بترکان و بگیر و باز کن و منفجر کن و ببند و سیل‌بند بزن و هدایت کن و بایست و نایست و... همه برای مایی که فرسنگ‌ها دورتر از محل واقعه‌ای همچون سیل ایستاده‌ایم، تزهایی خام است که بیان‌شان در حد همان همدردی‌های احساسی آسان و به قول معروف لایک‌خور و ممبر‌بیار است.
به گزارش به نقل از روزنامه فرهیختگان ، اما همین افعال برای آنهایی که آنجا هستند، برای کارشناسان و مسئولان و نیروهای حاضر در محل واقعه، اموری است که نسنجیده امکان انجام ندارد. یعنی نمی‌شود که همین‌طور نشسته بر قایقی یا نشسته در کانکس و ساختمان و ستادی بدون کار کارشناسی و سنجش سود و زیان و عواقب ثانویه، راهی باز شود و کاری صورت گیرد.
با همین پیش‌فرض و با جست‌وجوی همین واژه‌هایی که گفتیم می‌بینید که چه اظهارنظرها و چه اقداماتی صورت گرفته است.چند روزی است در کنار این لغات، هور هم اضافه شده است، یعنی شاید جزء اولین‌ها، همین ما در بودیم که از ظرفیت هور در کاهش خسارات و هدایت آب ناشی از سیلاب نوشتیم و گفتیم و از محدودیت‌ها هم. اما این هورهور گفتن‌ها حالا انگار شده حلال‌المسائل بحران خوزستان. یک عده ندانسته، یک عده جوزده و یک عده هم فرصت‌طلبانه هور را قرقره می‌کنند؛ البته عده‌ای هم دانسته و با علم و آگاهی حضوری درباره هور می‌نویسند و می‌گویند.
همان روزهای ابتدایی در همین «فرهیختگان» اظهارات برخی اساتید، کارشناسان و مسئولان در ارتباط با وضعیت سیل در خوزستان را نوشتیم. اینکه سیلاب ایجاد شده در بخش‌های مختلف استان خوزستان برای چیست و چه عللی دارد. در کنار علم نسبت به‌شدت بالای بارش‌ها از بین رفتن حوضه آبریز، از بین رفتن پوشش گیاهی در بالادست و نابودی درختان و...
در کنار عدم‌لایروبی مسیر رودخانه‌ها و عدم‌مدیریت صحیح از علت‌ها بود. اینکه سدها چه تاثیری در کاهش یا جلوگیری از سیلاب دارند یا ندارند هم موضوع دیگری بود که از آن نوشتیم. در کنار اینها اما به نکته‌ای اشاره کردیم که تا آن روز مساله نبود و حالا انگار همه‌چیز به آن گره خورده است یا بهتر بگوییم به آن گره زده شده است. مساله هورالعظیم همان مساله است.
ما به نقل از یکی از مسئولان و اساتید دانشگاهی حاضر در منطقه گفتیم که حجم قابل‌توجهی از مناطق هورالعظیم که در سیطره تاسیسات نفتی است، امکان پذیرش آب ناشی از سیلاب را دارد و می‌تواند به کاهش خسارات کمک کند. گفتیم که چند‌تکه شدن بخش ایرانی هورالعظیم ظرفیت این منطقه را کاهش داده است و... .
دوباره آن نظرها و این چند خط را که بخوانیم می‌توانیم در یک گزاره تمرکز بیشتری داشته باشیم و تاکید بیشتری کنیم و آن هم اینکه پذیرش کامل آب توسط هورالعظیم با تمام ظرفیت می‌تواند کمک به کاهش حجم سیلاب کند نه اینکه به‌طور کامل مشکل را برطرف کند. این یعنی موضوع اصلی دوتاست. یکی اینکه اولا نقش هورالعظیم در بحث سیلاب‌ها چیست که متقن ثابت شده است که نقش بسزایی در کاهش آبگرفتگی‌ها و حجم آب دارد. ثانیا البته که موضوع مهم‌تری است اینکه آیا هورالعظیم ظرفیت پذیرش تمام آب ناشی از سیلاب استان خوزستان را دارد یا خیر؟ که این هم با نگاهی به اطلاعات موجود مشخص است که خیر، چراکه حجم آب موجود بسیار بالاست.
حالا با پیش‌فرض‌ها و مقدمه اشاره شده می‌توان راحت‌تر به بحث ورود کرد. روایت‌ها زیاد است. تقریبا هرکسی که توانسته خودش را به مناطق سیل‌زده رسانده و هرچه را که دیده منتشر کرده است، خوب یا بد بودنش هم بماند برای آگاهان از علم رسانه و ارتباطات.
اما نکته مهم روایت‌هایی است که جریان‌سازی می‌کند؛ روایت‌هایی که مورد استناد قرار می‌گیرند و روایت‌هایی که موافق و مخالفانی دارند. یک طرف صدرالساداتی می‌نویسد، یک طرف خبرنگاران سایر رسانه‌های حاضر در محل می‌نویسند و یک طرف هم مسئولان اطلاعیه می‌دهند و مصاحبه می‌کنند. برای همین وقتی که حاضران در محل، اینچنین متناقض می‌نویسند، طبیعی است که ما هم نتیجه قطعی نگیریم و صرفا به روایت خبرنگاران خودمان اکتفا کنیم.
دفاع ضعیف وزیر از وزارت نفت
قاسم ساعدی، نماینده دشت آزادگان و هویزه در مجلس را می‌توان از اولین افرادی دانست که به موضوع ممانعت وزارت نفت در آبگیری هورالعظیم اشاره کرد.
او گفته بود: «وزارت نفت از آغاز عملیات اکتشافات و حفاری نفت، هورالعظیم را به پنج مخزن تبدیل کرده که مخازن یک و دو اندک آبی دارند اما مخازن سه، چهار و پنج خشک هستند.» و حالا هم با هدایت سیلاب به این مخازن مخالفت می‌کند. در سیلاب‌های اخیر مخزن یک و دو آبگیری شده است اما سرریز مخزن شماره سه به مخزن شماره چهار و سرریز مخزن شماره چهار به مخزن پنج به‌دلیل تغییر تراز لوله‌های زیرگذر امکان‌پذیر نیست.
به گفته ساعدی، تراز لوله‌های مخزن شماره سه به‌نحوی تغییر یافته که چنانچه آب با ارتفاع دو متر وارد شود نمی‌تواند وارد مخزن شماره چهار شود و اگر با ارتفاع سه متر وارد مخزن شماره چهار شود قادر به وارد شدن به مخزن شماره پنج نیست.
با ورود سیل به شهر رفیع، زمانی که حکم دادستانی شهرستان هویزه برای دادن حقابه هورالعظیم صادر شد، نفتی‌ها 6 روز مهلت خواستند تا تاسیسات خود را جمع کنند و پس از اتمام این مهلت، دریچه‌های دایک مرزی به سمت عراق را باز کرده‌اند که با این ترفند تمام آب به سمت بخش عراقی هور هدایت شده که با این رویه پس از اتمام بارندگی‌ها دوباره هورالعظیم با بی‌آبی مواجه خواهد شد. بعد از این اظهارنظرها و داغ‌تر شدن موضوع هور در فضای رسانه‌ای وزارت نفت نسبت به آن واکنش نشان داد.
بیژن زنگنه، وزیر نفت، درباره اتهام خشکاندن هور به‌دست وزارت نفت، گفت: «وقتی من دوباره در این دوره به وزارت نفت آمدم، جلسه‌ای بود که می‌گفتند می‌خواهیم هور را خشک کنیم که من پاسخ دادم این جنایت بشری است. من از ابتدا مخالف دستکاری در اکوسیستم هورالعظیم بودم و اعلام کردم هیچ منابعی برای این کار اختصاص نخواهم داد و هور باید به شرایط اولیه بازگردد.»
او با اشاره به اینکه وزارت نفت در خلیج‌فارس با زدن جکت‌های 100متری کار می‌کند، تاکید کرده بود اگر لازم باشد در هور هم برای استخراج نفت سکو می‌زنیم و به‌هیچ‌عنوان جلوی چرخه آزاد طبیعت را نمی‌گیریم.
این اظهارات اما قانع‌کننده نیست؛ چراکه اگر پیش‌بینی آبگرفتگی و حفظ جریان طبیعت صورت گرفته بود وزارت نفت توقف تولید در برخی میادین و چاه‌های نفت مناطق سیل‌زده خوزستان را در دستور کار قرار نمی‌داد و برای نخستین‌بار برخی خطوط لوله موجود در مناطق آب گرفته را از نفت خالی کرد تا از سوانح احتمالی و آلودگی محیط‌زیست جلوگیری کند.
مضاف بر این مهدی قمشی، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز هم به این موضوع اشاره کرده و گفته بود که پیش از احداث تاسیسات نفتی به شرکت نفت گفته شده بود طوری تاسیسات ایجاد شود که در صورت جریان آب در این مناطق تاسیسات دچار مشکل نشوند اما شرکت نفت به این توصیه‌ها توجهی نکرد.
تاسیسات نفتی متناسب با وضعیت خشکی ساخته شدند
همان‌طور که بالاتر گفته شد و ناظر بر ادعای زنگنه، هدایت‌الله خادمی از نمایندگان خوزستان در مجلس و عضو کمیسیون انرژی تاکید کرد: «یکی از اشتباهات بزرگ، طراحی تاسیسات نفتی در هورالعظیم متناسب با وضعیت خشکی بوده است. در صورتی که می‌توانستیم تاسیساتی را برای وضعیت آبی همانند تاسیسات دریایی در منطقه هورالعظیم طراحی کنیم که الان نگران آبگرفتگی و غرق شدن آنها نباشیم. چطور در دریا می‌توانیم برای اعماق زیاد تاسیسات نفتی را قرار دهیم اما در تالاب هورالعظیم که از نام آن هم پیداست باید به فکر آب باشیم، تاسیسات منطقه خشکی را به کار می‌بریم؟! شاید اگر هجمه‌های رسانه‌ای نبود، وزیر نفت در خوزستان حاضر نمی‌شد همان‌طور که معاونانش نیامدند. اما مشکل اصلی تاخیر در اقدامات پیشگیرانه وزارت نفت در کاهش خسارات ناشی از سیل بود.
علاوه‌بر این تاملی در گفته‌های مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان خوزستان هم خالی از لطف نیست. احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان در پاسخ به پرسشی درباره خطرات زیست‌محیطی ناشی از سیل‌های اخیر خوزستان گفت: «کم‌وبیش شکستگی لوله نفت و نشت منابع نفتی را در آب داریم، همچنین بالا آمدن رودخانه‌ها در یکی، دو جا مخازن تلمبه‌خانه‌ها را واژگون کرده و گازوئیل در رودخانه‌ها ریخته شده است. خطر شکستگی خطوط لوله نفت بر اثر رانش زمین و سیلاب در خوزستان وجود دارد، حتی خطر در تالاب هورالعظیم نیز وجود دارد.»
برای اینکه بتوانیم گزاره تاثیر‌گذاری هورالعظیم در کاهش خسارات ناشی از سیل را اثبات کنیم، سوای بازدیدهای میدانی و اظهارات مسئولان و حضور شخص وزیر نفت در منطقه، نامه جمعی از اساتید و دانشگاهیان استان خوزستان هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
در بخشی از این نامه آمده است: «به‌رغم وعده مسئولان محترم در مورد آبگیری تالاب هورالعظیم برای هدایت سیل جاری در خوزستان و برخلاف درخواست‌ها و تقاضاهای مکرر همه آحاد مردم، بزرگان و دلسوزان، همچنان از آبگیری بخش‌هایی از تالاب هورالعظیم خودداری می‌شود و این امر، موجب مصائب بسیاری برای مردم، به‌ویژه اقشار مستضعف استان شده است.»
هورالعظیم مساله اصلی سیل نیست
شاید یکی از اصلی‌ترین محل‌های نزاع همین موضوع میزان آبگیری در هورالعظیم باشد. اینکه در هور آب جاری شده یا نه تقریبا حل شده است و مسئولان ملی و استانی همچون حاضران در محل آن را تایید کرده‌اند. محل نزاع اما در حجم آب موجود در هورالعظیم است. اگر به گفته مسئولان اکتفا و اعتماد کنیم 90 درصد هور آبگیری شده است، اما نقل دیگری هم وجود دارد.
خبرنگار حاضر در محل با تشریح وضعیت هور و اینکه این منطقه شامل پنج حوضچه مجزا می‌شود و در هر پنج حوضچه هم تاسیسات نفتی است، معتقد است حوضچه یک و دو به‌طور کامل آبگیری شده‌اند و حجم آب آنها چند متر ارتفاع دارد اما در سایر حوضچه‌ها حجم آب به چند سانتی‌متر هم نمی‌رسد و این برای همین است که وقتی مسئولان از بالا و با هلی‌کوپتر در حال بازدید هستند، صرفا متقاعد شوند که هور آبگیری شده است. سوای این اما کارشناسان هم به بحث شیب موجود در منطقه اشاره می‌کنند و معتقدند شیب منطقه به سمت عراق است و اینکه آب به سمت عراق می‌رود به معنای این نیست که اجازه ورود آن به هور داده نمی‌شود.
اظهارات متفاوت و اکثرا متناقض، عدم‌اعتماد به گفته‌های مسئولان، تصاویر و فیلم‌ها و اظهاراتی که لحظه به لحظه در فضای مجازی آپلود می‌شوند و آنچه ما در این گزارش به آن اشاره کردیم کار نتیجه‌گیری را به اندازه زندگی در شرایط سیلابی خوزستان سخت می‌کند و البته خلأ نبود مرجع واحد برای اطلاع‌رسانی صحیح را هم گوشزد می‌کند.
اما می‌توان درنهایت به این جمع‌بندی رسید که به دلیل خشکسالی طولانی‌مدت در منطقه هورالعظیم تاسیسات نفتی موجود در این منطقه متناسب با شرایط دریایی و آبی ساخته نشده‌اند ولو اینکه وزیر نفت ادعا می‌کند چنین پیش‌فرض و چشم‌اندازی نداشته است و در صورت نیاز می‌خواسته سکوهای متناسب با شرایط آبی ایجاد کنند.
موضوعی که هم در گذشته و هم حالا به ضرورت آن اشاره شده است و بیشتر به نظر می‌رسد شرکت نفت به آن توجهی نکرده است، همان‌طور که کارشناسان هم همین را می‌گویند. موضوع دوم اینکه رهاسازی آب در حوضچه‌های مختلف منطقه هورالعظیم مشخص نیست و همین باعث شده است عده‌ای تمام مشکلات خوزستان و سیل موجود را به ظرفیت هور و باز و بسته بودن آبراهه‌های آن گره بزنند، مضاف بر این آلودگی‌های نفتی ناشی از خسارت دیدن تاسیسات نفتی هم مردم منطقه را تهدید می‌کند.
درنهایت هم باید برای بار چندم به این نکته اشاره شود که هورالعظیم همان‌طور که در نامه دانشگاهیان هم به آن اشاره شد، می‌تواند از بار خسارت‌ها بکاهد نه اینکه تمام مشکل خوزستان را حل کند و این تداعی صرفا یک شوآف رسانه‌ای است که تمام مشکل خوزستان به هورالعظیم گره بخورد.
