به گزارش خبرنگار مهر، جمعه چهارم آبان برابر است با سی و سومین سالروز درگذشت زنده یاد یحیی آرین پور از برجسته‌ترین پژوهشگران ادبی تاریخ معاصر. مرحوم یحیی آرین پور در سال 1286 در تبریز به دنیا آمد. آرین‌پور بجز ترکی و فارسی به زبان‌های روسی، فرانسوی و انگلیسی نیز تسلط داشت و بجز منابع ادبیات معاصر مطبوعات و روزنامه‌ها را نیز آرشیو می‌کرد.
او سال های سال را در وزارت دارایی مشغول به کار بود و مدتی را نیز در شرکت راه آهن به کار مترحمی پرداخت. آرین پور مهم ترین تاریخ ادبیات جدید در ایران از قاجار تا پهلوی را با عنوان «از صبا تا نیما: تاریخ 150 سال ادب فارسی» در دو جلد نوشت و منتشر کرد.
از دیگر کتاب‌های او می‌توان به «از نیما تا روزگار ما: تاریخ ادب فارسی معاصر»، «زندگی و آثار هدایت»، ترجمه کتاب «ناصر خسرو و اسماعیلیان» و ترجمه‌هایی از آثار چند نویسنده روس درباره ادبیات ایران اشاره کرد. به مناسبت سی و سومین سالروز درگذشت این پژوهشگر برجسته ادبی با دکتر یعقوب آژند، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مترجم و پژوهشگر پرکار و ممتاز حوزه‌های فرهنگ، ادبیات و هنر ایران به گفت‌وگو نشستیم. عدد تالیفات و ترجمه‌های منتشر شده دکتر آژند، بسیار و بیش از 100 عنوان کتاب است. از جمله مقالات پرشمار او نیز یکی نگارش مدخل «یحیی آرین پور» در «فرهنگ نام‌آوران معاصر ایران» است.
نسل جدید یحیی آرین پور را نمی‌شناسد
آژند درباره اهمیت آثار پژوهشی مرحوم آرین پور به خبرنگار مهر گفت: مرحوم آرین پور چهره بسیار مهمی در ادبیات ایران و پژوهش‌های نوین ادبی است، اما متاسفانه نسل جدید، حتی کتابخوان‌هایش با این پژوهشگر فرهیخته آشنا نیستند. من هر ساله با دانشجویان بسیاری سروکار دارم و شاهد این ناآشنایی هستم. این در صورتی است که او تاریخ ادبیات معاصر را به ما هدیه کرد و رویکردهای جدیدی در تاریخنگاری داشت. ما لزوم روشمندی در تحقیقات ادبی را مدیون آرین پور هستیم.
وی افزود: مرحوم آرین پور با کتاب «از صبا تا نیما» شیوه تازه‌ای را در تحقیق ادبی گشود و به ما در مقابل روش ادیبان گذشته نگاه تازه‌ای را درباره مسائل ادبی آموزش داد. زمانی که من دانشجو بودم کتاب «از صبا تا نیما» منتشر شد و من شاهد بودم که از این طرز تازه چه استقبال شایانی شد. مرحوم آرین پور به ادبیات از دیدگاه‌ها و فرآیندهای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... نگاه کرد و تذکره نویسی جدیدی را بر اساس رویکردهای جدید پیشنهاد کرد و پژوهشگران و تذکره نویسان نسل بعدی از روش او بسیار بهره بردند.
آژند ادامه داد: آرین پور هرچند حرکت نوینی را ایجاد کرد و باعث شد تا شیوه تذکره نویسی کهن ایران که تا زمان پیش از انتشار کتابش ادامه پیدا کرده بود، متحول شود، اما خود هیچ ادعای نداشت و در مقدمه کتاب نیز نوشته که فقط علاقه‌مند به ادبیات معاصر ایران بودم و چنین کتابی را نوشتم. متاسفانه هرچند که پژوهشگران نسل بعدی از او از آثارش تاثیر گرفتند، اما شیوه خود او چندان ادامه پیدا نکرد. این در صورتی است که پژوهشگران فعلی بسیار به رویکردهای نوین احتیاج دارند.
استقبال از «از صبا تا نیما»
آژند در بخش دیگری از این گفت‌وگو به استقبال مخاطبان از کتاب «از صبا تا نیما» اشاره کرد و گفت: «از صبا تا نیما» در سال 1351 منتشر شد و در همان زمان در زمره کتاب‌های گزیده سال بود. همانطور که گفتم نگرش محقق باعث شده بود تا متنی متفاوت به نسبت دیگر تاریخ‌ها و تذکره‌ها در دسترس مخاطبان قرار بگیرد و این باعث استقبال از کتاب شد.
مترجم کتاب «هنر و ادب ایران» اضافه کرد: البته کتاب «از نیما تا روزگار ما» که می‌توان آن را جلد سوم «از صبا تا نیما» محسوب کرد، به قوت و استحکام دو جلد نخست نبود. مرحوم آرین پور گویا برای تالیف دو جلد اول زمان کافی داشت و با دقت نظر بسیاری روی آن کار و پژوهش کرد، اما گویا برای جلد سوم زمان چندانی نداشت، هرچند که در این جلد نیز اطلاعات بسیار مفیدی به مخاطبان ارائه می‌شود.
آرین پور و تاکید بر تجدد ادبی در ایران
مترجم کتاب «معماری جهان اسلام: تاریخ و مفهوم اجتماعی آن» در بخش دیگری از گفت‌وگو به تاکید مرحوم آرین پور بر تجدد ادبی در ایران اشاره کرد و ادامه داد: آرین پور در تبریز از شاگردان تقی رفعت بود. تقی رفعت با کسانی چون شمس کسمایی، جعفر خامنه‌ای و ابوالقاسم لاهوتی در دل جریان متجدد ادبی عصر مشروطه می‌خواستند یک حرکت متجددانه دیگر را ایجاد کنند و به همین دلیل تندروی‌هایی نیز داشتند. خود مشروطه یک جریان تجددی را در ادبیات آن عصر ایجاد کرده بود، اما هدف اشخاصی چون رفعت و کسمایی یک اصلاح‌گری در همین جریان متجدد بود و مرحوم به همین دلیل آنها را «متجددان نوظهور» خواند.
مترجم کتاب «تاریخ اجتماعی ــ اقتصادی ایران در عصر مغول» ادامه داد: تقی رفعت مدیر روزنامه «تجدد» در تبریز بود و او همکارانش از هرگونه نوآوری در ادبیات استقبال می‌کردند. مرحوم آرین پور در دوران تحصیلش از کلاس‌های تقی رفعت، به آموختن دیدگاه‌های جدید پرداخت و آنها را به صورتی روشمند در خود نهادینه کرد. این جهان نگری که در «از صبا تا نیما» وجود دارد، همه به دلیل شاگردی نویسنده نزد مرحوم تقی رفعت است.
نویسنده کتاب «مکتب نگارگری اصفهان» همچنین به توجه مرحوم آرین پور به گونه‌های جدید ادبی نیز اشاره کرد و گفت: تا پیش از زنده یاد آرین پور، نویسندگان و پژوهشگران در تاریخ نویسی ادبیات به گونه‌هایی چون نمایشنامه‌نویسی و ادبیات داستانی دقت چندانی نمی‌کردند، اما مرحوم آرین پور به دلیل توجه ویژه‌اش به تجدد ادبی در کتاب خود به «ادبیات داستانی» و «ادبیات نمایشی» توجه کرد و بخش عمده‌ای از پژوهش خود را به این دو گونه مهم در دوران جدید اختصاص داد. او حتی از نشر مطبوعاتی نیز غافل نبود و بخشی مهمی را هم در کتاب خود به این نوع از نثر اختصاص داد و گفت که از قرن 13 قمری نثر مطبوعاتی هم بخش مهمی از ادبیات ایران است.
یعقوب آژند همچنین درباره نگاه آرین پور به ادبیات تحقیقی در کتاب‌های «از صبا تا نیما» و «از نیما تا روزگار ما» نیز اظهار کرد: مرحوم آرین پور ادبیات تحقیقی را نیز زیر ذره‌بین گذاشته بود، اما در اینجا نتوانست پایه‌های نظریه‌اش را محکم کند و در بررسی‌هایش از این حوزه نیز الگو بسازد.
مترجم کتاب «فلسفه هنر و زیبایی شناسی» درباره وجوه مغفول مانده از زندگی ادبی یحیی آرین پور نیز چنین گفت: زنده یاد آرین پور زبان روسی را به خوبی می‌دانست و بر آن مسلط بود. او کتابی را با عنوان «ناصر خسرو و اسماعیلیان» به قلم محقق برجسته روس یوگنی ادوارویچ برتلس را ترجمه کرد. همچنین یک سفرنامه هم از یک نویسنده روسی ترجمه کرده است. او همچنین طبع شعری خوبی هم داشت و گویا در شعر «دانش» تخلص می‌کرد.
