسیم که در این جا نیز نمود پیدا کرده است. فضای هشتی این بنا نیز در خور توجه است و امروز فروش بلیط، عرضه بروشور و نیز دیگر تولیدات فرهنگی و انتشارات در آن صورت می گیرد. 

کمی که جلوتر برویم در فضایی با ابعاد 8 متر در 8 متر قرار می گیریم که نمایشگاه های موقت در این فضا برگزار می شود. در مسقف نمودن آن از طاق های ضربی موزون و عریض استفاده شده است و تماشای آبنمای میان این فضا و نقش و نگارهای کاشیکاری بر دیوار آن آرامش خاصی را به ارمغان می آورد.

یک راه روی باریک ما را به رختکن یا سربینه می رساند و به سوی هشتی دیگر ی هدایت می کند. با عبور از هشتی کوچک به صحن بزرگ گرمابه و خزانه می رسیم. گنبد زیبای صحن گرمابه ما را محو تماشای خود می کند و عبور نور از نورگیر ها تصویری رویایی را به وجود می آورد. این صحن امروزه میزبان اشیاء گرانبهایی است که از تپه حصار دامغان و خطیرکوه و تپه خندق سمنان منطقه خرند و… به دست آمده اند.

موزه گرمابه پهنه ؛ میزبان تاریخ چند هزار ساله

 آثار موزه در بخش های مختلفی به نمایش در آمده اند که به آنها می پردازیم:

1 – اسکلت 4500 ساله

در قسمتی از صحن اصلی حمام شاخص ترین عنصر موزه علاقه مندان زیادی را به سوی خود می کشاند. اسکلتی 4000 ساله از زنی باردار با فرزندی در شکم که از تپه حصار دامغان به دست آمده است. این اسکلت را پس از کشف به صورت کاملا دست نخورده به این موزه انتقال دادن . اشیائی نیز به همراه این اسکلت کشف شد که آداب و رسوم تدفین در هزاره دوم پیش از میلاد در بخش فلات مرکزی ایران نشان می دهد. به منظور محافظت بیشتر ، این اسکلت به همراه اشیاء کنارش در یک محفظه ی مکعب شیشه ای نگهداری می شود .

2- بخش سفال

در بخش دیگر موزه، ویترینی از اشیاء سفالی به نمایش در آمده است  این اشیاء از جنس سفال خاکستری مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد و شامل کاسه، آبریز و ظروف آیینی دیگر هستند که از تپه حصار دامغان کشف شده اند. سفال های دیگرِ موزه، ظروف کشف شده از منطقه خطیر کوه سمنان هستند و قدمت آنها به هزاره اول پیش از میلاد باز می گردد.

3- دوران اسلامی

ویترین هایی در موزه به نمایش اشیاء دوران اسلامی اختصاص یافته است. ظروف لعابدار و دیگر ظروف مربوط به تپه‌های تاریخی استان سمنان در این ویترین ها به چشم می خورند.

4- مردم شناسی

در انتهایی ترین بخش موزه که در یک هشتی واقع شده است اشیاء مختلف مردم شناسی از جمله زیور آلات سنتی زنان عشایر استان سمنان و ابزار و آلات موسیقی مثل ساز و دهل و کرنا و … در آن قرار گرفته اند. وسایل و ابزار روشنایی، ابزار و وسایل اعتقادی و پیشگویی مثل رمل‌ مهره‌های شانس و ابزار و آلات استعمال دخانیات مثل چپق، دسته چپق، سرچپق کیسه توتون در قسمت های مختلف در معرض بازدید قرار دارند.

راه دسترسی و اطلاعات بازدید

درب این موزه در بهار و تابستان از 9 الی 13 و 16 الی 20 و در پاییز و زمستان از 8 الی 12 و 16٫00 الی 17٫00 به روی بازدیدکنندگان باز است.

ایرانیان برای ورود به این موزه 20000 ریال و اتباع خارجی 50000 ریال پرداخت می کنند.

حمام پهنه در  شمال غربی تکیه پهنه سمنان، بین مسجد جامع و مسجد امام خمینی و امامزاده یحیی قرار دارد و از طریق آدرس زیر قابل دسترسی می باشد:

سمنان – خیابان امام- بازار شیخ علاءالدوله – ضلع غربی تکیه پهنه

دغدغه های کارناوالی

این موزه با قرار گرفتن آثار زیبا در آن و پیشینه ی تاریخی آن چنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است . بیشتر بازدیدکنندگان به صورت اتفاقی در ادامه ی راسته بازار اصلی شهر به موزه می رسند و از آن بازدید می کنند . گروه دیگر بازدیدکنندگان را دانشجویان و دانشآموزانی تشکیل می دهند که برای انجام تحقیقات و تکمیل پروژه های خود به این موزه می روند.

پیشنهادات کارناوالی

در سفر به سمنان از دیگر جاذبه های این شهر همچون آرامگاه ها ، دژها و قلعه ها ، زیارتگاه ها و … نیز دیدن کنید . 

گشت و گذار در خیابان ها و چشیدن غذاهای سنتی را از دست ندهید .

در بازدید از موزه مراقب اشیاء نیز باشید و آسیبی به محیط وارد نکنید .

عکاسی با فلاش صدمات جبران ناپذیری به اشیاء وارد می کند پس عکاسی های خود را بدون فلاش انجام دهید .

موقعیت موزه روی نقشه

سخن آخر

آیا تا به حال بازدید از این موزه داشته اید ؟ سفر به سمنان را تجربه کرده اید ؟ چه جاذبه های دیگری در این شهر می شناسید ؟ نظرات و تجربیات خود را با دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید .