احیای ایستگاه پیش‌نشانگر زلزله واحد علوم و تحقیقات/امکان‌مطالعه بر گسل شمال‌تهران و پایش دماوند

به گزارش ایسنا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی روز دوشنبه، 23 اردیبهشت با ماده واحده طرح اصلاح جز یک بند "پ" ماده 60 قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری‌اسلامی با 143 رأی موافق، 11 رأی مخالف و 6 رأی ممتنع از مجموع 194 نماینده حاضر در صحن علنی موافقت کردند.

بر اساس این ماده واحده شبکه لرزه‌نگاری و پیش‌نشانگرهای زلزله به حداقل چهارصد دستگاه افزایش می‌یابد. ماده‌واحده - جز (1) بند «پ» ماده (60) قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری‌اسلامی ایران (1396 تا 1400) به شرح ذیل اصلاح شد:

"به شبکه ایستگاه‌های شتاب‌نگاری کشور در طی برنامه ششم توسعه، ضمن نوسازی دستگاه‌های موجود، حداقل هزار ایستگاه جدید اضافه می‌شود. شبکه لرزه‌نگاری و پیش‌نشانگرهای زلزله نیز به حداقل 400 دستگاه افزایش می‌یابد.

اعتبار مورد نیاز این بند در بودجه سنواتی از محل اعتبارات بند «م» ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) مصوب 4/‏12/‏1393 لحاظ می‌شود. "

با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی، تحقیقات سازمان زمین‌شناسی در زمینه پیش‌نشانگرهای زلزله، توسعه یافت؛ به گونه‌ای که پس از راه‌اندازی ایستگاه پیش‌نشانگر توچال، با همکاری واحد علوم و تحقیقات، در ارتفاعات حصارک ایستگاه دیگری از نوع پیش‌نشانگر زلزله راه‌اندازی کردند و با ابلاغ این مصوبه مجلس، سازمان زمین‌شناسی اقدام به احیای این ایستگاه کرده است.

دستگاه‌های مورد استفاده برای این ایستگاه از سوی محققان این سازمان طراحی و ساخته شده است و این دستگاه‌ها از سوی سازمان زمین‌شناسی کشور برای دریافت امواج الکترومغناطیس ناشی از زلزله احتمالی تهران، در کوه‌های توچال بین ایستگاه‌های اول و دوم در عمق 30 متری زمین تعبیه شد و در حال حاضر نمونه دیگر این دستگاه در کوه‌های حصارک واقع در ارتفاعات شمال غرب تهران در واحد علوم و تحقیقات نصب شده است. این دستگاه‌ها در انتهای تونل 50 متری و عمق 10 متری زمین تعبیه شده است.

راه‬‌اندازی‬ دومین‬ ایستگاه پیش‌نشانگر‬ بر روی‬ گسل شمال تهران‏

دکتر رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به راه‌اندازی ایستگاه پیش‌نشانگر زلزله در اراضی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد واقع در حصارک با بیان اینکه این ایستگاه در آینده به بهره‌برداری می‌رسد، افزود: این منطقه دقیقاً بر روی گسل "شمال تهران" قرار دارد؛ از این رو با توسعه این ایستگاه می‌توانیم ساز و کار گسل "شمال تهران" را به لحاظ رفتاری شناسایی کنیم. ضمن آنکه شعاع عملکردی این ایستگاه، آتشفشان دماوند را نیز پوشش می‌دهد، از این رو این ایستگاه برای پایش عملکرد آتشفشان دماوند قابل بهره‌برداری است.

شهبازی، ایستگاه پیش‌نشانگرها را یک ایستگاه چند منظوره توصیف کرد و یادآور شد: این ایستگاه، سایت تحقیقاتی پیش‌نشانگر زلزله است و همچنین می‌توانیم بر روی گسل شمال تهران متمرکز شویم و یک ایستگاه پشتیبان در این منطقه باشد.

وی با اشاره به سابقه تجهیز این ایستگاه، خاطرنشان کرد: در گذشته این ایستگاه فعال و بعد از مدتی متوقف شد و در حال حاضر توسعه و تجهیز این ایستگاه را در برنامه قرار دادیم و در این دوره درصدد هستیم که با روش‌ها و متدهای جدیدی از این ایستگاه بهره‌برداری کنیم.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور "استفاده از سنسورهای الکترومغناطیس"، "سنسورهای لرزه‌نگاری" و "گازهای متصاعد شده از زمین" را از جمله روش‌های استفاده شده برای پیش‌نشانگرهای زلزله نام برد و ادامه داد: داده‌های به دست آمده از این سنسورها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا بفهمیم آیا ارتباط منطقی میان امواج الکترومغناطیس و گازهای متصاعد شده از زمین با زمین لرزه‌ها وجود دارد یا خیر.

مطالعه تغییرات زمین راهی به سوی کسب فناوری‌های پیش‌بینی زلزله

شهبازی در عین حال با تاکید بر اینکه امکان پیش‌بینی زمین‌لرزه وجود ندارد، یادآور شد: این امر سبب نمی‌شود که محققان دنیا به سمت مطالعات پیش نشانگرها حرکت نکنند. این مطالعات هم به دنبال پیش‌نشانگرهای زلزله است و بر این اساس درصدد هستیم بفهمیم قبل از وقوع زلزله چه تغییراتی در انتشار امواج الکترومغناطیس زمین، چشمه‌هایی که در پیرامون کانون زمین لرزه وجود دارد و یا میزان گاز رادون رخ می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه از داده‌های به دست آمده از سنسورهای ایستگاه پیش‌نشانگر می‌توانیم برای هشدار زلزله استفاده کنیم، اضافه کرد: نمونه این بهره برداری‌ها را می‌توان به تجربه کشور چین در سال 1986 اشاره کرد که حدود 4.5 ساعت قبل از وقوع زمین‌لرزه هشدار داد و شهر تخلیه شد و پس از وقوع زلزله شهر به طور کلی تخریب شد و این نمونه تنها تجربه در کل دنیا است که 4 ساعت قبل از وقوع زمین‌لرزه اصلی اعلام شد.

شهبازی با تاکید بر اینکه این تجربه حتی دیگر در کشور چین رخ نداد، اظهار کرد: این تجربه هر چند قابل استناد نیست، ولی مطالعه بر روی پیش نشانگرها، موضوعی است که امروزه محققان در تمام دنیا بر روی آن متمرکز شدند؛ چراکه جنبه‌های تحقیقاتی مطالعات پیش‌نشانگرها مهمتر از پیش‌بینی زلزله است و هر کشوری که در این حوزه وارد شود، قطعاً می‌تواند در آینده به چنین تکنولوژی دست یابد.

این محقق حوزه مخاطرات با بیان اینکه با استفاده از این ایستگاه‌ها می‌توانیم رفتار زمین را پایش کنیم، افزود: ایجاد چنین ایستگاه‌هایی باید در مناطق پر لرزه باشد تا بتوانیم تجهیزات آن را تست کنیم و از آنجایی که این ایستگاه بر روی گسل شمال تهران قرار گرفته است، می‌توانیم هم رفتار این گسل را مورد ارزیابی قرار دهیم و هم آتشفشان دماوند را.

وی امکان مطالعه بر روی آب‌های زیر زمینی، کیفیت آب و گازهای موجود در زمین را از دیگر مزایای توسعه این ایستگاه نام برد و گفت: با راه‌اندازی این ایستگاه در حال حاضر دو پارامتر "امواج الکترومغناطیس" و "لرزه‌نگاری" پایش می‌شود و در صورتی که این ایستگاه به آتشفشان دماوند متصل شود، می‌توانیم ویژگی‌های ژئوشیمیایی آب را هم به این مطالعات اضافه کنیم.

شهبازی با تاکید بر اینکه در گذشته پایش چشمه‌های تهران در دستور کار سازمان زمین‌شناسی قرار داشته و داده‌های خوبی در این زمینه جمع‌آوری شده است، ادامه داد: در 10 سال گذشته که این ایستگاه راه‌اندازی شد، تونل و چاهی برای نصب دستگاه‌ها و سنسورهای لرزه‌نگاری و امواج الکترومغناطیس نصب شده بود و در حال حاضر ما این ایستگاه را ساماندهی کردیم و درصدد هستیم تا دستگاه‌های مورد نیاز را خریداری و آن را تجهیز کنیم.

حفر تونل در ارتفاعات علوم و تحقیقات

وی با اشاره به نحوه بهره‌برداری از ایستگاه پیش‌نشانگر، توضیح داد: با حفر تونل و چاه در ارتفاعات حصارک، سنسورهای امواج الکترومغناطیس و لرزه‌نگاری در داخل چاهی به عمق 10 متر نصب شد و داده‌های به دست آمده از این سنسورها از طریق ایستگاه فرستنده به گیرنده نصب شده در سازمان زمین‌شناسی ارسال خواهد شد و پس از انجام فرآیندهای پردازش، داده‌های نهایی از طریق نرم‌افزارهای موبایلی، در اختیار محققان و مسؤولان قرار می‌گیرد.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با تاکید بر اینکه در حال حاضر درصدد ایجاد زیر ساخت‌های انتقال داده‌ها به سازمان زمین‌شناسی هستیم، گفت: از برنامه‌های آتی ما این است که در صورت ایجاد این زیر ساخت‌ها، داده‌ها را به صورت آنلاین جمع‌آوری کنیم و در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

شهبازی، متولی اجرا و راه‌اندازی ایستگاه‌های پیش‌نشانگرها را سازمان زمین‌شناسی دانست و گفت: این طرح مطالعاتی را ذیل پروژه "شناسایی گسل‌ها" اجرایی کردیم و داده‌های به دست آمده از این ایستگاه در 3 طرح کلان ملی سازمان زمین‌شناسی که شامل "تدقیق نقشه‌های گسل‌ها"، "آتشفشان دماوند" و "پیش‌نشانگر زمین لرزه" است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی بررسی جابه‌جایی پوسته زمین را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی در این ایستگاه ذکر کرد و یادآور شد: انتظار ما این است که در زمان زلزله پوسته زمین هم جابه‌جا شود؛ از این رو از سازمان نقشه‌برداری دعوت می‌شود که برای مطالعه پوسته زمین، ایستگاه GPS خود را راه‌اندازی کند و همچنین از سازمان انرژی اتمی نیز برای اندازه‌گیری گاز رادون درخواست همکاری می‌شود.

به گفته شهبازی، سازمان زمین‌شناسی علاوه بر راه‌اندازی ایستگاه پیش‌نشانگر در منطقه حصارک، ایستگاه پیش‌نشانگر در دامنه شمالی آتشفشان دماوند را با نام ایستگاه "ناندل" و یک ایستگاه در توچال راه‌اندازی خواهد شد که در حال حاضر ایستگاه حصارک به بهره‌برداری رسیده است.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور خاطرنشان کرد: راه‌اندازی ایستگاه پیش‌نشانگر دماوند را در دستور کار داریم و در حال حاضر در یال شمال شرق دماوند لرزه‌نگار راه‌اندازی شده و دستگاه در ایستگاه نصب شده و در فاز اول 5 ایستگاه لرزه‌نگار برای رصد دماوند تعریف شده است. البته رصد دماوند دارای یک پکیج بزرگ است. پایش هیدرو ژئو شیمیایی، امواج الکترومغناطیس و تصاعد گازها از جمله مطالعات ما در دماوند است.

این محقق حوزه علوم زمین، همچنین تاکید کرد: نقشه زمین‌شناسی محدوده احداث دو ایستگاه پیش‌نشانگر حصارک و توچال در نقشه زمین‌شناسی قرار دارد که در سال‌های گذشته توسط امینی، مخترع دستگاه پیش‌نشانگر تهیه شده است.