ذخایر کیک زرد ایران چقدر است؟

خبرگزاری فارس: علی‌اکبر صالحی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی دوم بهمن ماه 1397 در برنامه رو در رو شبکه چهارم سیما از انتقال 30 تن کیک زرد تولیدی کارخانه اردکان یزد (مجتمع شهید رضایی‌نژاد) به تاسیسات فرآوری اورانیوم UCF اصفهان خبر داد و پس از آن بود که بارگیری این 30 تن با حضور صالحی در کارخانه اردکان انجام و محموله مذکور راهی اصفهان شد تا در تاسیسات UCF مورد استفاده قرار گیرد.

علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی روز سه‌شنبه دهم بهمن ماه پیش از انتقال این 30 تن در اظهاراتی گفت: بهره‌برداری صنعتی از کارخانه تولید کیک زرد اردکان با تقارن ایام دهه فجر شروع می‌شود. در چهار سال اخیر این کارخانه در حال تکمیل شدن بود و تست می‌شد و در دو سال اخیر در برهه‌ای که تست‌ها را انجام می‌دادیم توانستیم 40 تن کیک زرد تولید کنیم که 10 تن را 20 فروردین ماه امسال (1397) به اصفهان منتقل کردیم و الان 30 تن دیگر به اصفهان منتقل می‌شود.

وی افزود: این کارخانه ظرفیت پذیرای 84 هزار تن سنگ معدنی اورانیوم را دارد. امروز این کارخانه به بهره‌برداری کامل صنعتی رسیده است و امیدوارم از امسال به بعد بتوانیم شاهد تولید مقدار قابل توجهی کیک زرد باشیم.

آنگونه که صالحی عنوان کرد بنای تاسیس این کارخانه از سال 1371 گذاشته شده ولی در سه چهار سال اخیر با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، کارخانه مذکور مجدد راه‌اندازی شده است. 

کارخانه اردکان واقع در 30 کیلومتری اردکان و 180 کیلومتری شمال استان یزد قرار دارد که کیک زرد با غنای 7 دهم درصد تولید می‌کند.

کیک زرد چیست؟

کیک زرد (U3O8) ماده اولیه اصلی مورد نیاز در چرخه سوخت هسته‌ای است که کنسانتره اورانیوم به دست آمده از کانسنگ معدنی آن است. در حقیقت کیک زرد یکی از معروف‌ترین محصولات میانی در چرخه سوخت است که علیرغم نامش، پودری تیره رنگ، متمایل به سبز بسیار تیره است و با توجه به اینکه به صورت طبیعی میزان اورانیوم در کانسنگ‌های آن از عیار نسبتا پایینی برخوردار هستند، به جهت امکان پذیری مصرف آن در کارخانه‌های فرآوری اورانیوم (UCF) کانسنگ اورانیوم باید در ابتدا در کارخانه تولید کیک زرد، تغلیظ و پرعیار شود.

محصول کیک زرد در نهایت برای تولید گاز UF6 طبیعی که خوراک اولیه سایت‌های غنی‌سازی است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. گاز UF6 ماده اولیه مجتمع‌های غنی‌سازی مثل نطنز است تا با استفاده از روش سانتریفیوژ گازی به غنای مورد نیاز برسد.

چرخه سوخت هسته‌ای شامل چند حلقه است که تامین مواد اولیه و تولید کیک زرد یکی از حلقه‌های اولیه و بنیادین آن به حساب می‌آید. معمولا در دنیا کارخانه تولید کیک زرد در نزدیک معدن اورانیوم ساخته می‌شود و پس از استخراج سنگ معدن اورانیوم، این ماده معدنی که به طور طبیعی ناخالصی‌هایی داشته و عیار آن پایین است در کارخانه تغلیظ، به کیک زرد با غنای 7 دهم درصد تبدیل می‌شود.

نخستین کارخانه تولید کیک زرد کشور تا سال‌های قبل در کارخانه گچین بندرعباس فعال بود که سنگ معدن حاصل از معدن گچین را به کیک زرد تبدیل می‌کرد، اما از ابتدای سال 1395 کارخانه بزرگتری به نام شهید «داریوش رضایی‌نژاد» از شهدای هسته‌ای در اردکان استان یزد به صورت آزمایشی راه‌اندازی شد که از کارخانه بندرعباس مجهزتر و مدرن‌تر است و می‌تواند سنگ معدن استخراجی از معدن ساغند یزد را با ظرفیت بالاتری به کیک زرد مورد نیاز در کارخانه UCF اصفهان تبدیل کند.

علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی روز سه‌شنبه دهم بهمن ماه 1397 درباره کارخانه تولید کیک زرد در گچین بندرعباس گفت: معادنی که در گچین بود حدود 120 تن  را تمام کردیم و الان معدن گچین بسته شده و الان از معادنی که در استان یزد است ساغند یک و دو استفاده می‌‌کنیم و معادن دیگری هم هست که بعدا اعلام می‌کنیم.

معاون رئیس جمهور خاطرنشان کرد: در مجموع استان یزد عمده تولید کننده مواد اولیه (کیک زرد)‌ را برعهده دارد و استان دیگری که در این حد غنی از ذخایر اورانیوم باشد نداریم.

* آمادگی داریم در پنج شش سال آینده تولید را به بالای 300 تن در سال برسانیم

وی با ذکر این نکته که کشورمان از لحاظ اورانیوم غنی نیست، ولی فقیر هم نیست گفت: الحمدالله با اکتشافات هوایی که انجام دادیم، توانستیم مقدار قابل توجهی اورانیوم کشف کنیم. اکتشاف هوایی را از سال 1389 آغاز و حدود 80 درصد از سرزمین ایران را اکتشاف هوایی کردیم. 225 هزار کیلومتر مربع را اکتشافات زمینی انجام می‌دهیم و حدود 350 هزار حفاری‌هایی را انجام دادیم و این آمادگی را داریم در یک چشم انداز پنج شش سال آینده بتوانیم تولید خود را به بالای 300 تن در سال برسانیم.

*چه میزان کیک زرد داریم؟

لازم به ذکر است خلوص اورانیوم حاصل از معدن ساغند یزد در حدود 300 تا 400 گرم در تن است که به عنوان یک سنگ معدن با عیاری متوسط در کشور به حساب می‌آید، اما با توجه به سطح برنامه غنی‌سازی صنعتی کشور لازم بوده که ذخایر راهبردی کیک زرد با خریدهای خارجی افزایش یابد. در همین خصوص قبل از انقلاب حدود 500 تن کیک زرد از آفریقای جنوبی خریداری شد و علیرغم تلاش‌های انجام شده در سال‌های بعد از آن به خاطر تحریم‌های مختلف هیچ تولید کننده خارجی حاضر به فروش کیک زرد به ایران نشد. بعد از توافق ایران با گروه 1+5 ، جمهوری اسلامی ایران در 10 دی ماه 1394 حدود 11 تن اورانیوم غنی‌شده زیر 5 درصد خود را با 197 تن کیک زرد روسیه معاوضه کرد و پیش از آن هم در هفتم دی ماه محموله 60 تنی کیک زرد از قزاقستان با همکاری نروژ وارد کشور شد. 

بعد از اجرای برجام 149 تن کیک زرد از روسیه خریداری و این محموله 149 تنی در چهار مرحله از هفتم تا 19 بهمن ماه 1395 در فرودگاه شهید بهشتی اصفهان به ایران تحویل داده و به مجتمع UCF اصفهان منتقل شد. 

علاوه بر کیک زردهای خریداری شده، در 20 فروردین 1397 نیز همزمان با روز ملی فناوری هسته‌ای 10 تن کیک زرد تولیدی اردکان به کارخانه UCF اصفهان ارسال و دومین محموله هم روز سه‌شنبه دهم بهمن ماه به اصفهان ارسال شد.

در همین خصوص «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگو با فارس عنوان کرد که با توجه به کیک زرد تولیدی در داخل کشور و محصولات خریداری شده از خارج در حال حاضر علاوه بر 400 تن ذخیره استراتژیک گاز UF6 طبیعی، کشورمان حدود 500 تن کیک زرد نیز در اختیار دارد.

گفتنی است ذخایر گاز UF6 و کیک زرد که جمعا در حدود 900 تن می‌شود، به لحاظ میزان اورانیوم تفاوتی جزیی دارند. گاز UF6 به صورت گاز و کیک زرد به صورت جامد هستند و نکته مهم این است که گاز هگزافلوراید اورانیوم یک مرحله به غنی‌سازی نزدیک‌تر است.

علی‌اکبر صالحی پیش از این در خصوص ارزش کیک زرد گفته بود :«اگر کیک زرد نداشته باشیم مثل این است که بهترین خودرو را داشته باشیم، ولی بنزین نداشته باشیم.»

رئیس سازمان انرژی اتمی ایران همچنین هفتم اسفند ماه 1395 در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا از درخواست دیگر ایران برای خرید کیک زرد از قزاقستان به میزان 950 تن و انعقاد قرارداد با این کشور خبر داد (+) که البته این توافق در پی کارشکنی انگلیس هنوز عملی نشده است، ولی آنگونه که «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی به فارس گفت «این درخواست ایران هنوز روی میز قرار دارد و جزو برنامه‌های در دستور کار ایران است.»